Asielzoekers sneller aan werk is ‘win-win’

Statushouders vroeg aan het werk helpen loont aan verschillende kanten. Elke geïnvesteerde euro wordt verdubbeld, blijkt uit de onderzoeksresultaten van een Amsterdamse pilot. Daarnaast blijkt dat statushouders met een baan ook maatschappelijke voordelen opleveren voor de samenleving. Dat is interessant voor alle gemeenten.

Vijftigduizend vacatures en zo’n tienduizend asielzoekers die de arbeidsmarkt kunnen betreden, telt Nederland op het moment. Toch vindt niet meer dan 2 procent van de statushouders binnen een jaar een baan. Door allerlei regels werd de toegang tot de arbeidsmarkt voor deze groep vrijwel onmogelijk gemaakt. De Raad van State heeft de 24-weken-eis inmiddels ongegrond verklaard. Sindsdien zijn er in het land meer pilots opgezet om asielzoekers sneller aan werk te helpen.

In Amsterdam is begin dit jaar zo’n pilot voor asielzoekers begonnen. Het is er gekomen op basis van goede resultaten van het eerdere project ‘Vroege Start’ voor statushouders.

Het is altijd beter om in mensen te investeren.

Rutger Groot Wassink, GroenLinks-wethouder in Amsterdam

Natuurlijk spelen de economische voordelen een rol, maar de menselijke factor was de grootste drijfveer voor Vroege Start. Dat laat wethouder Rutger Groot Wassink (GroenLinks, Sociale Zaken en Opvang) weten. ‘Het is altijd beter om in mensen te investeren. Nu veroordelen we mensen tot passiviteit en lang wachten, terwijl het beter is dat mensen aan hun toekomst werken. Of die toekomst nu in Nederland of ergens anders is.’

Omar Saleh Omar is raadslid in Assen en weet uit eigen ervaring dat werken bijdraagt aan het gevoel van zingeving. Hij was 8 jaar toen hij met zijn ouders uit Somalië naar Nederland kwam. ‘Mijn ouders hebben altijd een restaurant gerund. Zij raakten hier gefrustreerd door het lange wachten en er was niet veel te doen in het azc. Mijn vader werd teamleider van de schoonmaakploeg van het azc waar we zaten. Uiteindelijk mochten ze allebei echt aan het werk en dat doen ze tot op de dag van vandaag.’ 

Statushouders koppelen aan werkgever

In Assen is in 2023 een project begonnen om zowel asielzoekers als statushouders te koppelen aan een werkgever. De eerste resultaten zijn positief. Saleh Omar: ‘Als gemeente moesten we eerst de voorwaarden op orde hebben. Daarna hebben we gesprekken gevoerd met mensen om hun talenten, opleiding en motivatie in kaart te brengen. Het project loopt en op dit moment zijn 25 mensen aan het werk. Na afloop houdt de gemeente vinger aan de pols bij zowel de werkgever als de werknemer.’ 

De kans op werk is belangrijk voor mensen, onderschrijft raadslid Herman van Kessel uit Oss. Zijn gemeente is ook al bezig om asielzoekers aan werk te helpen. ‘Wij hebben een unieke opvanglocatie in het voormalige belastingkantoor. Oekraïners, statushouders en asielzoekers wonen bij elkaar. De eerste twee groepen mogen werken, voor de mensen die de procedures moeten afwachten ging dat lastiger. Als gemeente willen we dat mensen een zinvolle dag hebben en werkgevers in de regio hebben te maken met personeelstekorten.’

Het is maatwerk. Er moeten duidelijke afspraken worden gemaakt met de werkgever.

Herman van Kessel, gemeenteraadslid in Oss

Ondanks de wil en de behoefte is het niet altijd makkelijk om mensen aan werk te helpen. ‘Het is maatwerk. Er moeten duidelijke afspraken worden gemaakt met de werkgever. De werknemer heeft een verplichting naar het COA toe. Soms wordt er teveel geschoven met mensen. Geen werkgever zit erop te wachten dat iemand een baan krijgt en dan wordt overgeplaatst naar een andere azc. De mensen zelf hebben dan ook net geïnvesteerd in een nieuwe baan. Het is passen en meten. Vaak lopen we nu nog tegen belemmeringen op.  Ik hoop dat het kabinet er aan de hand van de richtlijnen van de VNG voor zorgt dat het makkelijker kan,’ aldus Van Kessel.

Een loket

Groot Wassink laat weten dat er in Amsterdam ook nog obstakels zijn. ‘Asielzoekers mochten wettelijk al aan het werk, maar de 24-weken-eis maakte dat lang heel lastig en een werkgever moet nog steeds langs veel loketten. Wij zijn op dit moment druk bezig om één loket te maken voor de gemeente, het COA en het UWV. Zo proberen we samen de belemmeringen zoveel mogelijk weg te nemen.’

Het gezamenlijke loket is belangrijk, legt de wethouder uit, want uit onderzoek blijkt dat iemand met een baan ook een betere mentale gezondheid heeft. ‘Mensen betalen daarnaast deels voor hun eigen opvang en leren Nederland beter kennen. De zogenaamde asielcrisis die meer een opvangcrisis is door de bezuinigingen van de laatste tien jaar op het COA en de IND, heeft ervoor gezorgd dat procedures heel lang kunnen duren. Dat voelt voor mensen die al uit een moeilijke situatie komen, vaak uitzichtloos. Mensen duurzaam aan het werk helpen, is een investering in de samenleving. Een win-win situatie.’

De motivatie van mensen is leidend. Soms is het nodig dat mensen eerst rust vinden.

Omar Saleh Omar, gemeenteraadslid in Assen

Motivatie van mensen zelf speelt ook een grote rol volgens raadslid Saleh Omar: ‘Ik werk als beleidsadviseur bij een gemeente en zie dat de motivatie van mensen leidend is. Veel vluchtelingen komen hier met de nodige mentale bagage. Soms is het nodig dat mensen eerst  rust vinden en zich concentreren op de nieuwe taal, de andere omgeving met alle verschillen die er zijn. Mijn ouders waren leergierig en stelden zich altijd heel open op. Ik heb in de loop der jaren gezien dat dat de beste houding is om aan het werk te kunnen. Dat geldt ook voor een werkgever. Met een open houding en het besef dat een nieuwkomer de Nederlandse bedrijfscultuur nog moet leren kennen, geef je iemand een eerlijke kans. In ons project in Assen hoor ik positieve verhalen, dus dat lijkt goed te gaan.’

Investeren loont

De evaluatie van de pilot in Amsterdam laat zien dat elke euro die de gemeente Amsterdam investeert in de begeleiding van statushouders de maatschappij een besparing oplevert van 1,40 euro tot 2,90 euro op bijstandsuitkeringen en uitvoeringskosten. Het mes snijdt aan twee kanten, is de voorzichtige conclusie van het rapport. Als asielzoekers en statushouders makkelijker een baan krijgen, kan dit tekorten op de arbeidsmarkt verminderen en het welzijn van asielzoekers verbeteren.

Van Kessel uit Oss hoopt dat de beeldvorming rondom asielzoekers verandert als steeds meer mensen eerder aan het werk gaan. ‘Als je niet mag werken dan heeft dat een negatieve invloed op je eigen welzijn en integratie. Als mensen wel mogen werken, een bijdrage leveren en deelnemen aan de samenleving, dan zien anderen dat ook. Op termijn kan dat zorgen voor minder polarisatie en een genuanceerder beeld.’

Saleh Omar kan zich daar iets bij voorstellen. ‘Los van de nuttige dingen zoals het krijgen van taalles is het voor de integratie uiteindelijk beter om eerder aan het werk te gaan, ook voor de beeldvorming. Ik vond het mooi om te zien dat in Assen deze motie unaniem is aangenomen. Het is voor Nederland ook noodzakelijk, wij hebben deze mensen met hun talenten hard nodig.’