Bij alle gemeenteraadsvergaderingen zitten straks standaard Tweede Kamerleden op de tribune. Ook de ministers van Binnenlandse Zaken en Financiën worden uitgenodigd. Daartoe althans roept de motie van Iris Meerts, de burgemeester van Wijk bij Duurstede, op. De opvallende motie verwierf brede steun tijdens de VNG-ledenvergadering van enige tijd geleden.
Gemeenten willen dat Haagse politici en bestuurders ook aanschuiven bij collegevergaderingen. En wel bij die besprekingen waarin de gevolgen van het korten op het gemeentefonds zichtbaar worden.
Motie-indiener Iris Meerts licht het plan toe. Mohammed Mohandis en Joren van Veen reageren er desgevraagd op.
Ik verwacht dat de komst van Kamerleden naar gemeenteraden leidt tot meer begrip tussen Den Haag en gemeenten.
Iris Meerts, burgemeester van Wijk bij Duurstede
Wanneer is dit plan bedacht?
‘Tijdens de zoveelste bespreking over bezuinigingen – die voor onze gemeente al in 2023 hun beslag moesten krijgen in verband met de enorme kosten in het sociaal domein – keken we elkaar aan. We verzuchtten in het college dat het voor het Rijk gemakkelijk is om bezuinigingen aan gemeenten op te leggen, maar dat de dilemma’s die daaruit voortvloeien een stuk moeilijker zijn af te wegen.’
Hoe wegen jullie af?
‘Dat gaat ten eerste over de bezuinigingen zelf: als de rest van de begroting in evenwicht is, moeten de gevolgen dan bijvoorbeeld alleen in het sociaal domein landen, of verwacht je op andere gebieden solidariteit? Het gaat ook over de gevolgen van die afweging: welke waarden willen we vasthouden met elkaar? Kunnen we zaken anders organiseren? Spontaan opperde de directiesecretaris om de Kamerleden en bewindslieden gewoon hier aan tafel uit te nodigen. Dat plan werd door het college unaniem gesteund.’
Wat is de opzet precies?
‘We verzoeken de VNG om Tweede Kamerleden en bewindslieden uit te nodigen en te koppelen aan gemeentebesturen om raads- en collegevergaderingen over de bezuinigingen bij te wonen. Dat staat los van de inspanningen die wij daar zelf op plegen. De uitnodigingen doen wij uiteraard zelf uit.’
Wat verwacht je ervan?
‘Ik verwacht dat veel Kamerleden en de ministers hier gehoor aan geven. En dat hun komst naar raadsveragderingen leidt tot meer begrip tussen ‘Den Haag’ en gemeentebesturen.’
Heb je al reacties uit andere gemeenten ontvangen?
‘Twee gemeenten hebben de motie mede ondersteund: Woudenberg en Rheden. Vanuit andere gemeenten komen positieve geluiden over de creatieve en constructieve toon van de motie.’
En van Kamerleden of ministers?
‘Van hen hebben we nog niets vernomen.’
Mensen die eerder wethouder waren en later minister worden, lijken vaak meteen vergeten hoe het was om in een gemeente actief te zijn.
Joren van Veen, fractievoorzitter in Groningen, lid van de VNG-commissie Financiën
Heb je voor of tegen de motie gestemd?
‘Ik ben zelf raadslid, dus ik mocht niet stemmen. Ik zit wel in de VNG-commissie financiën en ik volg het dus wel. Volgens mij heeft onze wethouder financiën, die is van GroenLinks, daar wel voor gestemd.’
Wie zou er wat jou betreft in Groningen langs moeten komen?
‘De minister van Financiën zou natuurlijk het beste zijn.’
Voor welke onderwerpen specifiek?
‘Voor de gemeentefinanciën. Het financiële ravijn. Het feit dat we gewoon veel te weinig geld vanuit de Rijksoverheid krijgen om te doen wat nodig is voor onze inwoners. In 2027 en later wordt het echt wel heel krap. Door een nieuwe berekening van het CBS valt 2025 gelukkig nog mee in Groningen.’
Dat klinkt als een klein lichtpuntje.
‘Dat is niet overal zo. In IJsselstein en Amersfoort moeten ze bijvoorbeeld nu al echt stevig bezuinigen. Vanuit mijn rol binnen de VNG zie ik veel gemeenten waarvoor het schier onmogelijk wordt om sluitende begrotingen te maken. Dat is vooral omdat er op de taken binnen het sociaal domein niet echt kan worden bezuinigd. Je wilt er niet op bezuinigen, maar het mág ook niet. Je moet die taken gewoon uitvoeren. Dus word je gedwongen om op andere onderdelen relatief meer te bezuinigen. Dat zijn vaak juist de voorzieningen waarvoor de gemeente misschien ooit wel is opgericht.’
Is de minister van Financiën dan de belangrijkste om over de vloer te krijgen?
‘Die zou dus naar de gemeenten moeten gaan waar het water het meest aan de lippen staat.’
Waar moet de koppeling uiteindelijk toe leiden?
‘Mensen die eerder wethouder waren en later minister worden, lijken vaak meteen vergeten hoe het was om in een gemeente actief te zijn. Ze verliezen dan de praktijk wel eens uit het oog. Toen Hugo de Jonge wethouder was in Rotterdam was hij heel erg betrokken bij de VNG. Toen hij minister werd dachten we dat we iemand op die plek zouden hebben die ook aan het belang van gemeenten zou denken. We merkten al snel dat hij in die nieuwe rol vooral het belang van het ministerie articuleerde. Dat kan snel gaan. Kortom: laat zowel Kamerleden als ministers zeker langskomen. Zowel bij college als raad en vooral op de plekken waar de potentiële klappen gaan vallen.’
Mijn filosofie is dat je je continu moet afvragen: kun je een dorp of stad zijn zonder zwembad? Of zonder armoedebeleid?
Mohammed Mohandis, Tweede Kamerlid
Wat vind je van de motie?
‘Ik steun de motie. Ik was op het congres en ik heb er met zo ongeveer heel gemeenteland gesproken. Ook over 2026. Ik heb armoede, schulden, participatiewet, sportbeleid en lokale voorzieningen in mijn portefeuille, onderwerpen die het lokale beleid direct raken. Mijn filosofie is dat je je continu moet afvragen: kun je een dorp of stad zijn zonder zwembad? Of zonder armoedebeleid? Dat zijn zaken die niet wettelijk verplicht zijn, maar wel het sociale cement voor gemeenschappen vormen. Het vertrekpunt moet dus niet zijn dat de begroting sluitend moet zijn en voorzieningen dús de nek om moeten worden gedraaid. Het vertrekpunt moet zijn: hoe houden we sociale voorzieningen in stand? Het gaat niet om korte termijnwinst qua sluitende begroting, maar over de lange termijn: armoede voorkomen, sociale cohesie versterken.’
Het hoofdlijnenakkoord zegt er ook wat over.
‘Ja, dat de regio en lokale voorzieningen moeten worden versterkt en dichtbij huis moeten zijn. Dat mensen weer moeten kunnen vertrouwen op hun overheid. Als je dat serieus neemt, geef je gemeenten in elk geval hoop en ga je met ze in gesprek. Maar ik ken de minister van Financiën als iemand die linksom of rechtsom de begrotingen juist rond wil zien. Daarover heb ik grote zorgen. Ook de nieuwe minister en staatssecretaris van Sociale Zaken zie ik dus net als de minister van Financiën graag hier. Want er komt nu een kerntaken- en kernvoorzieningendiscussie in gemeenteland over het sluiten van zwembaden en bibliotheken. Dat is de verkeerde discussie, wat mij betreft.’
Moet de VNG niet scherper zijn?
‘Die moet zeker zichtbaarder en feller zijn. Gemeenten kunnen wat mij betreft prima een niet-sluitende begroting indienen, alleen al om te laten zien dat het gewoon niet meer gaat. Dien een niet-sluitende begroting in met als doel het kabinet te dwingen het gesprek aan te gaan over de lokale impact van het verdwijnen van voorzieningen. Ze moeten snappen dat er dan dingen gebeuren die haaks staan op wat er in het hoofdlijnenakkoord staat. Dat willen wethouders natuurlijk niet doen, maar de maatregelen worden straks zó pijnlijk, dat je weinig trots kunt zijn op wat je achterlaat. De samenleving moet centraal staan. Stuur maar zo’n concept niet-sluitende begroting waarin je laat zien wat je eigenlijk nodig hebt naar de provincie en de minister.’
Gaan Kamerleden en ministers de motie uitvoeren? Gaan ze op de uitnodiging in?
‘Ik kan niet namens de fractie spreken, omdat we het hier nog niet over hebben gehad. Ik denk dat wij in elk geval komen. Daarvoor hebben wij geen motie nodig natuurlijk. Bijna iedereen in onze fractie, op een enkeling na, komt uit de gemeentepolitiek. Ik hoop dat andere partijen er ook aan meedoen. Het is gewoon hard nodig.’
