Eindhoven scheldt de schuld kwijt van mensen die bijstand moeten terugbetalen en daardoor in de problemen komen. De gemeente is nog niet zover om alle schulden over te nemen zoals Arnhem dat nu voor het eerst doet voor vijftig gezinnen. In Bergen op Zoom is geld op de plank blijven liggen. Niet omdat iedereen daar rijk is. Adam Ahajaj wil mensen met schulden naar Arnhems voorbeeld uit de put halen.
Mensen die een bijstandsuitkering moeten terugbetalen, om welke reden dan ook, hoeven in Eindhoven volgend jaar geen kwijtscheldingsformulier meer in te vullen. De gemeente gaat zelf actief de schulden die door het terugvorderen zijn ontstaan, wegstrepen. Daarmee gaat ze een stap verder dan de Participatiewet voorschrijft, die kwijtschelding onder voorwaarden toestaat. Zo kijkt de wet onder meer naar de mate van verwijtbaarheid. Eindhoven laat dat achterwege.
Tjeerd Ritmeester, vicefractievoorzitter voor de PvdA in de Lichtstad, is blij met het besluit: ‘Ons college heeft het plan opgenomen in de komende begroting. Het zet eenmalig 3 miljoen euro apart voor de regeling en komt binnenkort met de concrete uitwerking.’
Druk snel verlichten
Ritmeester noemt het besluit een volgende stap om ‘te werken vanuit vertrouwen in plaats van wantrouwen’. Na de toeslagenaffaire zagen we bijvoorbeeld dat mensen jarenlang met de ellende bleven zitten en het leverde de gemeente alleen maar extra werk op. Een heleboel mensen komen door een niet verwijtbare fout in de schuld. Dan is het fijn dat de gemeente de druk snel kan verlichten.’
Ik had wel graag gezien dat ons college een stap verder was gegaan en alle schulden van een aantal mensen wilde overnemen, zoals in Arnhem nu gebeurt.
Tjeerd Ritmeester
Voor de gemeente levert het plan op termijn ook minder kosten op, schat hij in. ‘We hebben natuurlijk de schuldsanering. Onze verwachting is dat kwijtschelden een stuk goedkoper is, omdat een groot deel van schulden niet inbaar is en we hier veel tijd en geld aan kwijt waren. Ik had wel graag gezien dat ons college een stap verder was gegaan en alle schulden van een aantal mensen wilde overnemen, zoals in Arnhem nu gebeurt. Maar op onze vragen antwoordde de wethouder dat ze eerst de resultaten van die gemeente wil afwachten.’
Pleisters plakken
Er is in Nederland zo’n 3,5 miljard euro aan problematische schulden. Een veelvoud ervan – de cijfers variëren nogal maar de hoogste inschatting is 17 miljard – gaat op aan het wegwerken van die schulden. Zo gaat er (veel) geld naar incassobureaus, hulpverleners en gemeenten. Tim ’s Jongers vergeleek het schuldencircus in een interview met het Leger des Heils over zijn laatste boek als het massaal plakken van pleisters. Maar met honderd pleisters ga je een gebroken been niet beter fiksen dan met een, zei de directeur van de Wiardi Beckman Stichting.
Iemand die in contact staat met ’s Jongers is Mark Lauriks, wethouder in Arnhem. Hij kwam eerder dit jaar in het nieuws omdat hij van zo’n vijftig gezinnen alle schulden eenvoudigweg wil kwijtschelden. ‘Deze zomer zitten de eerste gezinnen op de nul’, zegt Lauriks aan de telefoon.
Arnhem selecteert de gezinnen in wat de armste postcode in Nederland heet, de buurt Immerloo, een wijkje met ongeveer tweeduizend mensen in voornamelijk hoogbouw. ‘We willen tussen de veertig en zestig gezinnen gaan helpen. Dat zijn families met langdurige schulden, met meer dan een schuldeiser en met kinderen. Die informatie hebben we al, via de vroegsignalering en via onze partners zoals nutsbedrijven en zorgverzekeraars met de CAK-lijsten.’
Aanklacht
Een onorthodoxe aanpak, een die we ook moeten zien ‘als een aanklacht tegen hoe het nu gaat’, zegt Lauriks over zijn idee. ‘De ellende is immers gigantisch. Ik ben sindsdien ook benaderd door buitenlandse media. Die vinden het raar dat we boetedoening en schuld in het Nederlands een en het zelfde woord zijn. Dat werkt stigmatisering in de hand. Ik hoop dat we die cirkel kunnen doorbreken.’
Lauriks’ plan kreeg niet alleen lof, maar ook kritische noten. ‘Een van de gehoorde stellingen is dat de mensen wel weer nieuwe schulden zouden opbouwen. Dat klopt niet, ze kiezen niet bewust voor schulden.’
Te laag inkomen
In Immerloo komt de gemeente gezinnen tegen waarvan de ouders werken en die een te laag inkomen hebben om rond te komen. ‘Zij hebben geen uitzonderlijke financiële keuzes gemaakt, maar kwamen simpelweg elke maand opnieuw 50 euro tekort. Als er dan iets gebeurt hebben ze geen enkele buffer.’
Voor ze dan bij de gemeente durven aan te kloppen, is er vaak al een paar jaar overheen gegaan, schetst de wethouder: ‘Gemiddeld moet een gezin met schulden met zeventien schuldeisers een regeling zien te treffen. Zij staan in de stand van overleven. We komen nu bij gezinnen met schulden die het pas na vijf jaar is gelukt om hulp te vragen. Eerst wilden ze het zelf regelen en bijvoorbeeld familie vragen. Of ze betaalden een aantal rekeningen niet meer. Uit schaamte of het idee dat de overheid er niet voor hen is. Tot het niet meer gaat. Wat je ziet gebeuren als je aan de voorkant helpt met het oplossen van schulden in plaats van achteraf, is dat het wantrouwen richting de overheid voorzichtig afneemt.’
Ze zeiden: je bent gek dat je dit vraagt, maar we doen het toch.
Mark Lauriks
Op eigen kracht kan een gemeente niet altijd zelf de schulden kwijtschelden. Arnhem kreeg hiervoor particuliere steun. Lauriks stond al in contact met een aantal filantropische stichtingen in de stad. ‘Ze waren overtuigd geraakt van het wetenschappelijke bewijs dat er ligt wat schulden met een mens doen en raakten met mij in gesprek. Daarop heb ik ze – per brief – de vraag gesteld of ze met een groot bedrag een aantal schulden wilden kwijtschelden. Ze zeiden: je bent gek dat je dit vraagt, maar we doen het toch. Andere partners deden daarop ook mee.’
Lauriks is blij dat hij met deze aanpak een snaar heeft weten te raken. ‘Maar dit is natuurlijk niet de oplossing. Beter is de problemen bij de bron aan te pakken. Voorkom dat mensen in de schulden raken, verbied winst op incasso en verhoog nou eens het minimumloon. En dat is ook een opdracht aan de (semi-)overheid, want zij zijn vaak de grootste schuldeiser en maken een boel ellende zélf erger.’
Alles binnen de lijntjes
In Bergen op Zoom keek fractievoorzitter Adam Ahajaj met veel interesse naar het nieuws uit Arnhem. Hij verdiepte zich in de problemen rondom schulden en zag dat zijn eigen gemeente eigenlijk niet zo veel doet aan schuldsanering. ‘We zijn wat dat betreft een vrij conservatieve gemeente. Alles moet binnen de lijntjes gebeuren. Dan is het fijn dat je voor nieuw beleid naar een gemeente als Arnhem kunt verwijzen.’
Ahajaj stelde vragen aan het college – daar begint het vaak mee – maar net als in Eindhoven was het antwoord dat het college nog geen verkenning wil uitvoeren en eerst het experiment in Arnhem wil afwachten. ‘Dat is jammer. Bergen op Zoom is weliswaar kleiner dan Arnhem, maar dan kan je ook kleiner beginnen. Ja, dat kost geld, maar de kosten van schulden kunnen oplopen tot het vijfvoudige.’
Ik wil graag met partijgenoten als Mark in gesprek om beter voorbereid het college te overtuigen.
Adam Ahajaj
Ahajaj is niet van plan het erbij te laten. ‘Ik wil graag met partijgenoten als Mark in gesprek om beter voorbereid het college te overtuigen. Het belangrijkste zijn toch de mensen die met de huidige aanpak van schuldsanering lang op een houtje moeten bijten. Vaak zijn er kinderen bij betrokken. Zij worden door armoede in hun mogelijkheden beperkt. Ze kunnen zich niet voldoende ontplooien en groeien op in schaamte. Ze blijven achter en zo creëer je armoede van generatie op generatie.’
Hij komt met een pijnlijk gegeven: ‘Vorig jaar hebben we in Bergen op Zoom geld overgehouden op armoedebestrijding. Terwijl ook hier de armoede en schulden toenemen.’
Hoe is het mogelijk geld op armoedebestrijding over te houden? ‘Je krijgt bij ons pas hulp als je echt hebt aangetoond dat je arm bent. Het is tijd voor een radicaal andere aanpak.’
