Onderhandelingen in politiek Den Haag lopen zelden van een leien dakje, maar de ontwikkelingen deze week rond het kunnen lezen van de aantekeningen van de inmiddels voormalige verkenner Ollongren hebben de formatiebesprekingen zeker geen goed gedaan.
De aantekeningen van Ollongren laten zien dat samenwerking en vertrouwen sleutelbegrippen in de politiek zijn. Het vertrouwen is nu weg. En zoals het spreekwoord zegt: vertrouwen komt te voet en gaat te paard. De opvolgers Van Ark en Koolmees wacht een moeilijke taak.
Een mijnenveld
Samenwerken in de politiek is moeilijk. Altijd. En dat is logisch omdat er zoveel belangen op het spel staan: die van de kiezer, het land, de partij, de coalitie en die van jezelf. Hoewel alle politici zullen zeggen te handelen in het belang van land en partij, zijn het vaak de persoonlijke belangen die roet in het eten gooien. En om te zeggen dat het dan om macht en positie gaat, is echt te kort door de bocht. Vaak zijn het juist op onderwerpen waarin je zijn wordt aangeraakt waar het knalt. Bij Omzigt hebben we dat ook gezien.
Een samenwerking valt of staat bij goede persoonlijke verhoudingen
Een besluit over wel of niet samenwerken in de politiek is ongeacht de vorm waarin die samenwerking zou plaatsvinden niet alleen een rationele afweging. Het gaat ook over de vraag: wat vind ik van de ander? Is dat een partij en zijn het mensen waarbij ik me op mijn gemak voel? Of ga ik altijd over mijn schouder kijken? Zeggen ze de goede dingen en zijn ze betrouwbaar?
En ook, delen we in gelijke mate dezelfde idealen? Dat laatste kan nogal verschillend zijn. Niemand is voor onrechtvaardigheid, maar hoe en of je dat wilt bestrijden kan heel mijlenver uit elkaar liggen. Samenwerken doe je om je idealen te realiseren en omdat je verwacht dat jij en de ander er beter van worden. Je doet het in ieder geval niet om er slechter van te worden.
Samenwerkingsverbanden en nieuwe partijen
In de lokale politiek is samenwerking altijd noodzakelijk. De coalities zijn er op gestoeld, maar als de oppositie zaken voor elkaar wil krijgen is het ook nodig om allianties te sluiten. Vaak gaat dat op inhoudelijke onderwerpen, maar soms is dat niet voldoende en zoeken partijen blijvend de samenwerking op. In de lokale politiek kennen we een rijke traditie aan samenwerkingsverbanden, zowel in de vorm van combinatielijsten als in de vorm van nieuwe lokale partijen.
Die laatste vorm heeft als nadeel dat voor de kiezer vaak niet meer duidelijk is welke partij en welk gedachtegoed daarachter zit. Natuurlijk kun je bij Pro 6 of Progressief (…) nog wel bedenken dat het hier gaat om een progressief verband. Maar of het dan het progressieve van D66 of dat van de SP is, valt onmogelijk af te leiden uit de naam. Deze nieuwe lokale partijen verliezen dan ook vaak de band met de oorspronkelijke moederpartijen. Bij combinatielijsten blijven de oorspronkelijke partijnamen behouden en speelt dit veel minder.
1 en 1 is zeker niet altijd 2
Er zijn verschillende redenen om te gaan samenwerken. Blokvorming op links kan vooral in kleinere gemeenten of gemeenteraden met niet teveel partijen een goede reden zijn voor samengaan. Op deze manier zet je een progressief blok tegenover een confessioneel, liberaal of lokaal blok.
Samenwerking kan ook voortkomen uit de wens tot vernieuwing, of omdat er onvoldoende aanwas is van leden die zich willen inzetten voor de lokale politiek. Door lijsten samen te voegen kun je dan misschien wel weer een volwaardige lijst krijgen. Tot slot is het soms noodzakelijk om de samenwerking te zoeken, omdat het voor de afzonderlijke partijen niet meer mogelijk is om op eigen kracht een zetel te halen, maar samen wel.
In een eerder onderzoek van het CLB hebben we uitgebreid gekeken naar de motieven voor samenwerking en naar de stembusuitslagen. De hoop van veel mensen dat een en een twee zou zijn en misschien wel meer, komt helaas vaker niet uit dan wel. De meest trouwe kiezers willen op hun ‘eigen’ partij kunnen stemmen, terwijl veel andere kiezers nu eenmaal vaker van partij wisselen en per verkiezing hun keuze maken. Daarvoor willen ze graag kunnen kiezen tussen verschillende partijen, ook tussen verschillende linkse partijen.
Lokale verwatering ook landelijk effect?
Na deze laatste verkiezingen hebben we de vraag andersom gesteld. Hoe is de uitslag in gemeenten, waarin de PvdA aan de lokale verkiezingen meedoet in de vorm van een samenwerkingsverband of lokale partij? Is dit anders dan het landelijk gemiddelde? In een aparte analyse op ons besloten gedeelte staan alle uitslagen op een rij.
In de 72 gemeenten, waarin de PvdA tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in een lijstcombinatie of een progressieve lokale partij meedeed, scoren de individuele partijen PvdA, GroenLinks en D66 doorgaans een lager percentage stemmen dan in de gemeenten, waaraan we zelfstandig meededen. Net als de eerdere constatering dat 1 en 1 vaker 1,5 dan 2 of meer is, pleit dit niet voor het idee van nieuwe lokale partijen.
Maar samenwerking in de politiek kan op verschillende manieren. Door lokaal intensiever samen te werken en samen moties te ontwikkelen, samen schriftelijke vragen te stellen. Of door samen naar buiten te treden en acties uit te voeren. Sluit met gelijkgestemde partijen een programma-akkoord en houd elkaar vast bij de coalitiebesprekingen, zodat de ene progressieve partij niet meer inwisselbaar is voor de andere. Deze zaken kun je aan de voorkant afspreken en tot inzet maken van de komende gemeenteraadsverkiezingen. Vanuit onze eigen idealen en kracht, want de PvdA is de moeite waard. Wij zijn de moeite waard.
Afbeelding: Els Zweerink | ANP
