Veel politici en bestuurders zijn er jammergenoeg mee bekend: agressie en intimidatie. De voorbeelden ervan in Nederland nemen hand over hand toe. Hoe ga je daarmee om en wat is ertegen te doen?
Incidenten van alleen nog maar dit jaar benadrukken de ernst van de situatie: de burgemeester van Houten deed dit voorjaar aangifte van bedreiging. De auto van de burgemeester van Leeuwarden vloog deze zomer in brand. Bij het huis van een Rotterdamse wethouder werd in juli brand gesticht.
Om deze groeiende dreiging aan te pakken en bestuurders weerbaarder te maken, werd in 2018 het Netwerk Weerbaar Bestuur opgericht. Wij spraken over deze verontrustende tendens met Joyce Langenacker, Marjan Leijen en Rita Weeda.
Wij versterken weerbaarheid tegen criminele druk, ondermijning.
Joyce Langenacker, burgemeester van Zeist, lid Netwerk Weerbaar Bestuur
Heb je zelf ervaring met agressie en bedreiging?
‘Ik zit in het Netwerk Weerbaar Bestuur en ik zie veel agressie en intimidatie om me heen. Eerder in mijn politieke carrière heb ik er ook mee te maken gehad. In Haarlem werd een steen door de ruit van de buren gegooid, maar de politie stond bij ons voor de deur. Die hield er rekening mee dat de steen voor ons huis was bedoeld. Verward gedrag leidt soms tot stalking. Een burgemeester kan een aansprekend iemand zijn die daarvan het slachtoffer wordt. Dat maakte ik mee in Ouder-Amstel.’
En in Zeist?
‘In Zeist heb ik gelukkig niets meegemaakt. We zien wel agressie en intimidatie richting raadsleden. Daarom is het een onderwerp waar we ook in de raad nadrukkelijk mee bezig zijn. We voeren stopgesprekken met mensen die zich misdragen en we geven ruimte aan slachtoffers om erover te praten en om erover na te denken hoe je agressie kunt voorkomen.’
De toegenomen agressie lijkt ook te leiden tot een afnemende bereidheid van mensen om een publieke functie op zich te nemen.
‘De media hebben nu veel aandacht voor die toegenomen agressie, terwijl het burgemeesterschap vijf tot tien jaar geleden vooral heel positief werd belicht. Het ging dan over het bezoeken van 100-jarigen, toespraken en lintjes doorknippen. Wellicht hadden mensen daardoor een wat eenzijdig beeld van het ambt. Daarnaast zijn de verantwoordelijkheden van het ambt toegenomen: het sluiten van panden, optreden richting drugscriminelen, zorgen dat mensen niet ontsporen of maatregelen treffen als dat niet zo is. Op deze taken krijg je meer agressieve reacties. Zeker als je je in de criminaliteit gaat roeren. Dan kunnen er zware bedreigingen komen. Gelukkig zijn dat uitzonderingen.’
Blijven dat uitzonderingen, of is er een trend naar verdere verslechtering?
‘Je ziet dat de onder- en bovenwereld meer met elkaar botsen. We komen elkaar vaker tegen in de rechtsstaat en in de democratie.’
Wat doet het Netwerk Weerbaar Bestuur om bestuurders te ondersteunen?
‘Wij versterken hun weerbaarheid tegen criminele druk, ondermijning en intimidatie door bewustwording, kennisdeling, ondersteuning en het bevorderen van samenwerking. Ik ben zelf peer binnen het netwerk: als ik merk dat een bestuurder wordt bedreigd, zoek ik contact. Als bestuurder sta je er vaak alleen voor, daarom vinden wij dat contact erg belangrijk. We helpen ook rondom het doen van aangifte, bijvoorbeeld.’
Hoe zie je de toekomst van het burgemeesterschap in Nederland in deze context?
‘Het is ontzettend belangrijk om in een gepolariseerde samenleving als burgemeester de verbinding te blijven zoeken. Wees niet naïef: het ambt is veelzijdig en veeleisend. Ga dus ook in gesprek over preventieve maatregelen die je kunt nemen, bijvoorbeeld in het beveiligen van je woning.’
Wij hadden het er kortgeleden nog over dat wethouders vaker opstappen vanwege die toegenomen agressie.
Marjan Leijen, lid Dagelijks Bestuur Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Hoe heeft het Hoogheemraadschap met agressie en geweld te maken gekregen?
‘Wij merken dat met name de verbale agressie is toegenomen. Rond de tijd dat de belastingaanslagen de deur uit gaan, zien we daar een verdere stijging in. Die agressie, non-verbaal en verbaal, is vooral gericht op onze medewerkers en niet zozeer op het bestuur.’
Hebben bestuurders er helemaal geen last van?
‘Het komt regelmatig voor dat inwoners of bepaalde groepen hun zin niet krijgen. Dat kan altijd aanleiding zijn voor agressie. In de vorige periode had een collega ermee te maken. De agressieve persoon was het niet eens met bepaald beleid en ging helemaal los op de bestuurder. Vooral met mails en dergelijke. In vergelijking met andere politieke gremia valt het qua agressie bij ons mee. We zijn minder politiek en staan op grotere afstand van de inwoners.’
Hebben jullie beleid om met agressie om te gaan?
‘Zeker, er zijn allerlei trainingen om met agressie om te gaan. Als bestuurders besteden we ook aandacht aan thema’s als ondermijning.’
Heeft de toegenomen agressie gevolgen voor de animo voor functies binnen het waterschap?
‘Vooralsnog merken wij daar niets van. Er is veel animo voor het bestuurdersvak. Wij hadden het er kortgeleden nog over dat wethouders vaker opstappen vanwege die toegenomen agressie. Het afbreukrisico lijkt bij gemeenten hoger dan bij het waterschap.’
De gemeente heeft veiligheidsmaatregelen genomen.
Rita Weeda,fractievoorzitter in Renkum
Heb jij ervaringen met bedreigingen in de politiek?
‘Met fysieke bedreigingen heb ik niet direct te maken. Wel met verbaal intimiderende opmerkingen. Soms gebeurt dat in het echt, maar meestal op internet. Vaak is de agressie gericht tegen de fractie. Toen ik wethouder was ook tegen mij, als persoon. Binnen de politiek zelf is soms sprake van intimidatie en sociale onveiligheid. Dat gebeurt als er niet over inhoud wordt gedebatteerd, maar op de persoon wordt gespeeld. In de raad hebben we ook met agressie te maken gehad.’
Op wat voor manier?
‘Het plaatsen van ‘slimme’ lantarenpalen stond op de agenda. Mensen uit het hele land waren voor de bespreking van dat punt naar de commissie en de raad naar ons gemeentehuis gekomen. Zij maakten zich zorgen over afluisterpraktijken en het verwerven van data via deze lantarenpalen. De informatie zou volgens hen worden gebruikt om mensen in de gaten te houden en om commercieel te verkopen. Daarbij speelde de angst voor 5G. Het zorgde voor volgepakte publieke tribunes met mensen die zich vooral verbaal agressief opstelden.’
Hoe is daarop gereageerd?
‘De gemeente heeft veiligheidsmaatregelen genomen. Dan merk je dat de polarisatie in de samenleving en het wantrouwen richting de overheid letterlijk het gemeentehuis binnenkomt. En je merkt dat je als overheid gewoon niet wordt geloofd, ook al kun je precies uitleggen hoe het werkelijk zit. Jullie weten niet wat er werkelijk speelt in onze samenleving wordt er dan geroepen.’
Reageer je op digitale intimidatie?
‘Nee, niet meer. Ik signaleer het wel en probeer het aan de orde te stellen, maar je kunt er vaak niet veel mee. Binnen de politiek kun je nog een gedragscode hanteren, maar vanuit de samenleving kun je alleen iets als wetten worden overtreden.’
Wat is eigenlijk eerst geëscaleerd: intimidatie en bedreiging in de politiek of in de samenleving?
‘Dat is gelijk op gegaan. De sfeer in de politieke arena is hier de laatste tijd helaas verslechterd. Voorheen dachten mensen wat langer na voor ze iets zeiden. Nu gooien ze alles er gewoon uit, hoewel ik zo’n twintig jaar geleden in de tijd van Fortuyn werd uitgescholden voor linkse rothoer. Daarna nam het verbale geweld wat af, maar de laatste jaren is het weer verhevigd.’
Waar ligt dat aan, denk je?
‘Ik denk dat het heeft te maken met een gebrek aan vertrouwen in elkaar. Mensen geloven niet dat je met goede intenties in de politiek zit. Door de polarisatie in de samenleving is het wantrouwen groot. Daarbij denken mensen dat ze mogen zeggen wat ze willen, omdat je een publieke persoon bent.’
Wat denk je dat er moet veranderen om het tij te keren?
‘Daarover praten we nu in onze gemeente met elkaar. Agressie heeft veel impact, zelfs op mensen met een dikke politieke olifantenhuid. Daar kruipt het toch onder. Benoem het, spreek elkaar aan, stel het aan de orde en zorg dat de voorzitter er ook scherp op ingrijpt. Die voorzitter moeten wij dan weer steunen. Leiderschap tonen, het goede voorbeeld geven, dat moeten wij doen in de politiek. Hopelijk heeft dat een olievlekwerking in de maatschappij. Laten we als openbaar bestuur in elk geval bij onszelf beginnen.’
