Vrouwen vormen nog steeds een minderheid als het gaat om politieke functies. Deze ongelijke vertegenwoordiging heeft niet alleen gevolgen voor vrouwen zelf, maar voor de hele samenleving. Auteur en voormalig adviseur van Lodewijk Asscher Julia Wouters schrijft in haar boek ‘De Zijkant van de Macht’: ‘Uit internationale onderzoeken blijkt dat hoe meer vrouwen, hoe meer wetten en beleidsmaatregelen die goed zijn voor vrouwen en die gelijkheid bevorderen.’
Vrouwen hebben andere prioriteiten en in algemene zin kun je stellen dat vrouwen meer geld uitgeven aan onderwijs, gezondheidszorg en milieu.[1] Zaak dus om meer vrouwen in de politiek te krijgen, alleen groeien die cijfers maar langzaam. ‘Ik zie wel een kleine vooruitgang sinds mijn boek een aantal jaren geleden verscheen,’ zegt Julia Wouters. ‘Vrouwen mogen meer vrouw zijn en hoeven niet meer te doen alsof ze een van de jongens zijn en er zijn politici die geen identiteitspolitiek voeren, maar wel onderwerpen op de agenda zetten zoals de loonkloof.’
Eén vrouwelijke collega
Commissaris van de Koning in Drenthe Jetta Klijnsma heeft welgeteld één vrouwelijke collega in het land, maar verder alleen mannen. Toch ziet zij dat er langzamerhand meer vrouwen op politiek bestuurlijke functies komen.
‘Tot in de jaren ‘50 waren getrouwde vrouwen financieel afhankelijk van hun echtgenoot en hadden nauwelijks een opleiding. Tegenwoordig is het aantal goed opgeleide vrouwen hoger dan mannen en ik heb tijdens mijn politieke loopbaan gezien dat dankzij het toenemend aantal vrouwen we ook echt goede stappen hebben gezet in Nederland; als het gaat om zelfstandig keuzes kunnen maken zoals de pil slikken of het recht op abortus. Daar moeten we niet op inleveren.’
‘Ik constateer wel dat er voor bestuurlijke posities zoals die van Commissaris van de Koning of burgemeester nog steeds weinig vrouwen beschikbaar zijn. Er zijn natuurlijk vrouwen die dat heel goed zouden kunnen, maar een grote stap is het verhuizen naar de nieuwe gemeente waar je burgemeester wordt. Vrouwen met een gezin zetten die stap minder makkelijk dan mannen met een gezin en dat heeft toch nog te maken met onze cultuur.’
’We moeten zorgen dat wij de voorwaarden blijven scheppen om vrouwen politiek actief te laten worden én blijven.’
In Nederland is bijna de helft van de vrouwen financieel afhankelijk van een partner of de overheid, tegenover een kwart van de mannen. De omslag komt vaak als er kinderen komen. Dan gaan vrouwen minder werken. De meeste stellen vinden dat de zorg- en werktaken gelijk verdeeld zouden moeten worden, maar in de praktijk krijgt maar één op de tien stellen dat voor elkaar (bron: CBS).
‘We moeten zorgen dat wij de voorwaarden blijven scheppen om vrouwen politiek actief te laten worden én blijven,’ zegt Klijnsma. ‘Het vergt ook iets van het thuisfront als een vrouw burgemeester kan worden. Gelukkig is het wel echt verbeterd ten opzichte van zo’n dertig jaar geleden, maar goede kinderopvang blijft bijvoorbeeld belangrijk en er zijn nog veel verbeterpunten om er als samenleving voor te zorgen dat vrouwen de keuze voor een ambt makkelijker kunnen maken.’
Investeren in talent
Investeren in talent is daarvoor een voorwaarde vindt Klijnsma en ook Liesbert Lubberink, raadslid in Staphorst, is die mening toegedaan: ‘Ik zie veel vrouwen actief deelnemen bij onderwerpen waar burgerparticipatie een onderdeel is. En ik denk dat er veel potentie is. Ik hoop dat vrouwen die erover nadenken aan de bel trekken bij een partij, want dan zijn er vaak voldoende opleidingsmogelijkheden. Het is ontzettend belangrijk dat de politiek een afspiegeling is van de samenleving. Dat is het nu vaak juist niet.’
Wouters coacht vrouwen in de politiek en ziet dat de keuze voor een politieke loopbaan niet alleen afhangt van goede voorwaarden. Er zit een diepere laag onder: ‘Het gaat ook over ons beeld als samenleving van een goede vrouw. De vrouwen die ik coach, krijgen vaak van hun omgeving te horen: ik gun jou een betere work/life balance. Dat klinkt aardig, maar is impliciet seksistisch, omdat eigenlijk wordt gezegd dat ze te weinig thuis zijn. Het is een ingewikkeld onderwerp, de combinatie werk en gezin en dat wordt heel stereotypisch bij vrouwen neergelegd. Aan de andere kant wil je het ook over dit onderwerp hebben, zonder mensen de maat te nemen.’
De auteur merkt op dat de samenleving harder reageert op vrouwen dan op mannen: ‘Het beeld dat we hebben van vrouwen zie je ook terug in de haatreacties die vrouwelijke politici meer krijgen dan mannen.’ Uit onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat liefst 55 procent van de vrouwen in de politiek te maken heeft met geweld en haatreacties tegenover 46 procent van de mannen.
’De diepere laag is het beeld dat we hebben van vrouwen; een vrouw die haar mond opentrekt roept veel weerstand op.’
‘Er is ook echt een verschil,’ constateert Wouters. ’De haatreacties en verharding zijn sowieso verergerd, maar de vrouwenhaat staat vaker los van de inhoud en gaat meer over wie je bent. Met stereotype scheldwoorden en vaker met seksuele toespelingen. De diepere laag is het beeld dat we hebben van vrouwen; een vrouw die haar mond opentrekt roept veel weerstand op. Kijk maar naar Sigrid Kaag of Sylvana Simons. De code is ook een beetje dat je daar niet over mag zeuren. Wij denken in Nederland dat we heel vooruitstrevend zijn, maar we zijn aartsconservatief.’
Harder werken
‘Gelukkig zie ik nog steeds meer vrouwen de politiek ingaan,’ voegt Wouters toe. ‘Misschien haken ze vanwege de reacties ook eerder af, zoals Jacinda Ardern in Nieuw-Zeeland. Het blijft harder werken voor vrouwen. Ze voelen zich vaker niet serieus genomen, worden meisje genoemd of op een andere manier weggezet en vrouwen zelf willen dat niet altijd adresseren. Ze denken vaak dat het hun eigen probleem is, maar dat is het niet. Het is een probleem van onze samenleving, ons systeem.’
Voor Binnenlands Bestuur heeft Wouters onderzoek gedaan met Marije van den Berg naar dominantiestructuren. ‘Negeren en belachelijk maken komen het meest voor,’ ontdekte zij. ‘Negeren gebeurt meer in fractievergaderingen. Iemand lijkt minder belangrijk, omdat die er niet uitziet als de belangrijkste mensen. Mensen gaan dan koffie halen, op hun telefoon kijken of met elkaar kletsen. Zij worden ook vaker geïnterrumpeerd en er wordt niet gereageerd als zij wat zeggen. Iemand anders kan dan vijf minuten later precies hetzelfde zeggen als jij, en net doen alsof jij het niet hebt gezegd, waarna die nog steun krijgt ook.’
Praktijk
Lubberink herkent Wouters’ constateringen. Zij heeft ze in de praktijk ervaren. ‘Ik werd vrij snel fractievoorzitter en één persoon accepteerde dat niet. Hij ging om mij heen in de raad, achter mijn rug om en ondermijnde mijn gezag. Niet op inhoud, maar op mijn vrouw-zijn. Dat heeft hij natuurlijk nooit gezegd, dat voelde ik. Het was een moeilijke periode, maar ik kreeg gelukkig steun van twee andere (mannelijke) collega’s en thuis werd ik ook gesteund. Uiteindelijk heeft deze periode mij sterker gemaakt, maar het was wel de zwaarste tijd vond ik. Felle discussies horen erbij, maar altijd op inhoud en op basis van vertrouwen.’
‘Inmiddels ben ik het langstzittende raadslid en heeft de politiek mij ook veel opgeleverd.’
Ondanks deze ervaring vindt Lubberink de politiek nog steeds heel interessant. ‘Hoe dichterbij je bij de beleidsvorming zit, des te interessanter het wordt. In Staphorst ben ik één van de weinige vrouwen en een van de vooroordelen is natuurlijk dat onze gemeente conservatief is, maar ik werk heel goed samen met de andere partijen. Inmiddels ben ik het langstzittende raadslid en heeft de politiek mij ook veel opgeleverd.’
Plezier in het vak
Ook Jetta Klijnsma geniet van haar vak. ‘Ik heb er veel plezier in en heb ontzettend veel geleerd in het politieke bestuur. Ik gun het andere vrouwen ook en ik ben niet pessimistisch over de toekomst. Ik denk wel dat we alert moeten blijven en als partij moeten blijven inzetten op opleiding en ondersteuning van nieuwe politici. Waar ik zelf veel aan heb gehad – en nog steeds, is het klankborden met collega’s, ook van andere partijen,’ zegt Klijnsma.
‘Zoek elkaar vooral op om te sparren en tips uit te wisselen.’
‘Het zijn natuurlijk unieke functies. Zoek elkaar vooral op om te sparren en tips uit te wisselen. Dat is niet alleen nuttig, maar ook erg prettig. En toevallig doe ik dat ook op internationale vrouwendag. Ik ben dan in Den Haag om samen met honderd andere vrouwen deze dag te vieren en stil te staan bij vrouwen in de politiek op uitnodiging van de vrouwelijke voorzitter van VNG.’
Er zijn twee manieren om naar dit onderwerp te kijken, stelt Julia Wouters. ‘De eerste is dat meer vrouwen in de politiek een doel is. Maar wij zien het ook als middel om de democratische kwaliteit te verbeteren. Iedereen heeft er baat bij.’
