In navolging van Groningen heeft nu ook Tilburg de eerste basisbanen. In Hengelo kunnen ze niet wachten.
Al twaalf jaar in de bijstand en afgeschreven door de gemeentelijke instanties omdat je ‘onplaatsbaar’ bent in regulier werk. Nu gloort er toch hoop op een vaste baan en daarmee nieuw perspectief. Ziehier de eerste positieve resultaten van een pilot met basisbanen in Tilburg.
PvdA-fractievoorzitter Stefan Jansen is enthousiast over het initiatief dat mede dankzij PvdA en GroenLinks in het collegeakkoord is gekomen. Vijftig basisbanen moeten het er worden aan het einde van deze termijn. ‘Eerst een pilot met vijf banen,’ zegt de fractievoorzitter aan de telefoon. ‘We kunnen wel heel lang aan de tekentafel gaan zitten, maar we willen in de praktijk leren hoe het loopt, wie de doelgroep is en welke werkgevers wij kunnen betrekken.’
Groningen voorop
De basisbaan is een betaalde baan voor mensen die geen reguliere baan kunnen vinden. Groningen loopt voorop en heeft de basisbaan inmiddels structureel ingevoerd.
Jansen in Tilburg: ‘Wij doen het misschien net anders dan in Groningen. Anders dan in Groningen werken wij ook met private ondernemers. Met hen kijken we bijvoorbeeld naar waar zij met de selectie en in de uitvoering tegenaan lopen.’
In de beginfase van de pilot heeft de gemeente al veel opgestoken, zegt Jansen. ‘In Tilburg zitten zesduizend mensen in de bijstand. De aanname was altijd dat een derde niet meer aan het werk zou komen, omdat deze mensen al te lang langs de zijlijn staan. De pilot laat anders zien.’
Ze willen de werknemer al na een jaar overnemen, terwijl de pilot twee jaar zou duren.
Stefan Jansen
De proef toont aan dat mensen die acht tot twaalf jaar in de bijstand zitten toch ook weer een baan krijgen. Het helpt als de gemeente alles regelt voor werkgever en werknemer om een herstart op de arbeidsmarkt mogelijk te maken voor wie lang uit de running is geweest. Jansen wijst op bijvoorbeeld het regelen van coaching en betaling volgens de cao Aan de Slag. ‘De mensen hebben een vast aanspreekpunt. Daarvoor zijn extra ambtenaren aangenomen. De twee private werkgevers die meedoen zijn heel enthousiast: Ze draaien al helemaal mee in het team! Ze willen de werknemer al na een jaar overnemen, terwijl de pilot twee jaar zou duren.’
Van vijf naar vijftig
Tilburg spreekt van een ‘pilot’ van eerst vijf en dan een ‘experiment’ van vijftig basisbanen. ‘Dat komt omdat we als gemeente landelijk geld alleen mogen inzetten bij experimenten. Op dit moment is het op de lange termijn niet betaalbaar voor onze gemeente om de basisbanen zelf te blijven organiseren. Daarom loopt straks bij het experiment een onderzoek naar de maatschappelijke baten en lasten van de basisbaan. Ja, het kost de gemeente veel, maar het kan ook veel opleveren aan de kant van zorg en welzijn.’
Verschillende partijen in Tilburg hadden de basisbaan al opgenomen in het verkiezingsprogramma. ‘Het momentum was er,’ zegt Jansen. ‘Het experiment is voor mij geslaagd als we hebben geleerd en weten wat de kosten/baten zijn. Het is niet zo dat we vastzitten aan het getal van 50. Ik vrees wel dat het bijna onmogelijk is om de basisbaan in deze opzet overeind te houden als er geen landelijk beleid en geld komt. Het is best zorgelijk dat we nu mensen een basisbaan bieden, maar over twee jaar misschien weer moeten zeggen: het geld is op, je belandt weer in de bijstand.’
Basisbaan in Groningen een blijvertje
Groningen lanceerde de basisbaan in 2020 door mensen uit de bijstand in dienst te nemen als bijvoorbeeld conciërge of schoonmaker in de wijk. Het bleek zo’n succes, dat de gemeente heeft besloten dit instrument structureel in te zetten.
De gemeente streeft naar 250 basisbanen. Dat zegt PvdA-raadslid Irene Huitema. ‘Maar elke baan die we realiseren is al mooi. Ik sprak twee mensen met een basisbaan. De een schrijft nu voor een wijkkrant en heeft zijn draai gevonden. Een ander komt tot zijn recht als hij de wijk schoonhoudt, met mensen een praatje kan maken en leiding krijgt over een groepje. Dat is een verrijking voor de wijk, maar vooral voor hemzelf. Als je hem zo gelukkig ziet praten over zijn werk, dan snap je de meerwaarde ervan. De basisbaan geeft rust en er wordt zo goed mogelijk gekeken naar wat bij iemand past. Er is weinig druk om te presteren en de nadruk ligt op de regie terugkrijgen door te werken. Zo kan iemand groeien in die basisbaan en zich ontwikkelen.’
Ja, het kost meer, maar tegelijk neemt het welzijn toe.
Irene Huitema
Dit jaar telt Groningen ruim 120 mensen met een basisbaan. Dat aantal moet verdubbelen. ‘Alle partijen in de raad zijn het er wel over eens, dat een basisbaan een goede aanvulling is op wat we aan participatie doen. Al is er altijd discussie over welke banen het kan gaan. Onlangs hadden we een debat over onze sportverenigingen en het tekort aan vrijwilligers. Ik denk dan meteen: basisbanen! Andere partijen willen dan toch liever meer vrijwilligers mobiliseren.’
Toch is de basisbaan niet meer weg te denken uit Groningen, zegt ze. ‘Zolang de PvdA in het college zit zal die blijven bestaan. We stevenen af op het ravijnjaar 2026, waarin gemeenten mogelijk veel minder geld krijgen van het Rijk. Maar ook dan zetten we door. Ja, het kost meer, maar tegelijk neemt het welzijn toe. Dit is zo belangrijk en bijna niet in geld uit te drukken. We weten dat problemen niet op zich staan. In de bijstand heb je meer stress, minder inkomen, meer gezondheidsklachten. Mensen die werk hebben, ook al is dat gesubsidieerd, hebben minder zorgen en minder gezondheidsklachten. Ze hebben weer zeggenschap over hun leven.’
Hengelo probeert het opnieuw
In Hengelo kijken ze met belangstelling naar steden als Groningen en Tilburg. In 2020 nam de raad al een PvdA-motie aan die opriep tot een pilot voor basisbanen. Het college voerde de pilot echter niet uit, omdat er nog te weinig ervaring was bij andere gemeenten, zegt fractievoorzitter Vincent ten Voorde. ‘Een jaar later haalde ons amendement om in elk geval geld vrij te maken het daarom niet.’
Inmiddels zitten de sociaaldemocraten in het college en proberen ze het opnieuw. Ten Voorde stelde onlangs raadsvragen. Hij wilde horen hoe het college nu tegen de invoering van basisbanen aankijkt. Ook wilde hij zien of het college nu wel bereid is geld vrij te maken. ‘We zullen zeker opnieuw een motie indienen richting de voorjaarsnota. Een basisbaan is een goede aanvulling om de participatie te verhogen.’
We vinden het belangrijk dat mensen niet aan de kant blijven staan.
Vincent ten Voorde
Hij vervolgt: ‘We vinden het belangrijk dat mensen niet aan de kant blijven staan. Werk geeft structuur en zingeving. Je wordt weer gezien en gehoord. Aan de andere kant heeft ook onze gemeente veel banen wegbezuinigd bij onder meer cultuur, evenementen en sportvoorzieningen. Dat zou dan opgevangen worden door vrijwilligers, maar die zijn er steeds minder. Dat kan je opvangen met een basisbaan.’
Eerst cijfers op orde
In Hengelo zijn een paar duizend mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, zoals dat heet. Ten Voorde: ‘Die zouden best willen en kunnen werken, maar zij weten de weg niet te vinden. Het zou goed zijn als ook bedrijven mensen met een basisbaan aannemen. Het doel is uiteindelijk een betaalde vaste baan. Hengelo kent een brede coalitie. Daarom willen wij eerst de cijfers op orde hebben en ervaringen elders bekijken. Dan gaan we het gesprek in de raad aan. We denken aan een pilot van tien tot vijftien mensen.’
‘Uiteindelijk betalen we dit uit onze begroting. Wij vinden dit zo belangrijk dat we voor bepaalde groepen mensen ook extra mogen investeren om een kans te krijgen op een betaalde baan. Helaas bestaat er nog geen landelijke regeling. Onze pilot is dan ook in eerste instantie incidenteel en om ervaringen op te doen. Het doel is een structurele verankering van basisbanen.’
