De eenmalige energietoeslag van € 800 is voor de laagste inkomens een welkome aanvulling, al zal die een inflatie van bijna 10% niet kunnen compenseren. Gemeenten zoeken intussen naarstig naar mogelijkheden om een grotere groep huishoudens bijstand te verlenen.
Het Rode Kruis dat ontbijtjes uitdeelt aan kinderen die leven in armoede. Dit is geen ver van mijn bed show, maar vindt plaats in Nederland, onder meer in Leeuwarden. Elke week bezorgt het Rode Kruis Fryslân ontbijttassen met ingrediënten voor zeven gezonde ontbijtjes ‘aan kinderen in voedselnood’.
Wethouder Hein Kuiken is in de Friese hoofdstad verantwoordelijk voor armoedebestrijding. In een coronapandemie, met de gestegen energieprijzen en oplopende inflatie ziet hij het aantal ‘schrijnende gevallen’ in zijn gemeente toenemen. Mensen die al ternauwernood op het bestaansminimum overleefden en nu de energierekening en boodschappen niet meer kunnen betalen. ‘Aan het eind van het salaris houden ze dagen over.’
Kuiken: Aantal schrijnende gevallen in onze gemeenten neemt toe
Waar mogelijk probeert de gemeente Leeuwarden deze mensen te helpen, onder meer met een bijdrage aan hetzelfde Rode Kruis. Ook trekt Leeuwarden een paar ton uit voor het vroegtijdig signaleren van schulden. En ze heeft inmiddels acht energiecoaches opgeleid die bewoners adviseren over besparingsmaatregelen. ‘Dat scheelt honderden euro’s per jaar op de energierekening. Tegelijk helpen we acht mensen uit de bijstand weer aan een baan.’
In tijden van nood is een eenmalige energietoeslag van € 800 een welkom gebaar, maar dit lost volgens Kuiken en andere PvdA’ers het echte probleem niet op. De toeslag is te generiek en bereikt niet altijd de juiste mensen. Het geld wordt gebruikt om alle eindjes aan elkaar te knopen, terwijl de energierekening misschien nog moet komen. En per gemeente verschilt de uitvoering van de toeslag.
Gemeenten mogen zelf bepalen wie in aanmerking voor energiecompensatie komt
Dat laatste zit zo: het kabinet heeft als richtlijn dat huishoudens tot 120% van het sociaal minimum in aanmerking komen voor de € 800 compensatie voor gestegen energieprijzen. Maar gemeenten zijn vrij om dat zelf uit te voeren. Onderzoek van RTL Nieuws laat zien dat het wel degelijk uitmaakt waar je woont: er zijn gemeenten die 110% hanteren, of juist boven de richtlijn zitten.
‘Wij kiezen bewust voor 125% en sluiten zo aan bij ons eigen minimabeleid,’ zegt wethouder Kuiken. ‘Daarmee willen we zoveel mogelijk mensen bedienen die last hebben van de gestegen prijzen.’ De stad keerde de energietoeslag direct uit aan mensen die via de bijstand al bekend waren, zo’n vijfduizend huishoudens. ‘Daarnaast proberen we via onze communicatiekanalen en partners de rest te bereiken, denk aan kleine ondernemers die we nu nog niet kennen. Hier hebben we al zo’n 1700 aanvragen binnen.’
Doelgroep uitbreiden
Het zou goed zijn als het kabinet voor de energietoeslag de inkomensgrens verhoogt tot 130% van het minimumloon, zegt Kamerlid Henk Nijboer: ‘Steeds meer werkenden en middeninkomens komen niet rond. De groep die je wilt steunen moet je dus uitbreiden. Het kabinet zou een landelijk inkomensbeleid moeten gaan voeren. Iedereen heeft immers met dezelfde rekening te maken. Dan is het niet uit te leggen dat de ene gemeente meer inkomens ondersteunt dan de buurgemeenten. En we willen dat het minimumloon omhooggaat.’
Nijboer: Vergroot de groep die aanspraak kan maken op de energietoeslag
Het probleem van dit kabinet is dat het meeste geld juist bij hoogste inkomens terechtkomt, zegt Nijboer. ‘Dit kabinet volhardt in zijn eigen gelijk en maakt de ongelijkheid groter. Mensen met een laag inkomen hebben vaak geen auto en profiteren bijvoorbeeld niet van de lagere accijnzen. Het kabinet zou juist het openbaar vervoer betaalbaar moeten maken. En regel een huurverlaging voor mensen die in een tochtige huurwoning zitten. Dan zullen verhuurders echt wel investeren. Vooral pandjesbazen doen niks aan energiebesparing. Huurders zitten met wel € 150 tot 300 per maand aan extra kosten. Dan is € 800 niet genoeg.’
Hebben we zicht op de hele doelgroep?
De gemeente Zutphen keert de energietoeslag al uit aan huishoudens tot 130% van het sociale minimum, zegt raadslid Tamim Mehdi. ‘Daar was wel een motie van ons en GroenLinks voor nodig. We willen zo voorkomen dat over drie maanden een grotere groep in de problemen komt. Door mensen nu al te helpen hoop je dat ze straks niet naar de bijzondere bijstand worden doorverwezen.’
De uitvoering van de toeslag verloopt soepel, zegt het raadslid. ‘Waar ik me wel zorgen over maak is hoe je de hele doelgroep in zicht krijgt. Zo hebben hogere inkomens die door schulden met een loonbeslag te maken hebben er nu geen recht op, al zitten ze wel op het sociaal minimum. Het gaat bij ons om zo’n honderd gezinnen. Ik vind dat ook zij dit geld moeten krijgen. Daar hebben we nu vragen over ingediend.’
Mehdi: Nu voorkomen dat meer mensen over drie maanden in de problemen komen
Zutphen kent ongeveer vierduizend huishoudens die leven rond het sociaal minimum. Die zullen de € 800 niet direct allemaal aanwenden voor de energierekening, erkent Mehdi, omdat ze een vast laag energiecontract hebben of al leven in een goed geïsoleerde woning. ‘Mensen kunnen dan eindelijk hun kapotte koelkast vervangen.’ Om deze groep laagste inkomen verder te helpen zou de gemeente meer kunnen doen, zegt hij. ‘Denk aan gratis vervoersbewijzen om naar je werk te komen. De auto kost geld, terwijl de kilometervergoeding uit 2000 stamt, toen een liter nog € 1,40 kostte.’
Inflatie van bijna 10 procent hakt erin
Anton Pieters is fractievoorzitter in Smallingerland. Hij bekeek ook het onderzoek van RTL Nieuws en zag dat in zijn gemeente Smallingerland de energietoeslag aan huishoudens tot 115% van het sociaal minimum werd uitgekeerd. ‘Ik heb onmiddellijk een bericht naar de wethouder gestuurd. Die 115% bleek gebaseerd op ons huidige sociale beleid, maar wordt nu aangepast. Dat we zelf veel extra’s in de bijzondere bijstand maar tot 115% kunnen aanbieden komt door een grote bezuinigingsronde van twee jaar geleden.’ Een van de oorzaken hiervan: de stijgende kosten in het sociaal domein.
De fractievoorzitter betwijfelt of zijn gemeente iedereen die in aanmerking komt wel weet te bereiken: ‘Natuurlijk kennen we de mensen vanuit de bijstand, en we zien ook aanvragen van mensen die getipt zijn. Maar ik ben eens gaan zoeken op onze gemeentekanalen en dan zie ik niet veel uitingen richting inwoners. De informatievoorziening is volgens mij dus niet goed. Daarom heb ik vragen gesteld bij de organisatie.’
Pieters: Weet de gemeente wel iedereen te bereiken?
Ook Smallingerland kreeg eind vorig jaar al signalen dat de gestegen energieprijs mensen in de problemen bracht: ‘Mensen die geen geld meer hadden voor de boodschappen, konden niet bij de gemeente en gebiedsteams terecht. Daarom hebben we in december via een motie het college opgeroepen om binnen twee weken met een voorstel te komen dat inwoners wel worden gehoord en geholpen kunnen worden. Het antwoord: mensen kunnen zich melden voor bijzondere bijstand. Maar wie weet dit allemaal? Terwijl bijna 10% van onze inwoners het niet breed heeft.’
Helpt de energiecompensatie daadwerkelijk? ‘Als je in je hart kijkt: dit geld gaat bij wijze van spreken op aan de breedbeeld-tv en dat begrijp ik. Deze € 800 lost structureel niets op en dan houden mensen het gevoel over dat het verdampt. Doe er dan maar iets leuks mee. We kunnen beter kijken naar alle maandelijkse vaste lasten. Een inflatie van 9,6% hakt erin voor iemand met een inkomen van € 1200. Verlaag als kabinet bijvoorbeeld eens de btw op groenten en fruit. Het is van de gekke dat een kilo patat goedkoper is dan een kilo fruit.’
Woon jij in een gemeente waar maar tot 110% van het sociaal minimum gecompenseerd wordt? Met onze voorbeeldmotie kan je je college vragen om dat te veranderen.
Bijschrift afbeelding: werkzaamheden om een woning energieneutraal te maken
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP
