Het nieuwe kabinet lijkt stikstof minder als beletsel te zien voor de woningbouw dan voorheen. Is dat terecht? Hoe loopt het nu in de praktijk?
De Nederlandse natuur verkeerde al lange tijd in een stikstofcrisis, maar sinds 2019 heeft deze catastrofe ook impact op de woningbouw. In dat jaar werd het Programma Aanpak Stikstof (PAS) onderuit gehaald door de Raad van State. Die oordeelde dat de PAS juridisch niet in orde was. Sindsdien is de PAS niet meer te gebruiken om toestemming te verlenen voor bouwprojecten waarbij stikstofverbindingen vrijkomen.
Per bouwproject moet worden bewezen dat er geen extra stikstofuitstoot in natuurgebieden terecht komt, of dat er compensatie is voor de stikstofuitstoot die vrijkomt bij een project. In hoeverre belemmert dat de broodnodige bouw van nieuwe woningen?
Wij spraken erover met Ward Deckers, Anne Koning en Jan Daenen.
Ook woningbouwprojecten met betaalbare woningen staan onder druk, net zoals in heel Nederland.
Ward Deckers, fractievoorzitter Provinciale Staten in Noord-Brabant
In Noord-Brabant zit sinds maart 2022 een slot op woningbouw vanwege stikstof die neerdaalde in Natura-2000-gebieden. Zit de bouwdeur nog steeds potdicht?
‘De vergunningenstop is er nog steeds. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niets gebouwd wordt. Projecten zonder of met zeer beperkte uitstoot kunnen sinds eind vorig jaar weer. We proberen slim te kijken wat er wel kan. Creatieve oplossingen zijn nodig. Bijvoorbeeld door de inzet van zero emissie bouwmaterieel.’
Wat zijn de effecten van de bouwvergunningstop?
‘De effecten zijn dat grote bouwprojecten niet doorgaan. Ook een aantal wegenprojecten is stil komen te liggen. De prognoses in Brabant zijn dat we de benodigde woningbouwproductie het komende jaar niet halen. Dat is zorgelijk. Maar we mogen niet vergeten dat de bouwstop er niet voor niets is: onze natuur staat er knap belabberd voor.’
Voor zoverre er nu nieuwbouw bij komt: lukt het daarbij om genoeg betaalbare woningen te bouwen?
‘Ook woningbouwprojecten met betaalbare woningen staan onder druk, net zoals in heel Nederland. Wij laten als PvdA-fractie geen mogelijkheid onbenut om hier aandacht voor te vragen.’
Wat denk je dat het nieuwe kabinet kan of gaat doen met de stikstofregels?
‘Tja, daar heb ik wel zorgen om. Niet zozeer over stikstof. Daarvoor hebben we ook Europese regels. Maar in Brabant hebben we met onze vooruitstrevende coalitie beleid ingezet waarin ook de agrarische sector die in Brabant stevig is, een serieuze bijdrage levert aan het terugdringen van de stikstofemissie. Daarmee levert de sector een bijdrage om Brabant weer open te krijgen. Dat is niet eenvoudig. Ik maak me er zorgen over in hoeverre we hierin in de komende jaren op Den Haag kunnen rekenen.’
Stikstof is echt een uitdaging. Zeker bij grote projecten als Valkenhorst, op het voormalig vliegveld Valkenburg.
Anne Koning, gedeputeerde in Zuid-Holland
Zuid-Holland moet van voormalig minister Hugo de Jonge 12.000 extra woningen bouwen op beperkte grond. Je hebt hierover stevig met hem gedebatteerd, waarbij hij prioriteit leek te geven aan aantallen boven betaalbaarheid.
‘We hebben ingestemd met dat hogere aantal woningen, waarmee Zuid-Holland in totaal op een kwart van de hele woningbouwopgave van Nederland komt: bijna 250.000 woningen op slechts 8 procent van de Nederlandse grond. Wij hebben niet meteen ingestemd, omdat het een fikse klus is. Ook gaat zo’n getal steeds meer werken als een soort stok om mee te slaan, als afrekenmoment: haal je de aantallen wel? Maar uiteindelijk hebben we gezegd dat we ons samen zullen inspannen omdat we willen dat het woningtekort verdwijnt.’
Maar aantallen alleen zijn dus niet voldoende?
‘Zeker niet. Wij willen ook focussen op betaalbaarheid. Dat wat er gebouwd wordt ook te betalen is. Wellicht vond hij dat wij daar teveel op focusten, maar voor ons is dat heel belangrijk.’
De grens voor een betaalbare woning is in de afspraken opgerekt naar 390.000 euro. Voor wie is dat betaalbaar? Waarom is deze grens gekozen?
‘Onze grens was 355.000 euro. Dat staat ook in de regionale woondeals waarvoor de minister had getekend. Hij zei: de betaalbaarheidsgrens wordt landelijk vastgesteld, het is niet werkbaar om in één provincie een ander getal te gebruiken. Wij zijn toen gaan nadenken: 355.000 euro is met 1,5 keer modaal ook niet te betalen. Is het dan nog heel erg om door te schakelen naar 390.000?’
Dat klinkt allemaal erg administratief, als systeemdenken.
‘Wij kijken het liefst naar het Nibud en de praktijk. Met 1,5 keer modaal kun je minder dan drie ton betalen voor een woning. Er is zelfs een motie aangenomen in de Staten met de vraag de grens naar 280.000 euro te verlagen, maar die kunnen we niet uitvoeren. Wat we nu vragen aan het Rijk is: hoe zorg je ervoor dat niet elke koopwoning die betaalbaar heet, de maximale 390.000 euro gaat kosten? Er moeten ook woningen komen van bijvoorbeeld 280.000 euro. Het Rijk zegt dat daar instrumenten voor zijn. Daarvan hebben we nog geen overzicht gehad.’
Mag en kan er wel zoveel extra worden gebouwd? Komt er niet veel stikstof vrij dat in natuurgebieden terechtkomt?
‘Stikstof is een uitdaging. Zeker bij grote projecten zoals Valkenhorst op het voormalig vliegveld Valkenburg. Dat ligt dichtbij kwetsbare natuurgebieden, de duinen. Bij herontwikkeling sloop je vaak woningen die zijn aangesloten op gas. Die vervang je door gasvrije woningen. Dan is de bouwfase alleen nog relevant, de gebruiksfase minder.’
Is er grote vertraging opgetreden in de woningbouw?
‘Zeker. Grote vertraging komt vaak door rechtszaken die jaren kunnen duren. Stikstof wordt vaak als argument gebruikt. Ik hoor niet dat een rechtszaak wordt gewonnen op alleen dit punt, maar het is wel een van de argumenten.’
Hoe groot is de rol die stikstof speelt bij bouwvertraging?
‘We hebben meer dan drieduizend woningbouwplannen in de provincie. Gemeenten hebben aangegeven wat kritische succesfactoren zijn voor woningbouw. Daar kwam stikstof niet als top-issue naar boven, maar het zit er ongetwijfeld wel in verweven. Het lijkt relatief mee te vallen: er wordt namelijk beter over nagedacht door bouwers voordat ze een plan presenteren. Daarmee voorkomen zij veel problemen.’
Op locatie A kun je prima bouwen en een paar meter verder op locatie B zou dat niet mogen.
Jan Daenen, fractievoorzitter, Statenlid in Gelderland
Hoe gaat het met de woningbouw in relatie tot stikstof in Gelderland, waar veel natuurgebieden zijn?
‘Met de woningbouw in zijn geheel gaat het niet goed. Daar zijn veel redenen voor en een van die redenen is stikstof. Dat zit voornamelijk in het feit dat je bij elk project moet bewijzen dat je geen extra depositie veroorzaakt. Zeker als je veel Natura-2000 gebieden hebt zoals bij ons in Gelderland – denk aan de Veluwe – dan levert dat veel vertraging op. Maar, het aantal projecten dat uiteindelijk niet kan doorgaan is heel laag. Er zijn een paar plekken die tegen zo’n natuurgebied aan zitten, zoals bij Arnhem en in de Gelderse Vallei. Daar leidde stikstof wel echt tot problemen.’
Anne Koning zei ook al dat stikstof zelden de reden is om bouw tegen te houden. Zijn de regels niet te complex gemaakt?
‘De regels zijn zeker complex, maar stikstof ís complex. De problematiek is heel locatiegebonden en we kunnen slecht op detailniveau meten. Dan moet je complexe modellen en inschattingen gebruiken en dat maakt die hele carrousel zo ingewikkeld. Op locatie A kun je prima bouwen en een paar meter verder, op locatie B zou dat niet mogen. Dat is echt voor elke situatie anders, dus maatwerk is nodig. Maar we hebben die regels niet voor niets. Er is jarenlang teveel uitgestoten, waardoor we de afgesproken natuurdoelen niet halen. En de natuur gaat achteruit. Dat moet stoppen. Dat neemt niet weg dat snellere meetmethodes fijn zouden zijn. Daar wordt aan gewerkt, samen met de Wageningen Universiteit.’
Zijn er door stikstof minder woningen gebouwd dan gepland?
‘Ja, maar daarbij is vooral sprake van vertraging. Kosten van bouwmaterialen, personeel, grond en dergelijke spelen ook een rol bij die vertraging of zelfs niet bouwen van nieuwe woningen. Stikstof is echt één van de vele factoren waardoor nieuwbouw onvoldoende snel van de grond komt.’
Wat denk je dat het nieuwe kabinet kan doen om de stikstofproblematiek op te lossen?
‘Wat ze zouden moeten doen is maatregelen nemen om die stikstofdeken als de wiedeweerga weg te krijgen. Maar ze willen niks op landbouw. Ze willen af van het transitiefonds, zodat boeren ook niet meer vrijwillig kunnen stoppen. Wel 130 rijden, wat voor meer stikstofuitstoot zorgt en meer bouwen. Tja, zonder bronmaatregelen en zonder het verlagen van de uitstoot kan je gewoon niet bouwen. De wal keert het schip dus. En die wal is in dit geval de rechter.’
