De opvang van asielzoekers in Nederland dreigt volledig vast te lopen. Gemeenten treffen, op voorspraak van PvdA-raadsleden en wethouders, wel voorbereidingen om vluchtelingen op te vangen.
Het is volgens Harry van Huijstee een ‘middeleeuws’ wereldbeeld dat staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (VVD) heeft over migratie. ‘Zij doet voorkomen alsof we de slotgracht vol kunnen laten lopen en de valbrug op kunnen halen om zo asielzoekers buiten de deur te houden. Maar zo zit de wereld helemaal niet meer in elkaar.’
Het Edese PvdA-raadslid refereert aan het interview met de staatssecretaris dat begin oktober verscheen in het Algemeen Dagblad. Daarin waarschuwt Broekers-Knol onder meer voor een braindrain en stelt ze – na een bierviltjesberekening – dat mogelijk 100.000 Afghanen naar Nederland zouden willen vluchten. Een aantal dat door hulporganisaties, waaronder Vluchtelingenwerk Nederland, resoluut naar het rijk der fabelen werd verwezen. Het zou gaan om hoogstens enkele duizenden.
In het vraaggesprek doet Broekers-Knol bovendien nadrukkelijk geen beroep op gemeenten om meer vluchtelingen op te vangen. Dit in tegenstelling tot haar voorganger Klaas Dijkhoff die tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 ‘stoere burgemeesters’ zocht die ‘verantwoordelijkheid’ wilden nemen. De huidige staatssecretaris sloeg niet op de vuist op tafel, maar ‘belde met gemeenten.’ Pas afgelopen vrijdag volgde een noodkreet van het kabinet om in alle provincies dit weekend nog 100 plekken te regelen.
Bezuinigingen
Rijkelijk laat: het tekort aan opvangplekken is al weken nijpend, bijna alle 29.000 bedden zijn vol. In de noodopvang in Ter Apel moesten mensen afgelopen maand op stoelen slapen. ‘Dat heeft overigens niets te maken met de komst van de Afghaanse evacuees,’ zegt Sander Laban van Vluchtelingenwerk Nederland. ‘Zij worden opgevangen in aparte noodopvanglocaties zoals in het Utrechtse Zeist.’ Om daarnaast de wekelijkse toestroom van gemiddeld 1.100 het hoofd te bieden is het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) hard op zoek naar spoedopvang in hotels en vakantieparken.
Vanwege bezuinigingen op de IND en het COA zit de opvang al langer aan zijn taks, vertelt Laban. Daardoor ontstonden enerzijds lange wachttijden voor de start van asielprocedures. Anderzijds werden opvanglocaties snel gesloten toen die even leeg stonden. ‘Daardoor is het systeem heel krap geworden: er is geen ruimte om een schommeling op te vangen.’
Nu de IND een inhaalslag heeft gemaakt en de reisbeperkingen die verband hielden met corona grotendeels zijn geschrapt, dreigt het systeem direct vast te lopen. ‘Terwijl Ankie Broekers-Knol en de overheid dit voorzien konden hebben.
Welke rol kunnen en willen gemeenten spelen in deze asielcrisis? Vijf PvdA-raadsleden vertellen.
Eigen weerstand
Raadslid Van Huijstee weet uit zijn eigen gemeente Ede wat de komst van een tijdelijk opvangcentrum teweeg kan brengen. Eind augustus wordt in het dorp Harskamp fel geprotesteerd tegen de tijdelijke opvang in een legerkazerne van een paar honderd Afghaanse asielzoekers. Jongeren riepen daarbij racistische leuzen als ‘eigen volk eerst’ en ‘white power’.
‘Jongeren zijn daar over de schreef gegaan, dat was niet goed,’ zegt Van Huijstee. ‘Aan de andere kant zag je in de weken daarna een beweging in het dorp op gang komen die de asielzoekers juist wilde helpen. Men vond het daarom wel jammer dat de opvang op 4 oktober weer zou sluiten.’
Van Huijstee: ‘Mensen in nood, die bovendien voor ons gewerkt hebben, moet je helpen’
Toch bleef de kazerne in Harskamp open: het ministerie van Justitie wil er tot 1 november nieuwe groepen vluchtelingen kunnen opvangen. Kort na de beoogde sluitingsdatum kwamen er 550 nieuwe asielzoekers aan. Van Huijstee: ‘Veel dorpelingen vinden dat prima, dat kan gewoon.’
Volgens het raadslid heeft de gemeente goed de regie gepakt door direct nadat het nieuws bekend werd te gaan praten met de dorpsraad. ‘Dat heeft het in redelijke banen geleid. Maar het zou fijn zijn als we de volgende keer wat eerder op de hoogte worden gesteld door Justitie of het COA. Nu kregen we het zelf ‘s ochtends te horen en moest er ‘s avonds een spoedoverleg ingelast worden. Door die manier van communiceren creëer je je eigen weerstand.’
Daarnaast vindt Van Huijstee het noemen van de nieuwe sluitingsdatum, 1 november, onhandig. ‘Ik voel aankomen dat die datum niet gehaald gaat worden en we die boodschap straks weer moeten overbrengen.’ Dat neemt niet weg dat Van Huijstee sterk voorstander is van het ruimhartig opvangen van asielzoekers. ‘Mensen in nood, die bovendien voor ons gewerkt hebben, moet je helpen.’
Kleine opvanglocaties
Deniz Dönmez vindt het ‘bizar’, de dingen die hij leest en ‘gaan over mensen’. Het 20-jarige Enschedese raadslid verwijst naar het AD-interview, maar ook naar de situatie in Ter Apel. ‘We ontvangen mensen die gevlucht zijn en laten hen vervolgens op stoelen slapen. Dat vind ik niet normaal.’ Het stoort Dönmez daarnaast dat Broekers-Knol net doet alsof de grotere instroom niet voorzien was. ‘Een bewuste strategie om zichzelf vrij te pleiten. Dat hoort niet bij een bestuurder.’
Om als gemeente wel voorbereid te zijn op het opvangen van vluchtelingen, gaat Enschede de komende tijd ‘alles in werking stellen’ om dat mogelijk te maken, vertelt Dönmez. ‘Wanneer de vraag komt, willen wij er klaar voor zijn. Daar is politiek consensus over. Als PvdA zouden we het liefst direct beginnen, maar andere partijen willen later starten.’
Een groot asielzoekerscentrum (AZC) is echter niet de manier, denkt Dönmez. ‘Wij verwachten dat het beter werkt om vluchtelingen door de stad heen te huisvesten. Dat bevordert de integratie en neemt mogelijk de grootste angst weg bij de inwoners.’
Dönmez: Wel voorstander van opvang van vluchtelingen, maar groot AZC is geen goed idee
Ook de PvdA in het Drentse Tynaarlo is voorstander van meerdere kleine opvanglocaties, vertelt raadslid Anneke Lubbers. In de gemeente vroegen Leefbaar Tynaarlo en de lokale fracties van GroenLinks en ChristenUnie het bestuur de mogelijkheden voor een groot AZC op bedrijventerrein Ter Borch te onderzoeken.
‘Dat ligt in de middle of nowhere,’ zegt Lubbers. ‘Wij zien liever kleinere locaties, her en der verspreid over de gemeente. Ik denk ook dat dat beter is voor de integratie.’
Als voorbeeld van een kleinere locatie noemt het raadslid een leegstaand schoolgebouw in Eelde. ‘Daar zouden aanvankelijk 250 mensen opgevangen worden, maar dat aantal is verlaagd naar 150 na een motie van ons. De weerstand was te groot. Nu bieden mensen in de buurt zich aan om te helpen. Zij moeten ook wennen aan het idee, het moet niet bedreigend zijn.’
Net als Enschede, wil ook Tynaarlo voorbereid zijn indien de gemeente gevraagd wordt meer mensen te onthalen. ‘We hebben in een unaniem aangenomen motie het college gevraagd de nodige voorbereidingen te treffen en op zoek te gaan naar geschikte locaties. De burgemeester vertelde onlangs dat het college al een aantal locaties op het oog heeft.’
Met wethouder sneller een klap erop
Even verderop in Emmen zijn ze al wat verder, zegt fractievoorzitter Anita Louwes-Linnemann. ‘Onze wethouder Raymond Wanders trok vanuit het college het initiatief om snel een noodopvanglocatie in te richten om de aanmeldlocatie in Ter Apel te ontlasten.’ De locatie was snel gevonden: een leegstaand hotel met in totaal 150 plekken, waar voorheen daklozen werden opgevangen. ‘Op een gegeven moment zijn de fractievoorzitters geïnformeerd en was het een feit. Er was geen tegenstand (de PVV was echter niet aanwezig, red.). Het is niet als raadsvoorstel voorgelegd en dat was ook niet nodig, want het is gewoon heel normaal om dit te doen. Ik ben blij dat we het zo snel geregeld hebben.’
Ook Groningen toonde zich solidair. ‘Het is vooral praktische oplossingen zoeken, mensen hebben nu acuut hulp nodig,’ stelt de Groningse fractievoorzitter Julian Bushoff. De gemeente richtte razendsnel een noodopvanglocatie in een XL-testlocatie, die niet meer nodig is om te testen, in voor 375 asielzoekers.
Bushoff: Spreek je wethouder aan, dat werkt het beste
Ook hier kwam het initiatief voor de noodopvanglocatie bij een PvdA-wethouder vandaan. Roeland van der Schaaf heeft samen met het college snel een plan uitgewerkt en uitgevoerd. Bushoff raadt zijn collega-raadsleden aan: ‘Zit je in de coalitie? Dan moet je gewoon even de wethouder aan de mouw trekken en aankaarten dat je het als PvdA’er belangrijk vindt dat er noodopvang gerealiseerd wordt. Met een paar ambtenaren en een bestuurder moet het dan zo lukken om noodopvang te realiseren.’ En dat is hard nodig, die opvang is eerder nog vandaag dan morgen nodig.
Multi-inzetbaar
Het COA is ondertussen ook naarstig op zoek naar ‘multi-inzetbare’ opvangplekken: locaties waar, naast asielzoekers, ook andere groepen als studenten en spoedzoekers ondergebracht kunnen worden. Dat kan gelijktijdig, maar ook na elkaar. In 2025 wil het COA 2.000 van deze plekken gerealiseerd hebben. De geïnterviewde raadsleden zien er wel wat in.
Het Edese raadslid Van Huijstee: ‘Ik ben voorstander van het mengen van vluchtelingen en studenten, zodat je ook gelijk de integratie bevordert. Daarbij moet aangetekend dat er ook een tekort aan studentenwoningen is, dus alleen als het kan op een goede manier.’ Dönmez: ‘Een mengelmoes tussen studenten en asielzoekers zou heel mooi kunnen zijn. En ook het behouden van de ruimte voor verschillende groepen lijkt mij een goed idee.’
Terwijl Dönmez het zegt, komt er op zijn telefoon een pushmelding van de NOS binnen: Nederland gaat nog 2.000 mensen ophalen uit Afghanistan. ‘Zorg dan ook dat ze echt goed opgevangen kunnen worden. Mogelijk kan Enschede daar dan bij helpen, inderdaad. Ik hoop het.’
Omdat de nood hoog is, de dagen steeds korter en kouder worden, en er nog steeds te weinig opvangplekken heeft het Centrum voor Lokaal Bestuur een voorbeeldmotie opgesteld, die je met aanpassingen meteen kan indienen je eigen gemeenteraad.
De interviews met Julian Bushoff en Anita Louwes-Linnemann werden gehouden door Sofie Kuilman
Afbeelding: Remko de Waal | ANP
Bijschrift afbeelding: Ankie Broekers-Knol op bezoek bij de aanmeldlocatie in Ter Apel op woensdag 20 oktober.
