Gezien het onderwerp zijn de reacties op het rapport van Remkes op zijn minst opmerkelijk. Iedereen van links tot rechts kan zich vinden in de doelstellingen en de toon. Zijn het briljante ingevingen of is er toch sprake van cherrypicking bij de verschillende politieke partijen? Landbouwkundige, oud-Statenlid en oud-Eerste Kamerlid Wouter van Zandbrink duidt het rapport, roemt de positieve punten en schetst de tekortkomingen.
Wat vind je van het rapport?
‘Ik heb het van a tot z gelezen. Er zitten zeker punten in waar ik blij van word. Remkes houdt vast aan de stikstofdoelen, dat is het belangrijkste. Hij zegt eigenlijk: die natuurdoelen daar moet je niet over zeuren en we gaan morgen beginnen met piekbelasters. Dat is heel goed.’
Ik proef een maar.
‘Het is echt geschreven vanuit het vertrekpunt van de boer. Dat snap ik wel, maar daardoor ontbreekt het algemeen belang. Remkes blijft hangen bij de landbouw als exportsector. Maar landbouw is veel meer dan dat, voedselzekerheid maakt de sector essentieel.’
Maar dat bredere verhaal vertellen was ook niet echt de opdracht, toch?
‘Klopt. Maar door de eenzijdige focus op het nu is het bredere verhaal van de wereld daaromheen een beetje vergeten. Terwijl juist daarin het eerlijke perspectief voor de lange termijn voor de boeren zit.’
Vertel.
‘Ik mis het antwoord op de vraag hoe ons voedsel er in – pak hem beet – 2050 uitziet. Wat is er voor nodig dat er een gezonde, duurzame en betaalbare maaltijd op ons bord ligt als we straks met tien miljard mensen of meer zijn?’
Wat is er dan nodig?
‘Allereerst denk ik dat je het moet hebben over voedselzekerheid in Noordwest-Europa en de rest van landbouwexport hetzelfde moet behandelen als andere economische sectoren. Als je dat doet, kan je de nadruk op andere zaken leggen. Is het wel een goed idee om die megastal met koeien toe te staan ? Als het om voedselzekerheid misschien wel, maar als het om de export van babypoeder naar China kun je daar anders over denken.’
Terug naar Remkes. Wie heeft er gelijk: Jesse, Caroline of allebei?
‘Van links tot rechts is iedereen blij, dus de eerste slag is binnen denk ik dan. Politiek bestuurlijk haalt het de druk voor even van de ketel. Door de nadruk op de piekbelasters gaat het om maar vijfhonderd bedrijven in plaats van al die ingekleurde gebieden op de van der Wal-kaart. Minstens even belangrijk is denk ik de toon. Boeren voelen zich echt gehoord. LTO is ook redelijk positief en wijst eigenlijk maar één aanbeveling af.’
Wat wijzen ze dan af?
‘De mogelijke onteigening van piekbelasters.’
Maar dat is toch een vrij cruciaal punt?
‘Zeker. Remkes noemt het alleen als laatste optie. Boeren kunnen ook omschakelen, verplaatsen naar een plek die goed past bij het bedrijf of stoppen en zich laten uitkopen. Daar zit best wat nuance in. Maar het blijft een hard gelag voor een boer.’
Maar toch, Remkes heeft het over een jaar. Is dat niet wat kort om voor ruilverkavelingen of het compleet omgooien van het verdienmodel?
‘Ja, dat lijkt me onmogelijk. Maar ik denk dat het heel belangrijk is dat er nu begonnen wordt. Het gaat erom dat we uit de impasse komen En eerste stappen zetten voor natuurherstel.’
Wat betekent het advies voor de boeren die geen piekbelaster zijn?
‘Die vijftigduizend andere boeren hebben nu wat ademruimte. Maar dat is slechts tijdelijk. Om in 2050 een gezonde, duurzame en betaalbare maaltijd op bord te krijgen, moet het hele systeem op de schop. Dat gebeurt niet van de ene op de andere dag, maar je hebt wel een stip op de horizon nodig. Helaas ontbreekt die. Dat is nu aan het kabinet.’
Wat zou die stip op de horizon moeten zijn, vind je?
‘Landbouw gaat over voedsel. Gezond, duurzaam en betaalbaar, en tegelijkertijd een goed inkomen voor de boer. Stel die voedselzekerheid centraal en je hebt een heel ander verhaal. Het gaat dan niet alleen om de productie van zoveel mogelijk voedsel, maar ook over gezond voedsel in de supermarktreclame. Dat lijkt misschien triviaal: maar bedenk wel dat nu 80% van de reclame buiten de schijf van vijf valt. En in dat brede verhaal moet ook verandering van voedselpatronen een plek. Begin met gratis gezonde lunches op school.’
En de landbouw dan?
‘Daar ligt een heldere taak: minder dier en meer plantaardige landbouw. Meer peul en vis, minder vlees en zuivel in het dieet. Dat is los van alle terechte zorgen over de stikstof en natuur het eerlijke verhaal voor de lange termijn.
Waarom is zo’n breed verhaal juist op dit moment belangrijk?
‘Die lange termijn is belangrijk voor de jonge boer, die voor de beslissing staat om het bedrijf van zijn of haar ouders over te nemen. Maar zolang het alleen bij mooie woorden over de circulaire landbouw blijft en er geen regelgeving en regulering in de gehele voedselketen komt, gaat die overgang naar een duurzaam en gezond dieet niet lukken. Alleen als je daarop beleid maakt, bied je de boeren daadwerkelijk perspectief met hun duurzame teelten. Er moet dan ook geen landbouw-, maar een voedselakkoord komen.’
Geen vlees eten meer als wenkend perspectief. Ik vraag me af of je daar alle boeren in mee krijgt.
‘Nou misschien niet meteen. En ik zeg ook niet dat je in de toekomst helemaal geen vlees meer kan eten. Maar feit is dat de veeteelt een inefficiënt is wanneer voedsel gevoerd wordt of veevoer op vruchtbare gronden. Dat is voedselverspilling. Bovendien zorgt deze vorm van fabriekslandbouw – zoals Remkes het noemt – voor stankoverlast en lopen omwonenden ook nog serieuze gezondheidsrisico’s. Nog los van het dierenleed in de bio-industrie is dat op de lange termijn onhoudbaar.’
Hoe zie je de natuur in dit verhaal?
‘De boer als onderdeel van. Natuurinclusieve landbouw op de plekken waar dat het beste kan. Boeren die de biodiversiteit versterken in plaats van verzwakken dus. Precies op dat punt zegt Remkes rake dingen. Met inzet van biologische boeren wil hij van de minst vruchtbare grond rond natuurgebieden natuur maken.’
Tot slot: tijdens de Statenverkiezingen zal de stikstofcrisis een belangrijk thema worden. Wat zou je de provincies willen meegeven?
‘Begin zelf met die visie op voedsel, landbouw en natuur in jouw provincie en wacht niet tot Den Haag met iets op de proppen komt. Juist om de boeren perspectief te bieden is het zo belangrijk dat we samen gaan nadenken over wat er in 2050 op ons bord ligt.’
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP
