Wat je politieke kleur ook is, de uitslag is er een die indruk maakt. Het overweldigende succes van BBB, de halvering van het CDA, de stabilisatie van de PvdA-GroenLinks-combinatie. En natuurlijk de opkomst, veel beter dan verwacht. Ruim 62% ging naar de stembus. Het hoogste percentage in 36 jaar. Dat op zich is al geweldig nieuws.
Als je het zo opschrijft lijkt het niet zo dramatisch: een winnaar, een verliezer en een gelijkblijver. Een beetje zoals het altijd gaat. Maar dat zou wat al te optimistisch zijn. Politiek inhoudelijk is de uitslag slecht nieuws voor het land. Niet meteen vandaag, maar wel voor de wereld van morgen. Natuur en klimaat zijn de grote verliezers en de intensieve veehouderij de winnaar. BBB is in alle twaalf de provincies de grootste geworden en behaalt maar liefst 139 zetels. Dat is bewonderenswaardig. Zij zullen het voortouw nemen in de coalitie-onderhandelingen in de provincies. Net als ze in de Eerste Kamer als grootste fractie hun stempel zullen drukken.
Traditionele verwachtingspatronen worden niet ingelost
Niet eerder hebben we ons zo onthand gevoeld om soep te maken van een uitslag. Het beeld is gemengd en traditionele verwachtingspatronen worden niet ingelost. In de provincies duurde het stemmen tellen lang en moeten we tot 24 maart wachten tot de definitieve bevestiging. In de waterschappen gaat het vaak nog om tussenstanden: onze analyse daarvan zal dus later volgen.
Een beknopt overzicht
Het totale aandeel GL en PvdA blijft ten opzichte van 2019 ongeveer gelijk. De linkse wolk heeft dus niet gewonnen of verloren. Het vliegwieleffect waar je op hoopt met de samenwerking is niet aan de orde. Ook in Zeeland, waar met een combinatielijst is deelgenomen, is de uitslag niet veel anders dan in 2019, toen beide partijen apart meededen.
De peilingen zaten er bovendien naast bij het voorspellen van de onderlinge verhouding tussen GL en de PvdA. Waar verwacht werd dat GL zou winnen en de PvdA zou verliezen, laat de uitslag een ander beeld zien. De PvdA levert weliswaar 3 Statenzetels in, maar doordat GroenLinks 8 zetels verliest, is de onderlinge verhouding meer gelijk getrokken. In totaal krijgen we 46 Statenzetels en GroenLinks 51. Met de 6 van de Zeeuwse PvdA-GL telt de linkse wolk 103 Statenleden. Samenwerking leidt niet dus automatisch tot electorale winst. Daarvoor is echt meer nodig. Overigens zien we dit eveneens bij de gemeenteraadsverkiezingen: ook daar doen de lijstcombinaties het over de gehele linie niet beduidend beter dan afzonderlijke partijen.
Over de gehele linie iets verlies voor links
Over de gehele linie verliest links wat terrein. De PvdD scoort met 7 zetels winst nog verdienstelijk, maar de SP moet 13 zetels inleveren. Ook de progressieve, niet per se linkse nieuwkomer Volt doet met in totaal 11 zetels in 8 provincies haar intrede. Tot slot incasseert 50PLUS een enorme tik en verdwijnt DENK zelfs helemaal uit de Staten.
Coalitie levert flink in
Van de coalitiepartijen lijkt D66 met 8 zetels verlies het beste overeind te blijven. De hegemonie van het CDA in de provincies lijkt daarentegen definitief te zijn doorbroken. De voorlopige uitslag laat zien dat de partij keldert van 74 zetels in 2019 naar 42 zetels in 2023. Een derde verlies in de bestuurslaag die eens bijna vanzelfsprekend van hen was. Een groot deel van dit verlies zal te wijten zijn aan het succes van BBB, maar een ander deel moet op het conto van Hoekstra moeten worden geschreven. Geen aimabele man, wel hoekig, stug en zonder goed verhaal waar het CDA nu voor staat. Als de BBB een stabiele partij zal blijken te zijn, ligt een herstel van het CDA niet in de lijn van de verwachting.
De derde partij ging er met de winst vandoor
Ondertussen deden de andere coalitiepartijen alsof het verlies wel meeviel. Maar de VVD haalt met 63 zetels (- 15 zetels) nog niet de helft van het aantal zetels van de BBB. De zo vurig gewenste tweestrijd met de linkse wolk kwam er niet. Integendeel: het was de derde partij die er met de winst vandoor ging.
Overweldigend succes BBB
De kiezer heeft altijd gelijk. Een dooddoener die ook na deze verkiezingsuitslag door menig analist weer van stal is gehaald. De kiezer heeft gesproken, dat is waar. De kiezer heeft gekozen voor de BBB en vooral voor Caroline van der Plas. Volgens haarzelf is het een stem tegen het huidige beleid. Wat je er inhoudelijk ook van vindt, de manier waarop de BBB deze verkiezingen heeft gewonnen, is overweldigend.
Ze draaiden een perfecte campagne. Maatschappelijk hadden ze met de roerige zomer en omgekeerde vlaggen de wind mee. Door mensen te mobiliseren op een tegenstem, tegen deze regering, tegen de stikstofaanpak (de gedwongen uitkoop en onteigening), tegen immigratie, tegen klimaat en met zorgen over de gezondheidszorg, heeft Caroline meer mensen naar de stembus gekregen. Daar kan BBB met recht trots op zijn, terwijl we bij onszelf te rade moeten gaan, waarom wij niet meer van deze hogere opkomst hebben weten te profiteren.
De rol van de media in het succes van de BBB valt niet uit te vlakken
In de peilingen klom de BBB gestaag en er leek geen talkshow te worden uitgezonden zonder dat Caroline aanschoof. Daar bleek Caroline een goede spreekster. Met schijnbare eenvoud legt ze ingewikkelde zaken uit, en omdat die zaken zo ingewikkeld zijn was er voor een gemiddelde talkshowhost geen speld tussen te krijgen. Bij de verklaring voor het succes van de BBB valt de rol van de media daarmee niet uit te vlakken. Weer werd iemand op het schild gehesen, kreeg deze nieuwkomer in verhouding tot het aantal zetels in de Kamer buitenproportioneel veel zendtijd en werd ze daarbij onvoldoende kritisch bevraagd. Daar mogen ze in Hilversum nog eens goed op reflecteren.
Zeker, omdat we het vier jaar geleden ook hebben gezien. Toen boekte het Forum voor Democratie een monsterscore met 86 zetels. Daar bleef al tijdens de rit weinig van over en met 15 zetels lijkt de extreemrechtse partij definitief veroordeeld tot de marge. Eerder zagen we het bij de LPF en recenter bij 50PLUS. Natuurlijk is dit een risico voor de BBB, maar om al op voorhand te stellen dat het gaat gebeuren, is voorbarig. Als er al iets opvalt in de reacties van de BBB’ers zelf is het wel hun eagerness om te willen besturen. Met al die oud-CDA’ers en oud-VVD’ers in de geledingen zullen de nieuwe Statenleden van BBB zich goed realiseren, dat besturen ook compromissen vergt.
BVNL haalt geen enkele zetel
Nieuwe populistisch rechtse partijen hebben zich dus stevig in de provincie gevestigd. Althans: JA21 en de BBB, want het BvNL van Wybren van Haga haalt geen enkele zetel. De boeren hebben gewonnen en Nederland wil niet zonder boeren verder. Het platteland heeft gesproken, zelfs in de stad. Josse de Voogd had er mooie verklaringen voor. Allemaal waar.
Net zo waar als de conclusie dat deze uitslag niet goed is voor het land. De stikstofaanpak zal nog moeilijker worden. Onze bodem zal nog verder dalen, omdat de boeren moeten kunnen blijven boeren op de wijze, zoals ze het nu doen. De uitstoot zal hierdoor toenemen en het aantal dieren neemt niet af. Vergunningen voor woningbouw worden nog lastiger en de natuur zal zich niet herstellen. Het goede nieuws is dat we de zorgen over de voorzieningen in de dorpen delen, en dat we vinden dat het openbaar vervoer moet blijven rijden in de buitengebieden. Daarentegen zal de relatie met Europa onder druk komen te staan en het aantal rechtszaken tegen de staat of de provincies weleens fors toe kunnen gaan nemen. Voor links Nederland is er werk aan de winkel.
Afbeelding: Dirk Hol | ANP
