Ilse Raaijmakers stond eigenlijk perplex van de resultaten van de pilot met de opvang van dakloze arbeidsmigranten. Die heeft een jaar gedraaid in Utrecht, Venlo, Eindhoven, Den Haag, Rotterdam en Amsterdam. Veel mensen vonden snel weer werk en onderdak of keerden met hulp terug naar hun thuisland. De VNG wil de proef uitbreiden naar andere steden. Het besluit daarover moet nog worden genomen.
De pilot voorziet in kortdurende opvang van dakloze arbeidsmigranten in combinatie met hulp. Die bestaat uit het gericht zoeken naar een geschikte werkplek of terugkeer naar het land van herkomst als diegene dat wil.
Noodzaak
‘De pilot loopt nu officieel een jaar, maar eigenlijk zijn we er in Utrecht al langer mee bezig.’ Dat zegt Ilse Raaijmakers, raadslid in de gemeente Utrecht. De Stichting Barka vierde vorig jaar haar tienjarig jubileum in Utrecht. Barka zet zich in voor dakloze Oost-Europese arbeidsmigranten. ‘Het is de grootste groep daklozen die wij in de stad hebben. Daardoor is de noodzaak voor hulp ook groter.’
De pilot bracht volgens Raaijmakers een groot voordeel met zich mee: ‘Sinds het rapport van de Commissie Roemer wachten wij op het Rijk. Er lagen hele duidelijke aanbevelingen en toen kwam eindelijk een deel van de financiële middelen.’ Dankzij dat geld kon de proef met de opvang van dakloze arbeidsmigranten in Utrecht beginnen. De gemeente betaalt er onder meer een permanente winteropvang mee. Die is er op initiatief van de PvdA gekomen.
Daarnaast is de hulp die stichting Barka biedt onderdeel van de pilot. Barka bestiert een opvanglocatie in de wijk Lombok waar kwetsbare arbeidsmigranten tijdelijk kunnen herstellen.
We moeten ervoor zorgen dat we humaner te werk gaan.
Hay Janssen, fractievoorzitter in Venlo
Barka is ook actief in Venlo, een van de grootste tuinbouwgebieden van Europa. Fractievoorzitter Hay Janssen ziet de laatste jaren steeds meer arbeidsmigranten dakloos raken, harde cijfers heeft hij niet paraat. ‘Als je door de binnenstad loopt, dan zie je dat wel. We moeten ervoor zorgen dat we humaner te werk gaan. Daar liggen plannen voor.’
Voorbeeld: er wordt gewerkt aan een dag- en nachtopvang. Venlo hoopt daar snel mee te kunnen beginnen, het liefst nog voor de winter.
‘Naast de pilot willen we in september een debat organiseren met de raad,’ zegt Janssen. ‘Daarin willen we onderzoeken welke mogelijkheden er nog meer zijn. We willen dat onze gouverneur in Limburg Emile Roemer, ook bij dat onderzoek wordt betrokken. Het is fijn dat hij al betrokken is bij de problematiek.’
Permanente winteropvang
In Utrecht was de evaluatie van de permanente winteropvang positief. Raaijmakers: ‘Ik stond eigenlijk perplex van de goede resultaten. Je ziet dat mensen ontzettend zijn geholpen als ze even rust krijgen. Dankzij de winteropvang en de hulp van de stichting Barka vonden veel mensen binnen twee of drie weken weer werk met onderdak. Of ze gingen met hulp terug naar hun land van herkomst.’
Ook in Venlo zijn de effecten van de pilot goed. Zo heeft de gemeente dankzij Barka en een Venlose straathoekwerker meer inzicht gekregen in de aantallen dakloze arbeidsmigranten en wordt het verhaal van (bijna) dakloze mensen steeds duidelijker is in een raadsbrief te lezen. Daarbij heeft de gemeente een beter beeld gekregen van de complexiteit van de situatie waarmee (dakloze) internationale werknemers hebben te maken. Die kan leiden tot teruggeleiding naar werk of land van herkomst, maar ook tot uitzetting en boetes.
Ondanks de positieve effecten van de proef merkt Venlo dat het aantal daklozen en incidenten niet afneemt. Zij wil bekijken of de aanpak moet worden aangepast en bezien of bepaalde hulp kan worden geborgd.
Vragen over tentjes
Hoewel Ede niet in de pilot zit, komt er nieuw lokaal beleid voor daklozen. Of zoals fractievoorzitter Boyce de Jong deze groep mensen noemt: buitenslapers. ‘Al jarenlang hebben we in regionaal verband een winteropvang voor buitenslapers. In de zomer is deze opvang gesloten, vanaf 1 mei. Dit resulteert in mensen die nergens terecht kunnen en dus in tentjes in het bosrijke gebied in Ede belanden, vlakbij het NS Station. Dit jaar viel het me op dat die tentjes daar eigenlijk al vanaf 1 mei stonden.’
Naar aanleiding hiervan heeft hij vragen gesteld aan het college. Het zette veel in gang: GroenLinks, D66 en SGP sloegen erop aan. Zij stelden vragen tijdens de raadsvergadering, de media besteedden er aandacht aan. Inmiddels lijkt er een einde te komen aan de winteropvang. Het plan is de opvang vanaf de komende november het hele jaar open te houden, ook in de zomer.
Zij vielen door bepaalde beleidsmatige keuzes tussen alle oplossingen in en kwamen op straat te staan.
Boyce de Jong, fractievoorzitter in Ede
De Jong: ‘De winteropvang biedt aan zo’n twintig buitenslapers een onderkomen. Toen de winteropvang dit jaar sloot, werd aan zestien mensen een oplossing geboden. Vier van de twintig buitenslapers hadden geen plek. Zij vielen door bepaalde beleidsmatige keuzes tussen alle oplossingen in en kwamen op straat te staan. Het groepje van vier groeide naar acht of negen buitenslapers. Er zijn gelukkig contacten met het werkveld, dus werd hulp gezocht. Het vaste groepje van vier bleef helaas over. Ik maak me zorgen over hun woonsituatie.’
Naast de verwachte jaarrond regionale opvang in Ede en het goede contact met het werkveld, is er nog meer samenwerking met derde partijen: ‘Heel veel buitenslapers komen naar Ede toe vanuit Veenendaal. De twee gemeenten voeren dan ook gesprekken om eerder tot een oplossing te komen.’
Als ik in een opvang kom, zou ik willen dat ik daar medewerkers van een vakbond zie die dakloze arbeidsmigranten wijzen op hun arbeidsrechten.
Ilse Raaijmakers, raadslid in Utrecht
Raaijmakers ziet meer kansen voor het daklozenbeleid van haar stad Utrecht. ‘Als ik in een opvang kom, zou ik medewerkers van een vakbond willen zien die dakloze arbeidsmigranten wijzen op hun arbeidsrechten. Op die manier ben je meer bezig met preventie.’
Daarnaast is ze kritisch over het beleid, ondanks de positieve resultaten van de pilot. ‘Als we kijken naar de landelijke visie in het Nationaal Actieplan Dakloosheid om nul dakloze mensen te hebben in 2030, dan zie ik daar nog grote obstakels. Het is goed een vergezicht te hebben, maar met incidentele middelen kun je geen lokaal beleid maken. Los van een meerjarige visie, heb je ook meerjarig beleid nodig met structurele financiering.’
De Jong denkt dat het plan haalbaar is. ‘Maar dan moeten er wel pijnlijke beslissingen en budget vrij worden gemaakt.’
Uitzendbureaus
Janssen heeft zijn blik gericht op de uitzendbureaus, die momenteel misbruik maken van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten. ‘Wij willen uitzendbureaus die zich niet gedragen aan de schandpaal nagelen. Daarvoor willen wij een convenant opstellen voor werkgevers, met daarin goede afspraken over de behandeling van hun werknemers. Wij willen daar ook andere gemeenten binnen de provincie Limburg voor benaderen. Dan hebben we meer daadkracht.’
Ook sluit Janssen aan bij de gedachte van Raaijmakers: er zijn maar weinig lokale mogelijkheden om deze mensen op te vangen en een betere toekomst te bieden. Hij hoopt dat er op provinciaal niveau in samenwerking met Roemer en bedrijven, convenanten zoals deze worden gesloten.
Gevaar
Tot slot ziet Raaijmakers een groot gevaar: ‘Er hangt een heel groot zwaard van Damocles boven ons hoofd met het nieuwe kabinet dat niks wil weten van dakloze, ongedocumenteerde mensen. De financiering voor hun opvang (LVV) wordt stopgezet. Dat heeft desastreuze gevolgen. We staan echt aan de vooravond van iets dat erger wordt. Ik vrees een toename van dakloze mensen op straat met grote persoonlijke ellende tot gevolg. Ook zal de (overlevings-)criminaliteit toenemen, want leven op straat is super heftig. En ja, er zullen ook meer mensen overlijden op straat. Die realiteit is heel hard.’
Uitbreiden
Nu de proef een jaar heeft gedraaid, wil de VNG die wegens positieve resultaten uitbreiden naar andere steden. Of het daarvan komt, wordt naar verwachting na de zomer bekend, laat de VNG in een schriftelijke reactie weten.
De vraag is of gemeenten extra geld krijgen voor uitbreiding van de pilot. Er is 7 miljoen euro beschikbaar voor de pilotgemeenten. ‘Dat geld komt uit middelen die bestemd zijn voor de brede aanpak van dakloosheid onder het Nationaal Actieplan Dakloosheid. VWS heeft aangegeven dat we het daarmee moeten doen,’ schrijft de VNG.
De koepelorganisatie buigt zich de komende tijd over de vraag of er extra geld bij kan komen voor het verder uitrollen van de pilot zonder geld weg te halen bij de brede aanpak. Uitbreiden zonder extra geld betekent dat op andere punten minder mogelijk is. Het standpunt daarover bepaalt de VNG intern nog. ‘We nemen aan dat we dan na de zomer bestuurlijke afspraken met VWS kunnen maken,’ aldus de VNG.
