De gewenste 10.000 extra opvangplekken voor daklozen zijn niet gehaald, meldde het kabinet nota bene vlak voor de kerstdagen. Hoe voorkom je dat iemand op straat moet slapen? ‘Gemeenten, corporaties en zorgaanbieders moeten samen optrekken.’
Het aantal tentjes neemt weer toe, ziet gemeenteraadslid Petra Zwang als ze over de rijksweg in Schiedam rijdt. Terwijl auto’s met 80 kilometer per uur voorbijrazen, kamperen in de berm mensen uit vooral Midden- en Oost-Europa. Zij zijn hun baan in het nabijgelegen Westland kwijtgeraakt – en daarmee hun tijdelijke huurwoning via het uitzendbureau. ‘Gelukkig zijn het nog geen grote aantallen, maar vijf is al te veel.’
De nachtopvang in Schiedam/Vlaardingen biedt geen soelaas, die zit vol. Dat komt niet alleen door de toename van arbeidsmigranten. Sinds de kostendelersnorm is ingevoerd, ziet het raadslid ook een toestroom van jongeren die noodgedwongen uit het huis van hun ouders trekken. Doen ze dat niet, dan raakt dat de uitkering en toeslagen van de ouders.
Zwang: ‘Flexwoningen zijn bijna zorglocaties geworden’
Schiedam heeft intussen zogeheten flexwoningen opgetrokken. Dat zijn plekken waar dakloze mensen tijdelijk kunnen verblijven voor ze een vaste woning kunnen betrekken. Dat klinkt mooi, maar het systeem werkt niet, zegt Zwang: ‘We hebben twee locaties met flexwoningen. Hier wonen mensen met vaak meerdere problemen vaak langere tijd. Dat zijn bijna zorglocaties geworden. Daar verwacht ik niet snel doorstroming in.’
Aantal daklozen in tien jaar verdubbeld
De volle opvang in Schiedam staat niet op zich. Het aantal daklozen in Nederland is tussen 2009 en 2019 verdubbeld. Het kabinet Rutte III streefde daarom naar 10.000 extra tijdelijke en vaste opvangplekken met passende begeleiding. Die doelstelling is nog niet gehaald: het aantal opvangplekken bleef na twee jaar steken op 6000-7000, schreef vertrekkend staatssecretaris Blokhuis vlak voor kerst aan de Tweede Kamer.
Blokhuis had incidenteel € 200 miljoen beschikbaar gesteld om dakloosheid te bestrijden, maar mede door corona en de krapte op de woningmarkt werd nog niet alle extra opvang gerealiseerd. Daarom reserveert het nieuwe kabinet structureel nog eens € 65 miljoen voor het tegengaan van dakloosheid. Of dat genoeg is, valt te betwijfelen: belangenorganisaties VNG en Valente zeiden eerder al dat er € 150 miljoen nodig is.
Esmé Wiegman is directeur van Valente, de branchevereniging die opkomt voor kwetsbare mensen in de samenleving. Het verbaasde haar niet dat de 10.000 opvangplekken niet zijn gehaald: ‘Er is een tekort aan betaalbare huisvesting, dat geldt niet alleen voor dakloze mensen, maar voor meerdere groepen. Het is daarom ontzettend belangrijk dat het kabinet een structureel vervolg aan de Blokhuisgelden geeft.’
Ze plaatst een kanttekening bij die € 65 miljoen: ‘Dat geld mag niet alleen in stenen gaan zitten. Je mag huisvesting niet met zorggeld gaan betalen. Er moet meer aandacht komen voor de begeleiding van mensen die met complexe problemen zitten. Hoe ga je bijvoorbeeld om met schulden of een verslaving? Wat werkt is als gemeenten, corporaties en zorgaanbieders afspraken maken, over bijvoorbeeld hoeveel woningen een corporatie toewijst aan mensen uit de opvang. Of dat een corporatie iemand met problemen niet simpelweg op straat zet, maar met de zorgaanbieder vroegtijdig problemen signaleert en dat de zorgaanbieder vervolgens aan de slag gaat.’
Wiegman: ‘Belangrijk dat kabinet structureel vervolg geeft aan Blokhuisgelden’
Sinds het hoogtepunt in 2019 zou het aantal dakloze mensen volgens het CBS weer zijn afgenomen. Wiegman betwijfelt die schatting: ‘Het draait om de definitie. Wanneer tel je mee als dakloos? Het CBS laat sommige groepen buiten beschouwing. Ik zie bij onze leden dat de druk op de maatschappelijke opvang is gegroeid; gemeenten kennen wachtlijsten. Er is een grotere instroom. Door corona en al dat thuiswerken vinden bijvoorbeeld mensen die scheiden minder snel een slaapplek in hun eigen sociale netwerk en kloppen ze sneller bij de opvang aan. En door het beperkt aantal beschikbare woningen stromen mensen weer minder snel uit.’
Voor raadsleden heeft het voormalig raadslid en Kamerlid van de ChristenUnie op dat laatste punt een advies: ‘Bij de uitstroom is het belangrijk dat mensen zich welkom voelen in de wijk. Nu zien de huidige bewoners ex-dakloze mensen soms als eng en willen ze geen beschermde woonvorm in hun wijk of een voormalige verslaafde als buurman of -vrouw. Ik zou als raad bij nieuwbouwplannen inzetten op “gemengd wonen”: beschermd wonen tussen de andere huizen in. Huurders worden in een wijk geplaatst, omdat ze gemotiveerd zijn om zich in te zetten voor welzijn en leefbaarheid in hun wijk. Zo werk je aan een inclusieve samenleving. De zorgorganisatie kan dan inspringen als het nodig is.’
‘Klop maar aan bij Leger des Heils’
Ook in Enschede verloopt het realiseren van permanente opvangplekken traag, ziet PvdA-raadslid Rienke Hofman-Bijlstra. ‘We hebben van alles: doorstroomwoningen, een stedelijke aanpak voor mensen die niet in aanmerking komen voor een sociale huurwoning. Maar het duurt te lang om een vaste plek te vinden. De maatschappelijke opvang zit intussen steeds vaker vol, omdat de uitstroom niet op gang komt. Er is een tekort aan tussenvoorzieningen en betaalbare sociale huurwoningen. Woonproblemen worden met zorggeld opgelost.’
‘Mensen hebben recht op een dak boven hun hoofd,’ roept het raadslid uit. ‘Dus moeten we voorkomen dat mensen op straat belanden. De sociale basisstructuur moet op orde zijn. Dat betekent dat woningcorporaties, welzijnswerk, zorginstellingen en anderen samenwerken om te voorkomen dat mensen tussen wal en schip vallen. En mensen moeten ergens kunnen aankloppen. Ik heb gevraagd om een gemeentelijk loket voor dak- en thuislozen. Het antwoord van het college: niet nodig, we hebben Humanitas en het Leger des Heils al. Maar dan heb je geen zicht op bankslapers en mensen die zich niet aanmelden.’
Want soms willen mensen geen hulp. In Enschede is er een groep van 35 mensen die ‘vrijwillig’ op straat slaapt, zegt Hofman-Bijlstra. ‘Ze komen niet naar de maatschappelijke opvang, dat kost geld voor een overnachting. Ze moeten zich daarvoor ook inschrijven, waar ze geen zin in hebben. Wel hebben we in de winter een gratis noodopvang, waar ze gebruik van maken. Normaal gaat die pas open als het ’s nachts kouder dan 2 graden Celsius is, maar vanwege corona is die nu tot en met maart elke dag open. Daar hebben we samen met GroenLinks met succes voor gepleit.’
Wiegman: ‘Belangrijk dat kabinet structureel vervolg geeft aan Blokhuisgelden’
Enschede kent enkele zogeheten paradijsvogelwoningen: woningen aan de rand van de gemeente waar mensen met verschillende problematiek kunnen wonen, waardoor de overlast elders vermindert. Er komen er meer, omdat partijen op de rechterflank hiervoor pleitten. ‘Onder het mom van veiligheid, om “rare types” uit de binnenstad te weren. Niet onze insteek, maar prima, als er maar meer bijkomen. Want daar is vraag naar,’ zegt het raadslid.
Hofman-Bijlstra woonde tot enkele jaren terug in Amsterdam, waar ze bij een corporatie werkte. ‘Als corporatie deden we alles om mensen in huis te houden. Het zou niet snel gebeuren dat een jongvolwassene moest verhuizen, omdat de laatste ouder kwam te overlijden. Hier ligt dat moeilijker, waarom is lastig te verklaren.’
Energierekening niet betaald, corporatie op de stoep
In Tilburg is wél afgesproken dat corporaties huurders niet op straat zetten, zegt PvdA-raadslid Bea Mieris. ‘Of het moet wel heel uit de hand lopen, zoals iemand die zoveel overlast veroorzaakt dat het onhoudbaar is voor de buurt.’ Wanneer een huurder de energierekening of zorgpremie niet meer betaalt – eerste tekenen van schulden – komt de corporatie direct op bezoek.
Komen mensen toch op straat te staan, dan regelt de gemeente direct noodopvang. ‘We hebben bijvoorbeeld twee gezinslocaties. Zitten die vol, dan gaan gezinnen naar een vakantiepark. Want kinderen mogen nooit op straat.’ Dat Tilburg zo voortvarend te werk gaat, komt mede doordat Mieris het college twee jaar opriep meer slaapplaatsen voor daklozen te realiseren. ‘Het doel was dat niemand meer op straat hoefde te slapen,’ zegt ze. ‘Het terugbrengen van de wachtlijst naar nul is aardig gelukt. Zodra de wachtlijst weer oploopt worden er oplossingen bedacht om dat aantal weer naar nul te brengen.’ En de Tilburgse PvdA heeft met succes bepleit dat de winteropvang tijdens corona 24 uur per dag open is.
Mieris: ‘Terugbrengen wachtlijsten naar nul’
Toch leven er nog mensen op straat, vooral zorgmijders en een groep van zo’n twintig arbeidsmigranten. ‘Je wilt die laatste groep ook structureel opvangen. Maar dat mag niet van het Rijk. De raad nam onze motie over om ook voor deze groep een 24 uursopvang te komen. Het college is nu in overleg met het Rijk en andere gemeenten hoe dit gezamenlijk te organiseren. Het wil dit niet alleen organiseren, omdat er een aanzuigende werking vanuit zou gaan.’
En zo keren we terug waar we begonnen: in Schiedam. Midden in het centrum bivakkeert een zogeheten zorgmijder samen met zijn pittige hond in een tent. Zwang: ‘Wijkteam en wethouder zijn ermee bezig. Maar deze man wil niet naar de nachtopvang, want dan mag de hond niet mee.’ Ze geeft nog een voorbeeld hoe dakloosheid in stand blijft: ‘Als mensen krap zitten en de familie draagt financieel bij om een maand huur te betalen, wordt meteen de uitkering gekort! We maken het met zijn allen heel ingewikkeld om een vangnet te regelen.’
Afbeelding: Egbert Hartman | ANP
