Nee, veel nieuwe inzichten leverde het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie voor de Groningers niet op. Alle ellende was al min of meer bekend. Toch is Groningers boven gas niet alleen als erkenning voor de slachtoffers belangrijk. De aanbevelingen dienen stuk voor stuk over te worden genomen. En snel een beetje.
Als dit rapport geen kantelpunt is, wat dan wel?
Rita Pestman
Raadslid in Groningen
Welke reacties hoorde jij in je omgeving op het rapport?
‘De teneur is heel duidelijk: “Dit wisten we allemaal al.” Voor ons staat er niks nieuws in. Maar het is wel heel fijn, dat alles nu vastgelegd is. We hebben nu zwart op wit de erkenning van wat er is gebeurd.’
Gaat dat ook iets veranderen, denk je?
‘Ja. Dat is namelijk de enige optie. Er móet nu iets veranderen. Het is zo overduidelijk dat je een heel landsdeel hebt weg laten zinken in een poel van ellende. Daar moet je iets aan doen, dat kan niet anders. Het is zo schandalig wat hier gebeurd is. Daar zijn eigenlijk geen woorden voor, terwijl het nota bene een heel dik rapport is.’
Wat maakt je het woedendst?
‘In 2013 zei Jan de Jong van het Staatstoezicht op de Mijnen al: “Draai die gaskraan zo snel en zoveel mogelijk dicht.” Inmiddels zijn we tien jaar verder en met de veiligheid van burgers is al die tijd gesold. Of je nu lokaal, regionaal of landelijk actief bent in de politiek: veiligheid van je burgers is het belangrijkste. Maar juist daarmee is hier in Groningen niets gebeurd.’
Wat vind je het ergste?
‘De impact op kinderen. Tijdens een uitzending van Pointer over de versterking ging een cameraploeg een klas in om kinderen naar hun ervaringen te vragen. Normaal zie je ze dan een beetje giechelen, maar nu zaten de kinderen er lamgeslagen bij. Eén van die kinderen zei dat het ze helemaal niks interesseert als zijn huis in elkaar dondert. Als een kind zoiets zegt, dan heb je als overheid toch heel wat laten liggen.’
Maar ook dit is niet nieuw. Als raadslid in Ten Boer (in 2019 gefuseerd met stad Groningen, red.) heb ik daarover contact opgenomen met de Kinderombudsman. Die is uiteindelijk onderzoek gaan doen. Dan denk je: nou, nu komt het wel goed. Maar niks. Dus als dit rapport geen kantelpunt is, wat dan wel?’
Wat is je uit de afgelopen jaren het meeste bijgebleven?
‘Jaren geleden was ik bij een bijeenkomst waar werd verteld wat er met de huizen van inwoners moest gebeuren. Ik zat er op een stoeltje achterin. Het was een lenteavond in mei: prachtig mooi weer, buiten zongen de vogels. Maar daarbinnen was het een parallelle wereld.’
Vertel.
‘Mensen kregen bijvoorbeeld te horen dat de versterking van hun woning in zou houden dat de slaapkamerramen niet meer open zouden kunnen. Bespottelijk. Nog erger: er zouden stutbalken voor hun voordeuren geplaatst worden. De bewoners moesten daar dan volgens het advies voortaan maar onderdoor kruipen of overheen klimmen. Het was echt niet te geloven.’
Wat is daar van terecht gekomen?
‘Niet zoveel gelukkig. Uiteindelijk zijn die huizen gesloopt en is er nieuwbouw gekomen. Maar het was zo surrealistisch dat dit soort dingen gewoon serieus werden voorgesteld. Die mensen hebben zó’n strijd moeten leveren. Eerst werd er gezegd dat de slachtoffers alles vergoed zouden krijgen. Maar gaandeweg de jaren wierp men steeds meer drempels op en werd er steeds meer beknibbeld op schadevergoedingen. In vergelijkbare situaties kregen mensen steeds minder. Langer wachten en in de ellende, minder krijgen. Het is niet te geloven, maar wel waar. Dat is waar we staan en dat moet nu anders.’
Vanuit Groningen is een heel eisenpakket neergelegd voor allerlei projecten waar geld voor zou moeten komen vanuit Den Haag. Is dat kansrijk, denk je?
‘Ja. Ik wil het niet hebben over Rutte, alles glijdt van hem af. Daar heb ik geen vertrouwen in. Maar als je ziet hoe Vijlbrief aan het werk is, dat is echt anders dan de bewindspersonen tot nu toe: hij zit er zo goed in. Laat hém in elk geval blijven.’
En verder?
‘We staan nu sterker. Voorheen lobbyde iedereen voor zichzelf in Den Haag, maar iedereen is nu verenigd. De provincie, gemeenten, waterschapen: alles. Ik hoop dat dat er toe bijdraagt dat het straks echt anders gaat.’
Welke stappen moet het kabinet nu concreet zetten?
‘De eisen inwilligen en nagaan hoe die verder uitgewerkt moet worden. Dus niet het zoveelste uitsteltrucje door te zeggen dat ze gaan onderzoeken welke van de voorgestelde oplossingen dan het beste zouden zijn. Dat weten we in Groningen zelf wel. Ze hebben het eerder al zo gespeeld, dat niemand hier nog grip had op de zaak door alles heel complex te maken. Dat moet stoppen. Onze provincie is kapot: dit kan zo niet langer.’
Wat verwacht je dat er gebeurt?
‘Het kabinet komt pas over weken met een officiële reactie, maar je kunt nu al veel in werking zetten. Vijlbrief is daar de motor in.’
Veel Groningers willen dat het kabinet valt, maar zeggen ook dat er dan weer vertraging zou optreden. Hoe kijk jij daar naar?
‘Mark Rutte heeft geen fatsoen. Dat heeft hij duidelijk aangetoond. Hij moet niet meer aankomen met zijn zoveelste excuses, daar kopen we niks voor. Het beste zou denk ik zijn als het kabinet blijft zitten, maar hij opstapt. Wat mij echter vooral aan het hart gaat, is dat het schadeherstel en de versterking met meer snelheid worden opgepakt. Dat is nu het belangrijkste.’
Indringend en onthutsend
Tjeerd van Dekken
Gedeputeerde en lijsttrekker in de provincie Groningen
Wat vond je van het rapport?
‘Indringend, onthutsend en een bevestiging van wat wij hier in Groningen al heel lang weten. Namelijk dat inwoners de dupe zijn van de macht van de oliemaatschappijen. Daar is op een afschuwelijk nonchalante manier mee omgegaan.’
Stonden er nog zaken in het rapport die je verrasten?
‘Het belangrijkste is toch wel – en dat is echt onderschat – dat het effect van de bevingen en het falen van meerdere kabinetten zo een ongelooflijke impact heeft gehad op mensen. Laat ik het zo zeggen: er wonen hier normale mensen die werken aan een normale toekomst en die zijn gewoon volledig genegeerd. Voor een hele generatie jongeren geldt nu dat ze niet kunnen bouwen aan een duurzame toekomst. Dat er zo met hun stem is omgegaan, is een van de grote schandalen. Het kabinet is de inwoners uit het oog verloren en is continue op het politiek-bestuurlijke proces gaan zitten met de oliemaatschappijen. Je krijgt er echt de rillingen van als je het rapport leest.’
Verwacht je na jaren teleurstelling en uitstel nu wel een doorbraak?
‘Het is nu of nooit. Als de politiek geloofwaardig wil zijn ten opzichte van mensen die in de knel zijn gekomen, moet je nú leveren. Het kan niet zo zijn dat het net als bij de toeslagenaffaire weer allemaal in een proces wordt gegoten, waarbij de mens weer niet het uitgangspunt is.’
Wat is daar voor nodig?
‘Niet weer om de hete brei heen draaien. Je moet er iets voor over hebben en de ereschuld aan Groningen betalen. Die ereschuld is niet alleen uit te drukken in geld, het gaat bovenal om mensen.’
Geld is niet alles, maar er is nog wel veel nodig. Hoeveel?
‘Je praat hier over een toestand van decennia voordat alles weer op orde is. Alleen al de aardbevingen zullen jaren blijven plaatsvinden. Ik wil en kan me dus niet vastleggen op een bedrag. Maar een ereschuld betekent een ereschuld. Dus de schade, in welke vorm dan ook, moet volledig vergoed worden de komende decennia. Ook de psychische en mentale schade.’
Wat verwacht je dat er nu gaat gebeuren?
‘Dat vind ik echt een hele moeilijke vraag. Ik ben zo bang dat ze er weer een proces van maken. Dat moet niet. Dus geen natte deken van “wacht maar af, u ziet wel wat we gaan doen”, maar een scherpe en serieuze kabinetsreactie.’
Moet het kabinet hierover vallen?
‘Ik vind niet dat de politiek er een Haags spel van moet maken. Een meerderheid van de Groningers vindt dat het kabinet moet vallen. Ze vinden dat in ieder geval Rutte moet opstappen. Maar zodra je dat doet, krijg je een Haags poppenspel met alleen maar uitstel oplevert voor Groningen. Ik zie wel hoe het loopt. Voor mij is dat echt minder relevant.’
Ernst structureel onderschat
Barbara Kathmann
Lid Tweede Kamer & lid van de enquêtecommissie
Wat is de belangrijkste conclusie in het rapport?
‘Alle conclusies zijn even belangrijk. Ook het totaal is belangrijk, maar de volgorde doet er natuurlijk wel toe. De conclusie dat de “ernst van de problemen van de Groningers structureel onderschat zijn” staat niet voor niks bovenaan.’
Wanneer is hét moment geweest sinds de aardgaswinning begon dat Den Haag had moeten weten dat de veiligheid van Groningers in het geding was?
‘Als ons systeem was ingericht op tegengeluid, dan al vanaf de jaren negentig. De overheid en Shell en Exxon noemen dat “we hadden nieuwsgieriger moeten zijn”. Nieuwsgierig zijn, had ook in een hoop andere dossiers het verschil kunnen maken, maar helaas. Het systeem heeft oogkleppen. Het wordt tijd om die af te doen. Het volgende moment was de zwaarste gasbeving die heeft plaatsgevonden in 2012 in Huizinge. Het aantal schademeldingen ging rigoureus omhoog. Groningen rammelde aan de poorten van Den Haag en van de NAM, maar de poorten bleven ook toen dicht.’
Wat hoop je dat het rapport teweeg brengt?
‘Ik hoop dat naast erkenning van wat Groningers is aangedaan, Groningers ook resultaat gaan voelen. Het liefst had ik op een knop gedrukt en konden we meteen aan de slag aan het werken aan vertrouwen, maar dat heeft gewoonweg meer tijd en vooral resultaat nodig.’
Werkte iedereen goed mee met de interviews?
‘De ex-topman van Exxon wilde niet voor de commissie verschijnen. Dat zijn niet-Nederlanders ook niet verplicht. Netjes vond ik dat niet en dat is een understatement, maar we hebben wel anderen van Exxon gesproken en het heeft het onderzoek verder niet belemmerd.’
Waren er wel andere belemmeringen?
‘Wat vooral jammer was, is dat we ook ver terug moesten in de tijd. In totaal gaat het om een periode van ruim zestig jaar. Ik had graag het ensemble van weleer gesproken. De mensen die de hele samenwerking tussen de Staat, Shell en Exxon hebben opgetuigd. Jan de Pous bijvoorbeeld, maar die is niet meer onder ons en dat is vooral een verlangen van de historicus in mezelf.’
Hoe heeft die geschiedenis toch een plek gekregen in het onderzoek?
‘Door alles wat er in die zestig jaar verschenen is, nauwgezet te bestuderen. De openbare verhoren zijn slechts een onderdeel van het complete onderzoek, bedoeld om zaken die nog niet helemaal duidelijk zijn opgehelderd te krijgen.’
Wat is je zelf het meest bijgebleven van de hele enquêteperiode?
‘De samenwerking met mijn collega’s en de staf. Met zijn zevenen, allemaal van een andere politieke partij en wars van de politiek in dienst van de Tweede Kamer op zoek naar waarheidsvinding en oplossingen. Ik hoop dat mensen dat gezien hebben en dus vertrouwen hebben in de commissie en het rapport.’
Wat gaat er nu gebeuren denk je? Hoe gaat het kabinet reageren?
‘Het is nu aan de Tweede Kamer. We hopen op een waardige behandeling, die recht doet aan de totale inhoud van het rapport. Formeel gaan wij als commissie eerst het rapport verdedigen in de Tweede Kamer. Daarna zijn kabinet en Tweede Kamer aan zet.’
Hoe was de samenwerking in de commissie?
‘We hebben gelukkig ook veel lol gehad. Dat is belangrijk als je zo’n intensieve klus wil volhouden. De samenwerking was – ook met de staf – dus heel goed. Iedereen was intens betrokken bij het onderwerp. Dat doet het hele proces goed.’
Was het lastig om neutraal en onpartijdig te blijven?
‘Nee. Dat ging makkelijker dan verwacht. Dat kwam denk ik ook, omdat we daar scherp op waren richting elkaar. Bovendien kom je op een gegeven moment gewoon in een totaal anders proces terecht dan je reguliere Kamerwerk.’
Hoe bedoel je?
‘Nou, het was bijvoorbeeld wel wennen, dat je tijdens de openbare verhoren niet in discussie moet gaan of er een debat van moet willen maken. Daar hebben we dan ook op getraind. Op open vragen en je mening thuislaten. Dat laatste is natuurlijk altijd lastig voor volksvertegenwoordigers.’
Afbeelding: Vincent Jannink | ANP
