‘Politiek is te belangrijk om alleen aan mannen over te laten,’ stelde wijlen D66 politica Els Borst. Een waarheid als een koe, maar helaas nog geen dagelijkse praktijk. Mannen met de namen Jan, Peter en Henk domineren de gemeenteraden. En anders dan ronkende koppen als ‘Vrouwen verdringen mannen in gemeentepolitiek’ doen vermoeden, is er nog een lange weg te gaan. Grote vraag is: gaat het de goede kant op? En zo ja, hoe komt dat?
Het aantal vrouwen in gemeenteraden in de periode 2018-2022 was – hoewel het hoogste tot dan toe – schrikbarend laag. Na de verkiezingen was slechts 34% van de raadsleden vrouw en gedurende de raadsperiode daalde dit zelfs naar 31%. Op het definitieve percentage van deze verkiezingen is het nog even wachten, maar om met het positieve nieuws te beginnen: de actie Stem op een Vrouw lijkt wederom buitengewoon succesvol te zijn geweest.
Stem op een vrouw
Sinds haar oprichting in januari 2017, zet stichting Stem op een Vrouw zich in voor de verbetering van de politieke representatie en emancipatie van vrouwen. Ook tijdens deze gemeenteraadsverkiezingen voerde Stem op een Vrouw actief campagne om ervoor te zorgen dat meer vrouwen verkozen werden in de gemeenteraden.
Nog niet alle cijfers zijn bekend en er kunnen natuurlijk nog wijzigingen optreden, maar alleen al in de 70 grootste gemeenten werden ruim 150 vrouwen met voorkeurstemmen verkozen, die anders op basis van hun plek op de kandidatenlijst niet in de gemeenteraad zouden komen. In de 70 grootste gemeenten is straks 41% van de raadsleden vrouw. Een forse toename.
In dertien van de 70 grootste gemeenten zijn meer vrouwen dan mannen verkozen
In de vorige periode was slechts in zeven van de 345 gemeenten de helft (of meer) van de raadsleden vrouw. Dit magere aantal lijkt in 2022 verpulverd te worden. Volgens Stem op een Vrouw zijn alleen al in dertien van de 70 grootste gemeenten meer vrouwen dan mannen verkozen. Zo kunnen in Groningen maar liefst zeven vrouwen met voorkeurstemmen de raad in.
Het zijn dus vooral de kiezers die zich in het stemhokje doen gelden. Opvallend is dat het hierbij niet alleen gaat om de progressieve kiezers, maar dat ook voor partijen als het CDA, CU en zelfs de SGP vrouwen met voorkeurstemmen worden gekozen. Dat leidt overigens niet altijd tot meer vrouwen in de raad. In Houten zag de met voorkeur gekozen Anne Prins af van haar zetel, ter faveure van – hoe kan het ook anders – de mannelijke nummer 2 op de lijst.
Bij de PvdA – die het in de vorige periode al beter deed dan het landelijke gemiddelde – is eveneens een toename te zien in het aantal vrouwelijke gemeenteraadsleden, mede door de voorkeurstemmen. Waar in de periode 2018-2022 35% van alle PvdA raadsleden vrouw was, is dat nu 42%.
Mijlpaal
De toename van het aantal vrouwen in de gemeenteraden is niet minder dan een mijlpaal, stelt oud-politica en voorvechter van vrouwenrechten Hedy d’Ancona: ‘Deze vrouwen hebben hun positie verworven met voorkeurstemmen. Het is niet omdat mannen een stap opzij hebben gedaan uit emancipatiedrift, noch omdat ze het de moeite niet meer waard vonden. Want dat zie je nog wel eens, dat vrouwen werk gaan doen waar mannen geen zin meer in hebben. Dat is hier niet het geval.’
Hedy d’Ancona: Het is niet omdat mannen een stap opzij hebben gezet
Toch zijn we er nog niet en moeten we aandacht blijven vragen voor de positie van vrouwen in de politiek. D’Ancona vervolgt: ‘Vrouwen beginnen nu behoorlijk aan het systeem te morrelen, omdat ze numeriek vooruitgang maken. Echt het systeem ontrafelen kan alleen als mannen solidair zijn met vrouwen. Als wij vrouwen allemaal roepen dat het zo fantastisch is dat er zoveel vrouwen gekozen zijn, dan zou ik ook wel eens mannen willen horen die hun genoegen daarover uiten!’
Solidariteit – of het gebrek daaraan
De solidariteit waar d’Ancona over spreekt is vaak nog ver te zoeken. Marjolein Sinke-Oele uit het Zeeuwse Reimerswaal – waar de mannenbroeders van de SGP in de raad de boventoon voeren – werd zowel in 2018 als in 2022 met voorkeursstemmen in de raad verkozen. Op een warm welkom hoefde Sinke-Oele niet te rekenen: ‘Ik heb heel veel leuke reacties gehad, maar wel iets minder van mannen. De politiek hier is een mannenbolwerk en als vrouwen op deze manier hun intrede doen, vinden ze dat lastig. Toen ik net raadslid was, werd er ook niet altijd naar me geluisterd. Ik heb zelfs meegemaakt dat ze langs mij heen naar mijn mannelijke fractiegenoot gingen.’
Marjolein Sinke-Oele: Veel te veel mensen vinden dat vrouwen thuis moeten blijven om voor de kinderen te zorgen
‘Een té groot deel van de samenleving verwacht nog steeds dat de vrouwen thuis zijn bij de kinderen. Het klinkt ouderwets, maar het is nog steeds zo, vooral hier in Zeeland,’ vervolgt Sinke-Oele. Zeeland staat hier niet alleen in. Ook de met voorkeurstemmen in Midden-Drenthe gekozen Patricia Lauffer ziet de oneerlijke verdeling van zorgtaken tussen mannen en vrouwen als een belangrijke verklaring voor het gebrek aan vrouwelijke lokale politici.
Toen Marieke Visser zich kandidaat stelde voor de Zaanse gemeenteraad, leidde dat tot de nodige fronsende wenkbrauwen, óók van vrouwen. ‘Ik heb een gezin met drie kinderen, een baan, ik studeer. En dan ga ik de raad in. Dan krijg ik best vaak de vraag: hoe ga je dat allemaal combineren met elkaar? Hoe ga je dat met je gezin doen? Als een man deze dingen zou doen, wordt die vraag niet gesteld. Je gaat je dan verdedigen, maar dat hoeft natuurlijk niet. Ik regel het toch goed! En ik heb ook een man, die zorgtaken op zich kan nemen.’
Rolmodel en betere besluitvorming
Is die gelijkere verdeling van mannen en vrouwen belangrijk of is het, zoals premier Mark Rutte ooit zei, secundair en moeten we vooral kijken naar kwaliteit? Kersvers raadslid Lauffer maakt gehakt van de redenering van de premier. Niet alleen is het onzin om te stellen dat vrouwen minder kwaliteit zouden hebben, het gaat in de politiek ook om afspiegeling. ‘Vrouwelijke inwoners zullen zich beter aangesproken en gehoord voelen als er meer vrouwen in de gemeenteraad zitten. Dat is ook een van de redenen dat ik me heb gekandideerd als raadslid.’
Patricia Lauffer: Vrouwelijke inwoners zullen zich beter gehoord voelen met meer vrouwen in de raad
Vrouwen in de politiek zijn een rolmodel en kunnen daardoor andere vrouwen kunnen inspireren om politiek actief te worden. Bovendien leidt een betere afspiegeling van de samenleving in de raad tot een evenwichtiger perspectief en aandacht voor onderwerpen die anders buiten beeld zouden blijven.
Visser uit Zaanstad vertelt: ‘De stemmer is duidelijk geweest, dat is heel erg goed. Eerst zaten er elf vrouwen in de Raad, van de 39. Nu zijn het er 20. Een meerderheid. Ik vind het heel belangrijk dat er meer vrouwen in de raden zitten. Ik denk dat het een enorme verandering teweeg gaat brengen, omdat iedereen vanuit andere perspectieven kijkt. Je krijgt een evenwichtiger beeld en er worden andere keuzes gemaakt.’
Aandacht voor specifieke onderwerpen
‘Als je een vrouw krijgt in de raad die het zo veel mogelijk gaat doen zoals de mannen het altijd deden, dan heb je er niet zo veel aan. Of vrouwen die het net zo goed willen doen als mannen, dat is een totaal verkeerd sentiment,’ zegt d’Ancona.
‘Er wordt vaak gezegd: “We letten op kwaliteit”. Wat is dat voor onzin? Natuurlijk hebben vrouwen evenveel kwaliteit, dat weten we zo langzamerhand wel,’ zegt d’Ancona. ‘Waar het om gaat, is het inzetten van die kwaliteit op een aantal dingen in de samenleving die veranderd moeten worden. Er zijn onderwerpen die meer op het bord van vrouwen liggen, bijvoorbeeld straatintimidatie. Vrouwen ervaren dit.’
Onderwerpen als straatintimidatie en menstruatiearmoede staan sinds een paar jaar stevig op de agenda van de gemeenteraden. En dat is niet te danken aan mannen die zich opeens het bestaan van deze problemen realiseerden, maar wel aan vrouwen die de problemen opmerkten of zelf hebben ervaren en op de agenda hebben gezet. Van PvdA-raadslid Sophie Heesen in Gouda tot Evelien Duursma-Kooman in Westerwolde en van Tiny Klever in Leiden tot Charlotte Brand in Nijmegen.
We zijn er nog niet
Het is een mijlpaaltje, de toename van het aantal vrouwen in de raden, maar we zijn er nog niet. Zelfs niet wanneer 50% van alle raadsleden vrouw zou zijn. ‘Diversiteit is meer dan een goede man-vrouw verdeling,’ stelt Visser. Ook andere groepen zijn ondervertegenwoordigd in de gemeenteraden, bijvoorbeeld jongeren, LHBTIQ+’ers, mensen met een migratieachtergrond en mensen met een praktische opleiding. Er is dus werk aan de winkel om ervoor te zorgen dat over vier jaar ook deze groepen beter vertegenwoordigd zijn.
Niet alle seinen staan op groen helaas. Dat is bijvoorbeeld te zien bij de opkomst. Over het geheel genomen lag het opkomstpercentage historisch laag deze verkiezingen. Iets meer dan 50% van de kiesgerechtigden maakte de gang naar de stembus, terwijl dit in 2018 54,5% was. Van alle stemgerechtigde mannen kwam 57% stemmen, terwijl de opkomst onder vrouwen slechts 44% was.
Marieke Visser: Met meer vrouwen in de raad ben je er nog niet qua afspiegeling
Een opmerkelijk verschil, zeker omdat er deze verkiezingen zoveel aandacht was voor vrouwen in de politiek. Nieuw is het verschil echter niet. Bij de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar ging 82% van de mannen naar de stembus tegenover 76% van de vrouwen. In 2018 stemde 60% van de mannen bij de gemeenteraadsverkiezingen en slechts 51% van de vrouwen.
Waarom er steeds meer vrouwen thuisblijven, is onduidelijk. Een mogelijke verklaring is dat vrouwen zich misschien niet herkennen in het stereotype van de lokale witte mannelijke politicus. De opkomst onder andere groepen die ondervertegenwoordigd worden in de raden, was ook lager.
Of de toename in het aantal vrouwelijke raadsleden bijdraagt aan een hogere toekomstige opkomst, zal de tijd leren. De PvdA doet in ieder geval een duit in het zakje met al die sterke vrouwen in de gemeenteraden door het hele land. En over vier jaar moet de leus tijdens de verkiezingen niet alleen zijn ‘stem op een vrouw’, maar ook ‘vrouwen ga stemmen!’.
Meer weten over de invloed van vrouwen in de politiek? In het boek Onzichtbare vrouwen van Caroline Criado Perez – een must read voor alle politici, of eigenlijk voor iedereen – staan tal van situaties waarbij vrouwelijke invloed in plan- en besluitvorming van wezenlijk verschil is geweest of had kunnen zijn.
Ben jij zelf als vrouw actief in de politiek? Doe is de workshop ‘Staan en opvallen’ misschien wat voor jou! Lees er meer over en geef je op via deze link.
Afbeelding: John Peters | ANP
