Wethouders komen steeds meer in verzet tegen het kabinet, omdat gemeenten steeds meer taken met steeds minder budget moeten uitvoeren.
Voor de Wethoudersvereniging waarbij 1100 van de 1400 wethouders in Nederland zijn aangesloten is de maat vol. ‘Op deze manier is het geen werken meer’, stelt de VNG-voorzitter.
Wij vroegen aan onze wethouders Floor Roduner, Arjan Kampman en Carine Bloemhoff hoe zij omgaan met dit kabinet.
Als het gaat om het ravijnjaar en goede bestuurlijke verhoudingen: daar gaat het niet goed.
Floor Roduner, wethouder Financiën in Haarlem
Het kabinet lijkt minder toegankelijk dan eerdere kabinetten. Er is al in het nieuws geweest dat ministers moeilijk bereikbaar zijn voor wethouders. Wat is jouw ervaring?
‘Wat ik op afstand merk, is dat de nieuwe bewindspersonen niet per se partijgebonden lijnen volgen zoals we dat traditioneel gewend zijn. Het geluk dat ik heb met wonen, ruimtelijke ordening, en financiën in mijn portefeuille, is dat Mona Keijzer van de BBB uit Noord-Holland komt en er ook woont. Ook de gedeputeerde Wonen hier is van BBB, dus daar is nog enige verbinding. Bij veel andere ministeries is het voor ons aanzienlijk moeilijker om het lokale geluid door te laten klinken.’
Is dat vooral bij de PVV-bewindspersonen of speelt het breder?
‘PVV en NSC hebben nauwelijks een lokale vertegenwoordiging. BBB is op z’n minst in het provinciebestuur vertegenwoordigd, maar niet in de gemeenten. Het belang van gemeenten en lokaal bestuur is daardoor moeilijker over te brengen.’
Wat zijn de effecten van dat gebrek aan lokale mensen van deze afdelingen in de praktijk?
‘Het lijkt een kabinet dat vooral met zichzelf bezig is. Ze zijn druk bezig met het oplossen van door henzelf gecreëerde problemen en met het herstellen van rust. Het risico is dat ze zich te veel in de Haagse bubbel bevinden en denken dat alles om Den Haag draait. Veel ambities liggen juist op lokaal niveau. Gemeenten voeren bijvoorbeeld de woningbouw uit. Wij staan voor zalen vol bezorgde bewoners. Wij ervaren direct de praktijk. Het kabinet zou eens langs moeten komen om uit hun abstracties te stappen.’
Wat betekent dit kabinet voor de financiën van de gemeente Haarlem?
‘Niets positiefs. Het ‘ravijnjaar’ komt eraan, en het kabinet lijkt niet van plan het probleem op te lossen. Dat betekent dat wij als gemeente na 2026 voor moeilijke keuzes komen te staan: wat kan open blijven en wat niet? Het was teleurstellend dat het kabinet zelfs 10 procent van de specifieke uitkeringen heeft ingehouden. Ook bezuinigen ze op andere terreinen, zoals subsidies voor sport, gezondheid en onderwijs die de gemeente verstrekken.’
Er wordt steeds vaker gesproken over verzet vanuit wethouders tegen het kabinet. Hoe zie jij dat?
‘Je moet zorgvuldig kiezen waartegen je je verzet. Wij zijn een democratisch gekozen bestuurslaag en zij ook. Dat moet je respecteren. Als het gaat om het ravijnjaar en goede bestuurlijke verhoudingen: daar gaat het niet goed. Gemeenten krijgen veel werk toegeschoven, maar niet het bijbehorende budget. Dat vraagt om actie, zoals ook blijkt uit de lijn die de VNG nu volgt. Verzet klinkt stoer – bijvoorbeeld door te zeggen dat we geen woningen meer bouwen omdat de begroting tekortschiet – maar gemeenten voelen als eerste de gevolgen. Wat doe ik dan met al die woningzoekenden hier? Dat dilemma zullen we de komende tijd goed moeten afwegen.’
Of er contact mogelijk is, lijkt sterk afhankelijk van de partij.
Carine Bloemhoff, wethouder in Groningen
Wat betekent dit kabinet voor het onderwijs in Groningen?
‘De plannen laten forse bezuinigingen op onderwijs zien. Onze universiteit lijdt daar zwaar onder, net als de Hanzehogeschool. Zij werken momenteel scenario’s uit die een aanzienlijke kostenreductie behelzen. Het primair onderwijs snijdt vooral in voorzieningen die kansengelijkheid bevorderen. De precieze uitwerking hiervan moeten we nog ontvangen, maar het ziet er niet erg positief uit.’
Je hebt onder meer ook ‘oude wijken’ in portefeuille. Wat betekent het kabinetsbeleid voor de oude wijken in Groningen?
‘We zien een korting op het Gemeentefonds aankomen. Als deze doorgaat, heeft dit invloed op alle beleidsterreinen van de gemeente, waaronder voorzieningen zoals buurthuizen. Op korte termijn kunnen we dit wellicht nog opvangen. Daarna volgt een groot effect op maatschappelijke instellingen en in het sociale domein.’
Op welke manier gaat Groningen om met het kabinet?
‘Namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voer ik overleg met het kabinet, onder meer op het gebied van sociale zaken en werkgelegenheid. Deze gesprekken met Eddy van Hijum en Jurgen Nobel die eerder gedeputeerde en wethouder waren verlopen goed. Op dossiers waar we te maken hebben met PVV-bewindspersonen verlopen de gesprekken aanzienlijk moeizamer. Zo verloopt het overleg over openbaar vervoer, waaronder de Lelylijn, stroef. Daarbij zijn vervolgstappen nodig, maar deze blijven uit. Datzelfde geldt voor asiel en migratie. We krijgen simpelweg geen contact met minister Faber. Recentelijk heeft Jetta Klijnsma hierover ook iets gezegd. Marjolein Faber reageert niet op uitnodigingen om naar Ter Apel te komen en beantwoordt geen telefoontjes. Ze heeft een hele andere manier van communiceren dan haar collega’s. Namelijk niet. Of er contact mogelijk is, lijkt sterk afhankelijk van de partij.’
Is dat anders dan bij voorgaande kabinetten?
‘Ja, dit verschil merken we vooral bij bewindspersonen van de PVV. De wijze van besturen van andere bewindspersonen is vergelijkbaar met eerdere kabinetten.’
Er heerst veel frustratie onder wethouders over het kabinet. Op verschillende thema’s lijkt overleg nauwelijks mogelijk. Er wordt zelfs gesproken over een mogelijke staking. Hoe staat Groningen hierin?
‘Dit speelt bij ons niet; binnen de VNG willen we eerst over de strategie spreken. De slogan daarbij is: ‘geen nieuwe taken zonder knaken’. Deze discussie loopt nog. Eind november bepalen we een gemeenschappelijk standpunt.’
We hebben het voortouw genomen om een motie in te dienen op het VNG-congres.
Arjan Kampman, wethouder Asiel in Enschede
Je hebt onder meer asiel, integratie en huisvesting in je portefeuille, thema’s waarmee je in theorie wel in aanraking komt met het kabinet. Is dat contact er inderdaad?
‘We hebben best wel contact. Ik benadruk dat we als gemeenten flink aan de stutten trekken op dit moment. Dat heeft alles te maken met de stevige korting op het gemeentebudget.’
Hoe pakt die korting uit voor Enschede?
‘In totaal gaat het om een korting van 3 miljard euro. Enschede krijgt 30 tot 50 miljoen euro minder en we krijgen meer taken. Wij leggen nu al 30 miljoen per jaar bij op de jeugdzorg en 6 miljoen op de Wmo. Daar komt nog een korting bovenop. Voor 2025 en verder is een structurele ombuiging van 25 miljoen euro nodig. In 2027 zou dat oplopen naar 35 tot 40 miljoen euro.’
Dat is gigantisch.
‘Dat kan gewoon niet, dat gaat ten koste van veel zaken die ontzettend belangrijk zijn. We hebben het voortouw genomen om een motie in te dienen op het VNG-congres. Daarin staat dat we de gelederen moeten sluiten, niet alleen blaffen, maar ook doorbijten. De motie is aangenomen met bijna 100 procent van de stemmen.’
Hoe doe je dat, doorbijten?
‘In de motie stellen we dat we als gemeenten veel taken in medebewind met het Rijk uitvoeren. Misschien moeten we taken teruggeven als we er geen geld bij krijgen. Concreet betekent het dat we bepaalde zaken niet meer gaan uitvoeren. Wij moesten energietoeslagen uitkeren, wij moesten mensen helpen die waren getroffen door het toeslagenschandaal, wij doen veel in de asielopvang. We kunnen ook zeggen: Het is wel een keer goed geweest.’
Maar degenen die daar de dupe van zijn, zijn toch allereerst de burgers?
‘Dat ligt dan aan het rijk. Het is heel simpel: ik ben bijvoorbeeld verantwoordelijk voor alles op het gebied van armoede en schulden. Als het Rijk zo doorgaat, komen wij als gemeente in eenzelfde soort schuldenscenario terecht. Dan creëren we armoedige gemeenten. Als je een huishouden hebt waarin twee mensen een inkomen hebben, maar bij eentje het inkomen wegvalt, dan kun je niet doorgaan alsof er niks is veranderd.’
Wat is je eerstvolgende stap?
‘Op 29 november is de algemene ledenvergadering van de VNG. Daar praten we verder over de mogelijke opties voor acties. Wij proberen de problematiek in alle gesprekken met ministers en staatssecretarissen aan te kaarten.’
Zijn de contacten met kabinetsleden van nu vergelijkbaar met vorige kabinetten?
‘Dit is gewoon een kabinet met een hele andere samenstelling. We moeten op inhoud gesprekken zien te voeren. We praten overigens veel met ze. Heel recent bijvoorbeeld hebben we een woondeal gesloten met Mona Keijzer. En ik ben nu namens de onderhandelingsdelegatie van de VNG op weg naar Eddy van Hijum om te praten over de toekomst van de sociale werkvoorzieningen.’
Klinkt eigenlijk best goed.
‘We merken wel dat het lastig is als het over geld gaat. Met afspraken over asielbeleid heb ik vooralsnog geen problemen; ik heb afspraken zwart op wit staan met de bewindspersoon van het vorige kabinet. Met Faber heb ik nog geen contact gehad. Verder trekken wij op met onze onderwijsinstellingen in Twente. Plannen zoals het weren van internationale studenten zijn daar actueel. Wij horen van de onderwijsinstellingen dat de belangrijkste woordvoerder van de PVV niet thuis geeft als zij daarover contact zoeken. Het beeld dat de PVV lastig bereikbaar is, herken ik daardoor wel, maar ik heb het zelf nog niet meegemaakt.’
