Het gaat de verkeerde kant op met de oude Vogelaarwijken, waarschuwt brancheorganisatie voor woningcorporaties Aedes op basis van het in hun opdracht uitgevoerde onderzoek Veerkracht in corporatiebezit. Achterstandswijken verslechteren in hoog tempo, terwijl de omstandigheden in sociaal sterkere wijken juist beter worden. De meest kwetsbare groepen blijven over in achterstandswijken, terwijl door het eenzijdige woningaanbod een wooncarrière onmogelijk is en de rest zo snel mogelijk vertrekt.
In de zwakkere wijken wordt de leefbaarheid steeds minder en stijgt (het gevoel van) onveiligheid. Volgens het onderzoek heeft de achteruitgang van deze wijken zes aanwijsbare oorzaken: de verlegde focus van volkshuisvesting, de veranderde rol van woningcorporaties, marktdenken, vermaatschappelijking van de zorg, decentralisatie van de taken in het sociaal domein en ondermijning.
Het rapport laat volgens wethouders Miriam Haagh (Breda), Hein de Haan (Leeuwarden) en Martijn Balster (Den Haag) zien dat het vijf voor twaalf is voor de achterstandswijken. Balster: ‘Het is nu of nooit.’ Hun oproep is dan ook: investeer zo snel mogelijk in de wijken op fysiek én sociaal gebied. En dan met een langetermijnvisie, waarin de gemeentes, woningcorporaties én de Rijksoverheid de handen ineenslaan om de vooruitgang in deze wijken voor elkaar te krijgen.
Tot dusver gaat het nog redelijk in hun achterstandswijken. ‘Ik zie geen verslechtering van wijken die bij ons als Vogelaarwijk zijn aangewezen’, zegt De Haan, wethouder wonen en volkshuisvesting). ‘Maar de zorgen die geuit worden in het rapport van Aedes, deel ik wel. De twee wijken blijven namelijk zwak, ondanks dat we er heel veel op hebben ingezet.’
Balster: ‘Het is nu of nooit’
Haagh, wethouder wijkaanpak en gezondheid, herkent eveneens de tendensen in het onderzoek. ‘Er is in het verleden heel veel geïnvesteerd in de achterstandswijken en dat heeft daarna op een laag pitje gestaan. Het urgentiebesef is weer terug.’
Wethouder woonbeleid en wijken Balster: ‘Het is zaak om die wijken er nu weer bij te trekken. We moeten voorkomen dat we afglijden naar een niveau dat we onacceptabel vinden. Ik vind gettovorming voor de achteruitgang van wijken een te zwaar woord, maar er moet echt wat gebeuren. Wij kijken jaloers naar Rotterdam Zuid, waar het Rijk fiks financieel ondersteunt in een wijkaanpak. Dat willen wij ook in onze wijk Zuidwest. Als je een consistente wijkaanpak hebt, van tien tot twintig jaar, dan trek je een wijk er weer bovenop.’
Kwetsbare groepen
Uit het Aedes-onderzoek blijkt dat de volkshuisvesting door Rijksbeleid in de afgelopen jaren steeds meer is gericht op het huisvesten van kwetsbare groepen. Daardoor zijn er in de sociale huur meer en meer mensen terechtgekomen die hulpbehoevend zijn. ‘Wij zijn bezig met een nieuwe visie op volkshuisvesting, waarin we meer willen mixen’, zegt De Haan. ‘Nu is er in de zwakkere wijken een heel eenzijdig aanbod aan woningen. Wij zoeken naar manieren om die sociale huur te verdunnen, door bijvoorbeeld middenhuur toe te kunnen voegen. Zodat er iets meer balans komt en mensen een wooncarrière kunnen maken in dezelfde wijk. Op het moment dat mensen het dan iets beter krijgen, hoeven ze niet per se te verhuizen.’
Ook in Den Haag kiest men voor een dergelijke aanpak, stelt Balster: ‘Wij willen de inwoners perspectief bieden in hun eigen wijk. Het gaat dan niet per se om doorstroming naar een duurdere woning, maar wel een betere woning. Een perspectief dat mensen centraal stelt. In de wijk Zuidwest bijvoorbeeld stonden voor de economische crisis al huizen op de nominatie om gesloopt te worden vanwege groot achterstallig onderhoud. Die woningen staan er nog. Inwoners daar zijn teleurgesteld dat het er niet van is gekomen.’
Haagh: ‘Het zou goed zijn om beter te spreiden’
‘Wij zien dat er in bepaalde wijken een enorme concentratie is aan inwoners met een rugzak en een lage draagkracht’, constateert Haagh. ‘Ik ben een voorstander van het beleid dat deze mensen zo veel mogelijk mee moeten doen in de samenleving, maar ze komen vaak terecht in de wijken waar al veel problemen zijn. Het zou goed zijn om dit beter te spreiden. In deze raadsperiode willen we in Breda zesduizend woningen bijbouwen. Er is genoeg interesse om dure huizen te bouwen, maar wij willen juist inzetten op de middendure huur- en koopwoningen. Want de mensen die dat kunnen betalen, raken we momenteel kwijt uit de stad. Dat is niet wenselijk voor de demografische opbouw.’
Woningwet
Het marktdenken van overheden en woningcorporaties leidt tot een hogere concentratie van goedkope woningen in wijken waar de leefbaarheid al zwak is. En waar woningcorporaties tien jaar terug nog een brede rol hadden in integrale wijkaanpakken, is dit verengd naar de ‘kerntaken’ op het gebied van beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit (duurzaamheid). ‘De investeringen gingen niet meer naar leefbaarheid van de wijken’, zegt Hein de Haan. Dit had zowel te maken met de Woningwet, waar de landelijk veelbesproken verhuurderheffing onderdeel van is, als met de economische crisis.
De Haan: Het geld ging niet naar de leefbaarheid van de wijken
‘In Den Haag hadden we bovendien de ontwikkeling dat Vestia aan de bedelstaf raakte. Hierdoor verloren we een groot deel van onze financieringscapaciteit in de stad. Het remde het collectief af’, stelt Balster. ‘Gelukkig zien we vanuit het Rijk een positieve beweging, waarbij er twee keer € 1 miljard wordt geïnvesteerd, onder meer in de verlaging van de belasting voor woningcorporaties. Maar als je hoort dat er jaarlijks € 14 miljard overblijft, dan denk ik dat er wel wat geïnvesteerd kan worden in achterstandswijken. Dat moet echt veel en veel meer worden.’
Sociaal domein
Ook het zorgbeleid en de decentralisaties hebben hun uitwerking op de achterstandswijken gehad. Doordat steeds meer mensen extramuraal in de wijken worden gehuisvest en ouderen steeds langer thuis blijven wonen, is er een hogere druk op de goedkope woningvoorraad. Daarbij wonen er ook meer kwetsbare mensen in dit lagere segment.
Daarnaast zijn de decentralisaties van de zorg, ondersteuning, participatie en jeugdhulp hand in hand gegaan met bezuinigingen op dit domein. Hierdoor is de ondersteuning van deze kwetsbare groepen onder druk gezet. ‘Wij lopen hierop leeg’, stelt De Haan. ‘We hebben al die jaren zuinig aan gedaan en hebben de bijdrage vanuit het Rijk hierdoor steeds kunnen bijplussen, maar dit gaan we niet volhouden. Er is echt meer geld nodig om de seinen van rood naar groen te zetten.’
Haagh: Breda investeert in kwetsbare wijken
In Breda wordt € 8 miljoen in kwetsbare wijken gepompt. ‘Dat hebben we afgesproken in ons bestuursakkoord. Hierbij werken we samen met de corporaties’, zegt Haagh. ‘Maar we hebben echt meer ruimte en middelen nodig om mensen met een kwetsbaarheid op een goede manier te begeleiden in de stad. Zo doen we aan “housing first”, waarbij daklozen eerst een huis krijgen zodat ze vanuit die stabiele positie weer kunnen werken aan een terugkeer in de samenleving. Dat is een bewezen effectieve strategie.’
Maar ook Breda kampt met een enorm tekort aan middelen, zegt Haagh. ‘Vanuit die gedachte ga je vaak toch weer terug naar de meest efficiënte methode: ze allemaal bij elkaar zetten. Dus naast dat de corporaties weer meer investeringsruimte moeten krijgen, moet je ook kijken naar goede zorg en welzijn. Dat gaat momenteel vaak niet door tekorten op het sociaal domein. De ministeries van Binnenlandse Zaken, Volksgezondheid en Veiligheid & Justitie moeten hiervoor een integrale visie maken.’
Daarnaast ziet Haagh dat het werkt om de inwoners van deze wijken goed te betrekken bij hun woonomgeving: ‘Door ze bijvoorbeeld zelf subsidiemiddelen te geven in wijkdeals. Dat zorgt voor betrokkenheid. Hoe slecht het dan ook gaat in een wijk, het legt een goede basis dat de inwoners zelf kunnen beslissen waar ze geld aan uitgeven in hun omgeving. Zo hebben buurtbewoners in Breda Noord een nieuw stuk groen ingericht.’
Ondermijning
Als laatste wordt ondermijning gezien als oorzaak voor het verslechteren van de leefbaarheid in achterstandswijken. Kwetsbare groepen en hun woningen zijn een gewild doelwit voor ondermijnende criminaliteit. Criminelen spelen slim in op de behoefte aan snel geld bij een deel van deze bewoners. De Haan: ‘Dit speelt bij ons meer in de wijk Oud-Oost waar een sterke groei is aan particuliere sociale woningbouw, met een oprukkend aantal huisjesmelkers. Daar gaan we in de komende tijd een plan van aanpak voor maken.’
In Den Haag speelt deze problematiek vooral in de wijken Transvaal en Schilderswijk. Maar zegt Balster: ‘In de afgelopen jaren is het in die wijken echt verbeterd. In Transvaal zie je wel een grote oude particuliere woningvoorraad met veel illegale verhuur, waar huurders grof worden misbruikt. Dat proberen we onder andere aan te pakken met een verhuurdersvergunning en meer inzet van onze Pandbrigade.’
Afbeelding: Hans van Rhoon | Hollandse Hoogte
