Aalden en Zweeloo zuchten onder overlast van veiligelanders; ‘Veiligelanders’ uitgezet na strooptocht’; Kansarme asielzoekers ‘bedreiging veiligheid’. Het zijn zomaar wat nieuwskoppen van de afgelopen tijd over zogeheten veiligelanders: asielzoekers die uit relatief veilige landen komen. De overlast door een deel van deze groep neemt toe, met als gevolg dat het draagvlak voor azc’s in de gemeente ook vermindert. Een dilemma waar veel PvdA-bestuurders mee worstelen.
4% van de asielverzoeken komt van een veiligelander. Veiligelanders komen uit landen die de Nederlandse overheid als veilig heeft bestempeld. Er is in die landen over het algemeen geen sprake van foltering of onmenselijke behandeling, of vervolging vanwege ras of geloof. Veilige landen zijn volgens de lijst bijvoorbeeld de Verenigde Staten, Brazilië, Albanië, India, maar ook Ghana, Marokko en Tunesië. Mensen afkomstig uit deze twee laatste landen komen momenteel het meest voor in de statistieken.
De lijst veilige landen gebruikt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) om te bepalen of een asielverzoek kansrijk is. Komt een asielzoeker uit een veilig land, dan beoordeelt de IND de zaak sneller. In de praktijk krijgt nog zo’n 2% van de mensen, die asiel aanvraagt uit deze landen een verblijfsvergunning, omdat het land van herkomst toch niet veilig blijkt te zijn. Meestal is de procedure binnen een paar weken afgerond: dan verdwijnen ze naar een ander land of in de illegaliteit.
Veiligelanders oververtegenwoordigd
In het azc Aalden verblijven permanent 450 mensen. In de afgelopen tijd zijn er vijftig plekken aan toegevoegd, vertelt verantwoordelijk wethouder Joop Slomp van Coevorden. ‘Veiligelanders zitten daar ook tussen. Het zijn dagkoersen, maar gemiddeld hebben we het over zo’n tien tot twintig mensen, vooral jonge mannen, die voor overlast zorgen. Denk aan winkeldiefstallen, opstootjes. Als je naar de cijfers kijkt, zijn ze echt oververtegenwoordigd.
‘Op het moment dat ze er niet zijn, dan is het echt rustiger in Aalden en Zweeloo,’ zegt Slomp. ‘Het is wel supervervelend, want zo’n klein groepje tast echt je draagvlak voor het azc aan. Daarbij is het trieste dat het overgrote deel van de mensen die verblijven in het azc ook als een stekker baalt. Zij snappen als geen ander dat zij erop worden aangekeken.’
Slomp: Het gaat om een klein groepje dat het voor de rest verpest
Dat signaleert Vluchtelingenwerk op haar website eveneens: ‘Asielzoekers uit veilige landen die bewust een onterecht asielverzoek doen, maken misbruik van de asielprocedure en de opvang voor vluchtelingen. Vluchtelingen in de centra zijn hier op allerlei manieren de dupe van. Ze worden aangekeken op het gedrag van deze groep en voelen zich niet veilig in de opvang. En alle inzet van de schaarse capaciteit van de IND en het COA gaat ten koste van vluchtelingen voor wie die bedoeld is.’
In Emmen spreekt burgemeester Eric van Oosterhout ook van aanhoudende problematiek, hoewel hij geen toename van de overlast ziet: ‘Ik denk dat we beter kunnen spreken van incidenten en vormen van overlast die zich blijven voordoen. In onze gemeente geldt dat vooral voor het dorp Nieuw-Weerdinge, dat op geringe afstand van het aanmeldcentrum in Ter Apel ligt. Wat we zien is dat ze wandelend tussen Ter Apel en het centrum van Emmen dingen doen die het daglicht niet kunnen verdragen. Het gaat om een vrij grote groep die uit zo’n 150 tot 200 vluchtelingen bestaat.’
Van Oosterhout vindt het als PvdA-burgemeester zoeken naar een balans: ‘Ik probeer permanent de balans te zoeken tussen de voorwaarden voor humane opvang en het bewaken van een veilig leefklimaat voor onze inwoners. De structurele indringende problematiek die de komst van (te veel) veiligelanders met zich meebrengt, leidt tot een sterke uitholling van het draagvlak voor de opvang van asielzoekers.’
Straatcoaches
Beide gemeentes hebben straatcoaches ingezet. In Coevorden is er ook cameratoezicht. De bestuurders merken dat het vooral symptoombestrijding is. Joop Slomp: ‘De straatcoaches werken wel, maar het is niet zaligmakend. Het werkt vooral als ze er zijn, maar de dames en heren die overlast veroorzaken, zijn er niet tijdens kantooruren. En nou werken de coaches ook wel tot later in de avond, maar het houdt natuurlijk een keer op.’
Oosterhout: ‘Alles wat wij lokaal aan maatregelen konden treffen, hebben we gedaan. Want je hoort, ziet en begrijpt de frustratie van de inwoners van Nieuw-Weerdinge. Op een gegeven moment zijn je mogelijkheden op. Vorig najaar hebben we in samenspraak met Plaatselijk Belang Nieuw-Weerdinge een aantal maatregelen getroffen om meer toezicht te houden. Helaas bleken die maatregelen niet afdoende. Daarom zijn er meer straatcoaches gekomen, is het toezicht door Handhaving geïntensiveerd en surveilleert de politie extra.’
Van Oosterhout: Alles wat lokaal kan, hebben we gedaan
Helaas moet Van Oosterhout vaststellen dat incidenten en overlast zich blijven voordoen. ‘Dat is voor mijn collega Jaap Velema van de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel in ligt, en mij ook aanleiding geweest om de problemen indringend onder de aandacht te brengen van staatssecretaris Eric van der Burg en het COA en aanvullende maatregelen te bepleiten. Velema en ik trekken samen op, weten elkaar goed te vinden en delen dezelfde zorgen.’
Vluchtelingenwerk meldt dat overlastgevers sneller worden gestraft op het moment dat er meer op handhaving wordt ingezet: ‘Tijdens de versnelde procedure krijgen zij geen leefgeld, hebben ze minder bewegingsvrijheid en worden ze extra in de gaten gehouden. Asielzoekers die ernstige overlast in een asielzoekerscentrum veroorzaken kunnen tijdelijk in een HTL (Handhaving- en toezichtlocatie) worden geplaatst. Toch heeft al deze inzet op handhaving en versobering maar een beperkt effect. Al jaren lukt het niet om de overlast van asielzoekers uit veilige landen helemaal op te lossen.’
Spreiding
Zowel Van Oosterhout als Slomp pleiten voor spreiding over Nederland. ‘We hebben handvatten nodig, en dan liever een slechte Spreidingswet dan geen wet,’ zegt Slomp.1 ‘Wij doen relatief veel aan opvang, maar het voelt knullig dat anderen het laten afweten. En moeten we nou die poort dichtdoen voor het COA? Het zou veel beter zijn als ieder z’n deel doet.’
Van Oosterhout stelt dat sommige gemeenten voortdurend gaten dichtlopen en crises oplossen: ‘Vorig jaar hebben we gezien hoe groot de humanitaire crisis in het aanmeldcentrum in Ter Apel was. En tegelijkertijd hoe lastig het was om vluchtelingen op een waardige wijze op te vangen. Opvang in sporthallen kan, maar niet voor een langere periode.’
Slomp: Veiligelanders moeten harder worden aangepakt
Er ligt ook een heel duidelijke rol voor gemeenten zelf, constateert Van Oosterhout. ‘De gemeenten hebben behoefte aan visie en beleid voor een langere termijn. Ik vind het teleurstellend dat te weinig gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen in de opvang van vluchtelingen. Dat verklaart de komst van de Spreidingswet. Ik ben blij dat de wet niet controversieel is verklaard door de Tweede Kamer. Nog beter zou het zijn als de wet wordt aangenomen. Wij wachten al veel te lang op een structurele oplossing voor de opvang van asielzoekers.’
Ook wil Slomp het liefst dat veiligelanders harder worden aangepakt. ‘Als ze een overtreding begaan, dan moeten ze gewoon snel in bewaring en als het kan snel worden uitgezet. De realiteit is helaas dat een deel van de groep niet uitgezet kan worden en daardoor in de illegaliteit belandt. Maar we moeten wel iets doen om het systeem houdbaar en uitlegbaar te houden naar de samenleving.’
Snellere procedures en psychische hulp
Van Oosterhout gaat ook voor snellere procedures voor deze groep: ‘Ze hebben geen uitzicht op een verblijfstatus. Het ministerie en het COA hebben in juli een speciale voorziening op het aanmeldcentrum getroffen om de procedure inderdaad te versnellen. Dat is een goede ontwikkeling, maar de capaciteit moet omhoog en dat geldt ook voor het tempo. Want we zien nog onvoldoende effect.’
Vluchtelingenwerk ziet ook een aantal zaken die de Rijksoverheid kan doen; zo willen ze dat de overheid terugkeerafspraken maakt met veilige herkomstlanden, kansloze asielverzoeken uit veilige landen zélf afwijst en voor gespecialiseerde begeleiding zorgen. De afspraken met veilige herkomstlanden zijn in het verleden gelukt met bijvoorbeeld Albanië: ‘Dit is het meest effectieve middel om hun komst te ontmoedigen. Overlastgevende asielzoekers uit veilige landen weten namelijk heel goed dat ze niet uitgezet kunnen worden. Zoek hierin de samenwerking met andere EU-lidstaten op en oefen druk uit op landen die hier niet aan mee willen werken.’
Van Oosterhout: De procedure is niet snel genoeg
Als het gaat om het zelf afwijzen van kansloze asielverzoeken, draait het om het niet langer inzetten van de zogeheten Dublin-procedure, waarbij mensen teruggestuurd moeten worden naar het land waar de asielzoeker als eerste de EU is binnengekomen. ‘Deze procedure duurt vaak maanden. Al die tijd houdt de asielzoeker recht op opvang. Terwijl het afwijzen van een asielverzoek slechts enkele weken kost. Bovendien vervalt na anderhalf jaar de mogelijkheid om een Dublin-procedure te starten. Asielzoekers kunnen ook daar misbruik van maken om opnieuw een asielverzoek te doen.’
Als laatste pleit Vluchtelingenwerk om deze – veelal – jonge mannen psychische zorg en goede terugkeerbegeleiding te geven: ‘Hier zal naar verwachting slechts een klein deel voor open staan. Maar goede begeleiding van overlastgevende asielzoekers met uiteenlopende (psychische) problemen is zowel in het belang van henzelf als van de samenleving.’
1 De Tweede Kamer debatteerde op dinsdag 26 en woensdag 27 september over de Spreidingswet. Of de wet het gaat halen, is onzeker. De stemming is op dinsdag 3 oktober.
Bijschrift afbeelding: de pendelbus tussen het aanmeldcentrum in Ter Apel en Emmen
Afbeelding: Huisman Media | ANP
