Boeren demonstreerden deze week opnieuw tegen maatregelen om de stikstofuitstoot te verminderen. Nu de soms gewelddadige protesten zijn geluwd is de vraag: hoe verder? ‘Het Rijksbeleid mag nu wel consistent worden.’
Friesland ging als eerste om. Nadat boze boeren met hun tractoren vorige week Leeuwarden hadden bereikt, zette Gedeputeerde Staten een streep door de nog natte inkt van het stikstofbesluit. Niet gebruikte (latente) stikstofrechten bleven toch geldig en boeren houden daarmee het recht hun productie op te schroeven.
‘In Friesland zijn we gewend om maatregelen van onderop met elkaar te bereiken en daar hechten we hier veel waarde aan’, verklaart PvdA-Statenlid Lilianne van den Broek het snelle protest. ‘Als je dan een keer zonder overleg je plannen verandert, word je hard gecorrigeerd.’
Van den Broek: ‘Als je dan een keer zonder overleg je plannen verandert, word je hard gecorrigeerd’
Dat ‘succes’ herhaalden boeren deze week in Drenthe, Overijssel en Gelderland. Ook hier maakten bestuurders een draai nadat honderden tractoren de provinciehuizen hadden bereikt. In Flevoland en Groningen – waar de sfeer gewelddadig werd – hielden de bestuurders juist voet bij stuk.
Dat laatste had Fokko Spoelstra ook in Gelderland verwacht. We spreken de fractievoorzitter op het moment dat Gelderse boeren nog op weg zijn naar het provinciehuis in Arnhem, en daarmee grote files veroorzaken. Spoelstra is tevreden dat door het provinciale stikstofbesluit de woningbouw weer op gang komt en dat is in Gelderland hard nodig. ‘Al zijn het er nog niet veel, iedere woning in onze provincie is er een.’
Gedeputeerde draait
Later die dag zwelt het protest ook in Gelderland aan. Stelde de CDA-gedeputeerde Drenth op vrijdag nog ferm niet te zwichten voor boerenprotesten, op maandagmiddag volgt de draai. Spoelstra is hierover ‘verbaasd’, zal hij later zeggen: ‘Het is onhandig op dit moment. We willen samen met boeren, bouwers, industrie en bewoners ons beleid uitwerken. Dit was een eerste stap om het proces van vergunningverlening weer vlot te trekken. De uitspraak van de Raad van State in mei was juist een kans om te versnellen in de transitie naar kringlooplandbouw, met eerlijke prijzen voor de boer en een kans voor de natuur om te herstellen.’
Volgens Spoelstra laten vooral de ‘LTO-boeren zich horen, vaak grootschalige ondernemers’: ‘Ik snap wel dat ze protesteren, maar ze vertegenwoordigen niet alle boeren. We hebben in Gelderland ook agrariërs die al lang bezig zijn met wat wij de kringlooplandbouw noemen. Dat betekent dat er meer gemengde, kleinere bedrijven komen, die meer samenwerken met boeren in de regio en niet meer bijvoorbeeld het veevoer van over de oceaan halen.’
Spoelstra: ‘Ik snap de protesten wel, maar ze vertegenwoordigen niet alle boeren’
‘Die groep die nadenkt over de toekomst willen we als provincie ondersteunen, of ze nu stoppen of willen veranderen. Daar hebben we deze vier jaar in het coalitieakkoord € 80 miljoen voor gereserveerd. Dat is zeker niet niks, maar niet alle boeren kunnen zelf de slag maken.’ Hij heeft begrip voor de boeren die boos zijn vanwege een ‘zwalkend rijksbeleid’. ‘Dat mag nu weleens consistent worden.’
Kringlooplandbouw
In Drenthe kijken ze met enige afgunst naar de tientallen miljoenen die Gelderland bestemt voor boeren die willen stoppen of verduurzamen. ‘Wij zijn geen rijke provincie’, zegt PvdA-Statenlid Hendrikus Loof. ‘Onze hele begroting is € 280 miljoen. Terwijl we met het stikstofbesluit voor een behoorlijke opgave staan: 70% van het Drents grondoppervlakte is landbouwgebied, maar we hebben ook 14 Natura-2000 gebieden, versnipperd in het landschap.’
Drenthe heeft de hoop gevestigd op onder meer de zogeheten kringlooplandbouw. ‘Dat betekent dat we terug moeten in areaal en in volumes’, zegt Loof. ‘Het is zoeken naar een balans tussen de verschillende economische sectoren. We hebben boeren, maar het toerisme is ook een sterk groeiende sector in onze provincie. Het zou niet goed zijn als heel China hiernaartoe komt, maar de boeren moeten iets van hun positie delen met andere sectoren.’
De provincie steekt inmiddels geld in een proefboerderij, waar tal van innovatieve technieken worden toegepast om landbouw te verduurzamen. En sinds dit jaar willen Friesland, Groningen, Drenthe en het Rijk samen met de sector de transitie naar een meer natuurinclusieve landbouw versnellen.
Loof: ‘Dankzij onze Mansholt heeft de intensieve landbouw een enorme vlucht genomen, maar het is uit de klauwen gelopen’
Heel snel zullen de veranderingen niet gaan, verwacht Loof. ‘Ik ben zelf een boerenzoon en weet nog hoe trots mijn vader thuiskwam na het ploegen met het paard. Dankzij onze eigen Mansholt heeft de intensieve landbouw vervolgens een enorme vlucht genomen, maar dat is inmiddels uit de klauwen gelopen. Je kunt de ontwikkelingen van vijftig jaar niet even snel omdraaien.’
Ook in Drenthe draaide het provinciebestuur het stikstofbesluit terug na hevige protesten. Volgens Loof is iedereen nu vooral gebaat bij rust. ‘Bijna iedereen heeft er een mening over, slechts een enkeling heeft er echt verstand van. Laat hen nu hun werk doen, zodat er een echte oplossing komt, ook voor de boeren en met minder uitstoot. We moeten als provincies ook weer de rijen sluiten en met de minister tot werkbare afspraken komen.’
Den Haag moet duidelijkheid bieden
De provincies kijken intussen naar Den Haag, waar de coalitie verdeeld lijkt over oplossingen. De minister moet op korte termijn duidelijkheid bieden, zegt PvdA-senator Jeroen Recourt vanuit de oppositie. Boeren bij natuurgebieden mogen niet meer uitbreiden en de overheid moet hen helpen om te stoppen of verduurzamen. Zomaar de hele veestapel halveren? ‘Het lijkt me niet verstandig om alleen een maatregel te roepen. Tuurlijk, ik snap de gedachte erachter. De huidige landbouw is niet te handhaven. Maar dan moet je wel zo veranderen dat de hele sector de draai mee wil maken. Zonder pijn zal dat niet gaan.’
Ook waarschuwt Recourt om niet alleen de boeren de schuld van hoge stikstofconcentraties te geven: ‘Dat heeft geen zin.’ Hij snapt dat ze zich laten horen: ‘Het is heel goed dat je in Nederland kunt protesteren, maar je mag niet over de schreef gaan. Ze voelen zich geslachtofferd en voelen zich niet erkend voor wat ze elke dag doen voor de voedselzekerheid van Nederland.’
Recourt: ‘Advies aan minister Schouten: stop met pappen en nathouden’
‘Het goede nieuws is dat hoegenaamd iedereen erkent dat er iets moet gebeuren. De vraag is wat. In die zin zijn de protesten van de boeren te vergelijken met die van klimaatactivisten die het niet snel genoeg vinden gaan. De kosten moet je eerlijk verdelen, en niet eenzijdig leggen bij burgers, boeren, stedelingen of mensen op het platteland. Schouten geeft de goede richting, maar het is te voorzichtig. Hoe langer je op deze voet doorgaat, hoe drastischer en lastiger de veranderingen zullen worden.’ Maar het kan, zegt Recourt. Lokaal zie je dat de omslag wordt gemaakt. ‘Probeer daar als landelijke overheid bij aan te sluiten.’
De Eerste Kamer moet zich nog buigen over Schoutens stikstofplannen. Recourt geeft de minister adviezen mee: stop met pappen en nathouden, zet diervriendelijkheid voorop en denk voor de langere termijn ook na over kweekvlees. ‘Dat klinkt nog ver weg, maar heeft een kortere productieketen. Nederland mag hierin de boot niet missen. Natuurlijk moeten we ook minder vlees eten.’ En, eindigt hij, Nederland kan het niet alleen, maar moet in Europa met anderen optrekken in plaats van tegenwerken. ‘Ik put hoop uit de ambitieuze plannen van onze eurocommissaris Frans Timmermans voor een duurzame landbouw.’
500 Friese boeren op de tribune
Terug naar Friesland. Hier overleefde de verantwoordelijke gedeputeerde een spoeddebat over het intrekken van de stikstofregels, onder het oog van vijfhonderd boeren op de publieke tribune. Volgens Statenlid Van den Broek gaat de provincie samen met hen op zoek naar een toekomstbestendig model, nog steeds met minder uitstoot. ‘Op korte termijn betekent dat moeilijke gesprekken over “anders boeren” en een vermindering van de veestapel. Op de lange termijn betekent het een Friesland met een gezonde biodiversiteit. De huidige wijze van veehouderij is te belastend voor onze natuur.’
Afbeelding: Tom van Limpt | Hollandse Hoogte
