Vorig jaar kregen vijf gemeenten toestemming van het kabinet om te experimenteren met de participatiewet. Het doel hiervan was om te kijken wat er gebeurt als er wordt gewerkt met minder strenge regels en sancties, met meer vrijheid en met meer begeleiding voor mensen die het echt nodig hebben én willen. Behalve die vijf gemeenten waren er nog enkele andere die binnen de bestaande regels van de participatiewet besloten de grenzen te verleggen. Lokaal Bestuur is benieuwd: hoe is het gegaan?
De uitstroom naar werk is verdubbeld
Mathilde Maijer
Fractievoorzitter in Wageningen
En, hoe is het gegaan het afgelopen jaar?
‘We hebben net een tweede voortgangsrapport gehad en daaruit blijkt dat het tot positieve resultaten geleid heeft.’
Wat zijn die resultaten?
‘Ongeveer de helft van de bijstandsgerechtigden doet mee in Wageningen. Eén deel zit in een controlegroep. De andere drie groepen bestaan uit mensen die mogen bijverdienen, mensen die meer aandacht krijgen en een groep mensen die niet hoeft te solliciteren. Die laatste groep mag gewoon wel vrijwilligerswerk doen, ze mogen hun werk echt zelf bepalen. In de twee laatste groepen is bijna een verdubbeling te zien in uitstroom ten opzichte van de controlegroep en ten opzichte van voorheen. We gaan daarmee van 6 naar 11,5% uitstroom uit de bijstand. Dat klinkt misschien nog niet als heel veel, maar het is een verdubbeling.’
Wat vond je een belangrijke les?
‘Mensen zouden zelf moeten kunnen kiezen in welk van de twee groepen ze willen komen. De behoeften van personen verschillen heel erg. De ene wil los van de regels, de ander zoekt juist wat meer steun. Maar in dit onderzoek is door loting bepaald wie in welke groep terecht zou komen. De Universiteit van Tilburg stelt daarom dat de cijfers waarschijnlijk nóg gunstiger zouden zijn als mensen zelf hadden mogen kiezen.’
Zijn de deelnemers aan het experiment tevreden?
‘Ja, ze zijn zeer tevreden over het persoonlijke, over het maatwerk, over de contacten met hun klantmanager. Er is net een boekje gemaakt waarin pakweg vijftien mensen aan het woord komen over hun ervaringen. Dat zijn allemaal hele positieve verhalen.’
Komen mensen nu ook sneller aan een baan?
‘Dat is nu de vraag: komen er méér mensen aan een baan, of komen kansrijke mensen snéller aan een baan? Dat weten we nog niet, daarvoor loopt het onderzoek nog te kort.’
Worden de experimenten voortgezet?
‘Het experiment duurt in totaal twee jaar. We werken binnen de wet, en die biedt ruimte voor twee jaar. Ik weet niet wat de ruimte daarna wordt. Waarschijnlijk wordt er dan eerst weer ontzettend lang geëvalueerd voor er nieuwe ruimte komt. Maar dat hoop ik niet.’
Is er met het nieuwe kabinet meer ruimte om te experimenteren?
‘Ik weet het niet, dat durf ik echt niet te zeggen. De VVD stond er in het vorige kabinet geharnast in. Maar D66 is fel voorstander. En tja: het bespaart gewoon geld natuurlijk als mensen weer aan het werk gaat. Het kost wel extra inzet van ambtenaren, maar als je ziet waar het nu al toe leidt, terwijl het wiel nog uitgevonden wordt in feite…’
Welke lessen hebben jullie geleerd?
‘Dat we meer begeleiding moeten bieden aan mensen die daar behoefte aan hebben. En dat we mensen juist moeten loslaten die dat willen. Wat ik verwonderlijk vind, is dat het minste effect optreedt bij de groep die een deel van de bijverdiensten mag houden. Kennelijk komen die mensen toch niet makkelijker aan een baan als de enige motivatie is dat je mag bijverdienen. Solliciteren is dan nog steeds even moeilijk. Mensen die in de groep zitten die begeleid worden, gaan daarentegen bijvoorbeeld een keer per week samen sporten in een buurthuis. Ze drinken samen koffie, komen samen in gesprek. Dat klinkt wat suf, maar het lijkt te helpen. Mensen echt uit huis halen dus. Netwerken lijkt de sleutel tot succes te zijn.’
‘Maatwerk leidt tot succes’
Ties Stam
Fractievoorzitter in Apeldoorn
Hoe gaat het in Apeldoorn?
‘Er komt tussenrapportage van de Universiteit van Tilburg, die het project begeleidt. Maar die hebben we helaas nog niet gehad. Het college heeft al wel aangegeven hoe de eerste indrukken zijn.’
Vertel…
‘Tot nu toe zijn de resultaten positief. Er doen bij ons 450 mensen mee. Het blijkt dat de groepen die intensieve begeleiding op maat bieden en de regelluwe groep bijzonder goed werken. Iemand die zich tot dan toe in de rondte had gesolliciteerd kwam bijvoorbeeld in de groep “eigen regie” terecht. We vroegen daarin aan hem waarom hij nog solliciteerde. Dat was vooral om aan de wettelijke verplichting te voldoen. Met hem werd afgesproken dat dat niet meer hoefde, en dat hij vooral moest gaan solliciteren naar iets waar zijn hart lag. Toen had hij binnen een paar weken een baan.’
Maar had hij dan niet al veel eerder al op een baan gesolliciteerd waar zijn hart lag?
‘Blijkbaar valt er door het wegnemen van die verplichting een last van mensen af waardoor ze op een andere manier naar vacatures kijken en gericht gaan zoeken.’
Waren er nog meer positieve zaken?
‘Bij de intensieve begeleiding, waar sprake is van maatwerk, zagen we ook heel positieve voorbeelden. Zo was er iemand die in een depressie was geraakt, maar telkens wel weer werk had gevonden. Dat eindigde dan echter vaak weer in werkloosheid. Er is toen intensief uitgezicht wat zijn drijfveren nu eigenlijk waren. Daar kwam uit dat het beroep eigenlijk niet meer paste bij die persoon. Een carrièreswitch leek de oplossing, en dat is ook gebeurd. Hij is in een compleet andere bedrijfstak terecht gekomen.’
Hoe wordt er aan gekeken tegen de nieuwe werkwijzen?
‘Ook die wordt positief beoordeeld, zowel wat betreft werkwijze, als manier waarop mensen benaderd en bejegend worden.’
Zijn er ook nog negatieve punten te noemen?
‘Wat anders verliep dan verwacht, was de werving en selectie. Mensen moeten heel veel vragenlijsten en dergelijke invullen, en dat duurde heel lang. Ze stonden er wat wantrouwend tegenover: “Wil ik dat wel?” Een soort standaard wantrouwen tegenover de gemeente.’
Maar het lukte wel voldoende mensen te vinden?
‘De doelstelling was om 450 deelnemers te hebben. We hoefden maar net iets meer mensen uit te nodigen om zoveel deelnemers te krijgen. 85% wilde meteen meedoen. Dus dat was het punt niet.’
Wat vind je ervan dat mensen niet zelf hun groep mogen kiezen?
‘Wij hebben daar ook naar gekeken hier. Van alle aanmelders voor het experiment haakte maar 4% af, omdat ze het niet eens waren met de indeling in een groep. We zien bij ons nog niet dat er mensen in een verkeerde groep zijn ingedeeld. Misschien komt dat later nog naar voren.’
Er zit nu een nieuw college (de PvdA leverde eerst de wethouder en zit nu in oppositie, red.). Heeft het experiment daar nog last van?
‘De wethouders zijn nu themagericht en daardoor is de portefeuilleverdeling niet altijd duidelijk. De participatiewet valt onder werk en inkomen. Ondanks dat drie van de vijf wethouders ook in de vorige coalitie zaten, zien we dat er toch wel een andere koers wordt gevaren. Tijdens de Algemene Beschouwingen kwam de VVD (nu in de coalitie, vorige periode niet, red.) met hun wens om de verplichte tegenprestatie weer in het leven te roepen. Dit gaat geheel tegen het huidige traject in, dus het is afwachten in hoeverre de huidige coalitie daarin meegaat.’
Wat is voor jou de belangrijkste les tot nu toe?
‘Dat maatwerk tot succes leidt.’
Wat moet je absoluut níet doen?
‘Overhaast willen werken. Neem de tijd.’
Afbeelding: David Rozing | Hollandse Hoogte
