Terwijl politici in België, Duitsland en Oostenrijk zich druk maken over TTIP en de gevolgen van dit handelsverdrag voor gemeenten en provincies, laten gemeentelijke en provinciale politici in Nederland de discussie hierover vrijwel volledig langs zich heen gaan. Veelal wordt gedacht dat TTIP een kwestie is tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Pas in een later stadium komen de EU-lidstaten aan bod. Dat is een verkeerde gedachte, meent prof. dr. Ferdi De Ville van de Universiteit Gent. TTIP kan namelijk ook grote gevolgen hebben voor provincies en gemeenten. ‘Een motie, waarin TTIP wordt afgewezen, heeft in eerste instantie vooral een symbolische waarde. Maar als er in veel gemeenten en provincies dergelijke moties worden aangenomen, krijgen ze wel degelijk impact en zal dat het debat in het Nederlandse parlement beïnvloeden.’
Race naar het putje
TTIP staat voor Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag. Volgens De Ville (‘In België wordt ik professor genoemd, bij jullie eerder docent Europese Studies’) is het moeilijk om de hoofdpunten van het verdrag kort samen te vatten. ‘Het belangrijkste is denk ik het streven om investeringen en handel tussen beide economische machtsblokken vrijer te maken door de huidige regels voor producten op elkaar af te stemmen. Een voorbeeld: een Amerikaanse auto voor de Europese markt moet voldoen aan Europese veiligheidsvoorschriften. Deze zijn strenger dan de Amerikaanse regels. In de huidige situatie betekent dit bijvoorbeeld dat de exporterende auto-industrie een tweede lopende band nodig heeft voor auto’s die naar de Europese markt gaan. Voorstanders van TTIP zeggen dat hier sprake is van onnodige kosten. Europeanen durven in Amerika toch ook een auto te huren als ze daar op vakantie zijn? Tegenstanders van TTIP wijzen op de verschillende culturen. Europa is minder risicotolerant dan Amerika en bedrijven nemen veel meer voorzorgsmaatregelen op het gebied van bijvoorbeeld volksgezondheid, milieu en dierenwelzijn. In de VS worden nieuwe producten makkelijker toegelaten op de markt. Als later blijkt dat die producten een gevaar vormen, worden ze alsnog verboden. De angst van de tegenstanders is dat de Europese regels flink worden versoepeld of zelfs aangepast aan de Amerikaanse regels en standaarden. Hierdoor zou een race naar het putje ontstaan.’
De Ville noemt die angst terecht. ‘Je ziet het in Europa nu al gebeuren. Eurocommissaris Frans Timmermans heeft al voorstellen gedaan voor het wegwerken van regels die het bedrijfsleven lastig vindt. We noemen dit ook wel het wegwerken van red tape. Dit zijn regels die lasten met zich meebrengen, maar waar geen concreet voordeel tegenover staat. Alleen is niet iedereen het erover eens welke regels overbodig zijn.’
De TTIP-discussie leefde tot voor kort nauwelijks in Nederland. Een demonstratie vorig jaar trok een armoedige vijftig mensen naar het Amsterdamse beursplein. Maar sinds Arjen Lubach in zijn tv-programma Zondag met Lubach aandacht besteedde aan TTIP, lijkt de discussie ook in Nederland een kleine boost te hebben gekregen. Toch stelt het in vergelijking met Duitsland nog steeds weinig voor. De Ville: ‘Duitsland is een van de grootste voorstanders van het verdrag, tegelijkertijd is daar ook het meeste protest. Het verzet komt bottom-up van gemeenten, belangengroeperingen en ngo’s. In Oostenrijk is hetzelfde te zien en in België hebben al zo’n zestig gemeenten zich tot TTIP-vrije gemeente uitgeroepen. Een symbolisch maatregel waarmee gemeenten aangeven tegen het akkoord te zijn. Niet alleen de regering van Duitsland is voorstander van TTIP, ook de leiders van het Verenigd Koninkrijk, België en Nederland pleiten voor het invoeren van het handelsverdrag. Door TTIP zouden de havens van Rotterdam en Antwerpen groeien. Maar ik ben erg sceptisch over al die groeicijfers. Daarnaast is er geen sprake van een democratisch proces. Zelfs de leden van het Europees Parlement weten maar heel weinig. Ze zien weliswaar de Europese voorstellen, maar niet de Amerikaanse. De onderhandelingen vinden plaats achter gesloten deuren, waardoor het Europees Parlement straks te maken krijgt met een fait accompli.‘
De angst dat de Europese regels flink worden versoepeld of zelfs aangepast aan de Amerikaanse regels en standaarden is terecht
Artikel-12
In Nederland is sinds juni één gemeente die zich, in een raadsbrede motie ingediend door de PvdA, heeft uitgesproken tegen een aantal onderdelen van TTIP: de gemeente Tiel. PvdA-fractievoorzitter Nathan Gradisen heeft zich in het onderwerp vastgebeten en lijkt dé spreekbuis in Nederland als het over dit onderwerp gaat. ‘Dat weet ik niet, maar het klopt dat ik mij in het onderwerp heb verdiept. Zo ontdekte ik onder meer dat veel gemeenten in landen rond Nederland zich tegen TTIP hadden uitgesproken en dat in ons land eigenlijk niets gebeurde. Inmiddels ligt er in Tiel dus een motie en ik weet dat de PvdA-Culemborg ook een motie aan het voorbereiden is.’
Wat zijn de grootste bezwaren tegen TTIP? ‘Ik maak een onderscheid tussen persoonlijke bezwaren en mijn bezwaren als raadslid. Persoonlijk zie ik dat TTIP een run to the bottom is. Als Amerikaanse bedrijven niet meer aan de Europese normen hoeven te voldoen ontstaat er een gevaar voor de rechten van werknemers (het niveau van bescherming van werknemers is nu nog vastgelegd in Europese regels en verdragen die strenger zijn dan de Amerikaanse), komt de veiligheid in het geding en de zorg voor het milieu. Nederlandse agrarische belangenorganisaties staan ook niet te springen om TTIP. Zij voorzien een aantasting van hun concurrentiepositie omdat in Europa bijvoorbeeld aan dierenwelzijn veel hogere eisen worden gesteld dan in Amerika. Dan mijn bezwaren als raadslid: het gevaar is reëel dat TTIP nationale, provinciale en gemeentelijke besluiten aan de kant schuift. Wil je bijvoorbeeld het gebruik van pesticiden in de groenvoorziening verbieden, dan kan dat worden gezien als een belemmering van Amerikaanse bedrijven die deze pesticiden maken of verhandelen. Een ander voorbeeld: samen met een aantal omliggende gemeenten heeft Tiel een gemeenschappelijke regeling voor het ophalen en verwerken van huisvuil. Dat zou door Amerikaanse afvalinzamelingbedrijven kunnen worden gezien als oneerlijke concurrentie. Door TTIP kunnen deze bedrijven hiertegen bezwaar maken bij ISDS, Investor-State Dispute Settlement. Daar kunnen ze een schadevergoeding vragen en dan gaat het vaak om grote bedragen. Dat proces, met alleen drie juristen, vindt plaats achter gesloten deuren. Wat volgens mij een groot bezwaar is. Amerika heeft met Canada en Mexico iets soortgelijks als TTIP. Dat heet NAFTA. Canada heeft inmiddels 170 miljoen dollar aan schadevergoedingen moeten betalen en Mexico 200 miljoen. En er moet nog een groot aantal zaken behandeld worden. Als de gemeente Tiel een schadevergoeding moet betalen vanwege de gemeenschappelijke regeling voor afvalinzameling, dan kunnen we meteen de artikel-12 status aanvragen.’
De Ville denkt dat het zo’n vaart niet direct zal lopen, maar uitsluiten kan hij het ook niet helemaal. ‘Als een rechts-liberale regering nu besluit tot vergaande privatiseringen en een aantal jaren later, na inwerkingtreding van TTIP, wil een linkse regering deprivatiseren, dan is de kans groot dat er claims komen. Ook kan een regering besluiten dat gemeenten het gebruik van pesticiden niet mogen verbieden om claims te voorkomen.’
Het gevaar is reëel dat TTIP nationale, provinciale en gemeentelijke besluiten aan de kant schuift
Van Hawaï tot Helsinki
Hoe denkt de PvdA-Kamerfractie over TTIP? Recent, op 12 juni, was er in Utrecht een conferentie over dit onderwerp. ‘Er waren geen Kamerleden van onze partij’, zegt Gradisen, ‘maar Ploumen was er als verantwoordelijk minister net als Europarlementariër Agnes Jongerius. Jongerius was heel duidelijk: TTIP mag er alleen komen als dit leidt tot meer goede banen, de Europese standaarden gehandhaafd blijven en er mag geen ISDS komen. Ploumen was minder kritisch, maar zij spreekt natuurlijk ook namens de regering.’
De VVD is een nagenoeg kritiekloos voorstander van TTIP. In Vrij Nederland van 16 mei jl. liet VVD-Europarlementariër Hans van Baalen onder meer optekenen dat een markt van Hawaï tot Helsinki een aanlokkelijk perspectief is. ‘Nederland moet de onderhandelingen in gaan met de koopman op één en de dominee op twee. We moeten er zo zakelijk en praktisch mogelijk mee omgaan en de onderhandelingen niet belemmeren met moralisme’, aldus Van Baalen.
Wat is de motie van de gemeente Tiel waard, als de grootste regeringspartij een uitgesproken voorstander is van TTIP? Gradisen: ‘Van onze motie ligt Ploumen niet wakker, laat staan de Europese Unie. Daarom wil ik alle PvdA-collega’s oproepen om ook kritische moties op te stellen. Tot nu toe ben ik nog maar door drie collega’s uit het land gebeld, terwijl we juist als PvdA’ers tegen TTIP moeten zijn. Vooral omdat TTIP grote negatieve gevolgen gaat hebben op de bescherming van werknemers, het milieu en de concurrentiepositie van kleinere ondernemers tegen de Amerikaanse multinationals. Drie waarden die de PvdA nauw aan het hart liggen.’
En Ferdi de Ville? ‘Persoonlijk, als geïnformeerd burger, ben ik tegen TTIP. De economische voordelen zijn maar klein: een halve procent extra groei in 2027. Dat is zeer beperkt. Bovendien zijn deze voordelen volgens economen ook nog eens onzeker én er hangen veel risico’s aan voor bijvoorbeeld provincies en gemeenten. Als je een kosten-batenanalyse maakt, wegen de mogelijke risico’s niet op tegen de eventuele beperkte voordelen.’
De motie van de gemeente Tiel is op hun website te vinden.
Afbeelding: IStock
