Joop van den Berg schreef in het maartnummer van Lokaal Bestuur: ‘de Statenverkiezing zijn duidelijk niet die van de Partij van de Arbeid’. Hij sprak de hoop uit om zo dicht mogelijk bij de uitslag van 2011 te blijven, ‘per slot van rekening ook geen verkiezingen om over naar huis te schrijven’, aldus Van den Berg. Helaas is het tegenovergestelde waarheid geworden. Hoe groot is de uiteindelijke schade?
Het complete beeld van de uitslag 2015[1].
| CDA | VVD | PvdA | PVV | SP | GL | D66 | PvdD | CU | SGP | 50Plus | Overig | Totaal | |
| Drenthe | 6 | 7 | 7 | 5 | 5 | 2 | 4 | – | 3 | – | 1 | 1 | 41 |
| Flevoland | 5 | 7 | 3 | 6 | 5 | 2 | 4 | 2 | 3 | 2 | 2 | – | 41 |
| Friesland | 9 | 5 | 7 | 4 | 5 | 1 | 3 | 1 | 3 | – | 1 | 4 (FNP) | 43 |
| Gelderland | 9 | 9 | 6 | 5 | 6 | 3 | 7 | 2 | 4 | 3 | 1 | – | 55 |
| Groningen | 5 | 4 | 6 | 3 | 8 | 3 | 4 | 2 | 4 | – | – | 3 | 43 |
| Limburg | 11 | 5 | 4 | 9 | 8 | 2 | 4 | 1 | – | – | 1 | 2 | 47 |
| Noord-Brabant | 9 | 10 | 4 | 7 | 9 | 3 | 7 | 2 | 1 | – | 2 | 1 | 55 |
| Noord-Holland | 5 | 11 | 7 | 6 | 6 | 4 | 10 | 3 | 1 | – | 1 | 1 | 55 |
| Overijssel | 11 | 6 | 5 | 5 | 5 | 2 | 5 | 1 | 4 | 2 | 1 | – | 47 |
| Utrecht | 6 | 9 | 5 | 4 | 4 | 4 | 9 | 2 | 3 | 2 | 1 | – | 49 |
| Zeeland | 6 | 6 | 4 | 4 | 4 | 1 | 3 | – | 2 | 6 | 1 | 2 | 39 |
| Zuid-Holland | 7 | 10 | 5 | 8 | 5 | 3 | 7 | 2 | 3 | 3 | 2 | – | 55 |
| Totaal | 89 | 89 | 63 | 66 | 70 | 30 | 67 | 18 | 31 | 18 | 24 | 25 | 570 |
Het CDA claimde de winnaar van deze verkiezingen te zijn, maar met drie zetels winst zijn ze in zetelaantal even groot als de VVD. Dat het CDA bezig is met een revival is wel een terechte claim. In 2007 was het CDA in zeven provincies de grootste partij, in 2011 was dit nog maar in één provincie het geval en in 2015 zijn ze weer in vier provincies de grootste. De VVD blijft koploper, zowel in 2011 als 2015 is de VVD de grootste partij in zeven provincies. De PvdA is de grootste verliezer en op links voorbij gestreefd door de SP. D66 won 25 zetels en is daarmee de grootste stijger. Maar let ook op de ruime verdubbeling voor de Partij voor de Dieren.
Versplintering
Bij de verkiezingen van 2011 was er een duidelijke machtsverschuiving naar rechts, met de VVD als grote winnaar en drie partijen (VVD, PvdA, CDA) die beduidend groter waren dan de rest. In 2015 zijn de verschillen tussen de partijen kleiner geworden en zijn er zes relatief grote partijen (CDA, VVD, SP, PVV, D66, PvdA). SP, D66 en PVV zijn toegetreden tot de grotere partijen, terwijl de PvdA zich ternauwernood in dit rijtje weet te handhaven.
De onderlinge verschillen zijn kleiner geworden. Tegelijkertijd hebben in 2015 meer partijen toegang weten te krijgen tot de Staten. In Drenthe zijn 50Plus en een provinciale partij nieuw in de Staten. In Friesland zijn de PvdD en 50Plus de nieuwkomers. In Groningen is de partij Groninger Belang voor het eerst aanwezig. Overijssel en Zeeland kennen elk twee partijen meer dan waar in 2011 mee werd gestart en in Limburg zijn zelfs drie nieuwe partijen. Er is dus een toename in het aantal partijen dat deel uit maakt van de nieuwe Statenvergadering. In totaal waren er in 2011 120 fracties in de Staten in 2015 zijn dat er 132. Daarvan zijn 23 eenmansfracties (in 2011 waren dat er 20). Het aantal tweemansfracties is met zeventien gelijk gebleven aan 2011.
Coalities
In de meeste provincies wordt nog druk onderhandeld, maar is zo langzamerhand wel duidelijk welke partijen de coalities gaan vormen. Als deze intenties waarheid worden dan zien de coalities er voor de periode 2015-2019 als volgt uit:
| Coalities 2007-2011 | Coalities 2011-2015 | Coalities 2015-2019 | |
| Drenthe | PvdA, VVD, CU | PvdA, VVD | CDA, VVD, PvdA, CU |
| Flevoland | PvdA, VVD, CDA | PvdA, VVD, CDA, CU | VVD, CDA, SP, D66 |
| Friesland | PvdA, CDA, CU | PvdA, CDA, FNP | CDA, VVD, SP, FNP |
| Gelderland | PvdA, CDA, CU | PvdA, CDA, VVD, D66 | VVD, CDA, D66, PvdA |
| Groningen | PvdA, CDA, CU | PvdA, VVD, GL, D66 | SP, D66, CDA, CU, GL |
| Limburg | PvdA, CDA | CDA, VVD, PVV2 | CDA, SP, VVD, D66, PvdA |
| Noord-Brabant | PvdA, CDA, VVD | CDA, VVD, SP | VVD, SP, PvdA, D66 |
| Noord-Holland | PvdA, CDA, VVD, GL | PvdA, CDA, VVD, D66 | VVD, D66, PvdA, CDA |
| Overijssel | PvdA, CDA, VVD | CDA, VVD, CU, SGP | CDA, D66, CU, VVD |
| Utrecht | PvdA/CU, CDA, VVD | CDA, VVD, GL, D66 | VVD, D66, CDA, GL |
| Zeeland | CDA, CU, SGP, GL | PvdA, CDA, VVD, SGP | CDA, SGP, VVD, PvdA |
| Zuid-Holland | PvdA, CDA, VVD, CU/SGP | CDA, VVD, D66, SP | VVD, D66, CDA, SP |
Onder het voorbehoud dat deze gegevens nog niet definitief zijn, lijkt het erop dat de PvdA alleen in Drenthe, Gelderland, Noord-Holland, Zeeland en Limburg nog deel uit gaat maken van de coalitie, dus vijf van de twaalf provincies. In 2011 begon de PvdA nog in zeven van de twaalf provincies en werden dat er, door de tussentijdse val van het college in Limburg, uiteindelijk acht. Het CDA is bij deze verkiezingen de grootste spekkoper en maakt in alle provincies deel uit van het college, de VVD is een goede tweede. Alleen in de provincie Groningen staat zij aan de zijlijn. D66 heeft een plek verworven in acht provincies. Alleen Drenthe, Friesland en Zeeland doen het zonder. Ten slotte heeft de SP haar positie in het provinciale bestuur verder verankerd door deel uit te gaan maken van de colleges in Zuid-Holland, Limburg, Groningen en Flevoland. In 2011 bleef de deelname van de SP nog beperkt tot twee colleges.
In de provincies Utrecht, Gelderland, Noord-Holland, Zeeland en Zuid-Holland blijven de coalitiepartijen gelijk aan de vorige periode. In Flevoland blijft de coalitie bestaan uit vier partijen maar verdwijnen PvdA en CU en treden D66 en SP toe. Met toevoeging van CDA en CU is er in het Drentse college sprake van een verdubbeling van de coalitiepartijen van twee naar vier. In Friesland is de PvdA de grootste verliezer in de onderhandelingen. De coalitie wordt met één partij uitgebreid, maar de PvdA heeft haar positie in de collegebanken niet weten te handhaven. Er komen in Friesland twee nieuwe partijen in het college: SP en VVD. In Overijssel blijft het college uit vier partijen bestaan maar ruilen D66 en SGP. De grootste uitbreidingen lijken plaats te vinden in Groningen en Limburg, waar colleges worden gevormd die bestaan uit vijf partijen. In Limburg treden SP en D66 toe. In Groningen wordt afscheid genomen van VVD en PvdA. CDA, CU en SP worden verwelkomd.
Ten opzichte van 2011 zijn de colleges breder geworden en lijkt er een einde te zijn gekomen aan coalities met twee partijen. In slechts één provincie (Brabant) wordt een college gevormd met drie partijen. In Groningen en Limburg bestaan de colleges uit vijf partijen en in de overige negen provincies bestaat de coalitie uit vier partijen.
Kansen
De uitslag van de collegeonderhandelingen is over het algemeen in lijn met de verkiezingsuitslag. De winnaars maken vaker deel uit van de colleges. Voor onze partij is dit het einde van een tijd waarin we ons een echte bestuurderspartij mochten noemen. Na het verlies in de gemeenteraden maken we nog slechts deel uit van ongeveer 130 colleges van B&W. Na het verlies bij de Statenverkiezing lijken we in nog maar vijf van de twaalf provincies deel uit te gaan maken van het bestuur. Hadden we in 2011 nog 20 gedeputeerden, eind 2014 waren dit er nog maar veertien en nu lijken dit er maximaal vijf te worden.
Is dit desastreus? Daar kun je op verschillende manieren naar kijken. Natuurlijk zijn we, door een verlies van 54 Statenleden en meer dan een halvering van de gedeputeerden, een groot deel van onze directe invloed kwijt. Dat is erg. We zijn niet meer de bestuurderspartij van weleer. Het voordeel is dat we ons daar ook niet meer achter kunnen verschuilen. En dat biedt kansen. Kansen die, als we ze zelf weten te benutten, ons de mogelijkheid bieden om ons te profileren. Zeker als we hierin de verschillende bestuurslagen (lokaal – regionaal – provinciaal – landelijk) met elkaar verbinden. De fractie in de Tweede Kamer gaat meer de ruimte zoeken op links, ga daarin mee! Sterker nog, loop daarin voorop en geef ze het goede voorbeeld. Houd hierbij de opdrachten uit het rapport Politiek van Waarde in je achterhoofd. Onze waarden moeten leidend zijn, anders zijn ze waardeloos.
Opdracht 1: maak de waarden leidend voor het politieke handelen
Opdracht 2: ga de ideeënstrijd aan en wees waakzaam voor averechtse effecten
Opdracht 3: reken af met machteloosheid van eigen makelij
Opdracht 4: buig niet voor de tijdgeest, buig de tijdgeest om
Opdracht 5: realiseer een agenda van onderop
Opdracht 6: niet alleen beleid, maar ook directe acties
Opdracht 7: versterk de werkvloerpartij en buurtpartij
Opdracht 8: politiek gericht op versterken van ‘samen doen’
Doe dit niet alleen, maar samen met je fractie. Betrek er zoveel mogelijk mensen bij. Beperk je niet tot de mensen die met jou op de kandidatenlijst stonden, maar kijk in je buurt, in het volgende dorp en het dorp daarachter. Ga op zoek naar andere strijdbare wezens die nog geloven in een wereld waar we naar elkaar omkijken en niet het individu voorop stellen zoals VVD en D66 graag doen. Maak samen met de lokale fracties een plan voor jullie regio en provincie. Waarop wil je als PvdA de komende jaren zichtbaar zijn? Laat zien hoe je het verschil maakt en ga niet mee met de wens van een aantal CdK’s om als provincie op alle terreinen een vinger in de pap te willen hebben. Onze strijd vindt niet plaats in het provinciehuis maar daarbuiten. Want als we in het provinciehuis blijven, zal niemand ons weten te vinden. Daarvoor is de provincie te weinig politiek. Weet ook dat we het bij volgende Statenverkiezingen niet moeten hebben van de verkiezingsborden. En we staan niet langer op de eerste plek op de lijst, maar vaker op plek vijf of zes. Mensen zullen ons dus moeten zoeken op de kieslijst. Maak dit zoeken de moeite waard!
Complete uitslag PS-2011
| CDA | VVD | PvdA | PVV | SP | GL | D66 | PvdD | CU | SGP | 50Plus | Overig | Totaal | |
| Drenthe | 6 | 9 | 12 | 4 | 4 | 2 | 2 | – | 2 | – | – | – | 41 |
| Flevoland | 4 | 9 | 6 | 6 | 3 | 2 | 3 | 1 | 3 | 1 | 1 | – | 39 |
| Friesland | 8 | 6 | 11 | 4 | 3 | 2 | 2 | – | 3 | – | – | 4 | 43 |
| Gelderland | 9 | 11 | 9 | 6 | 5 | 4 | 4 | 1 | 3 | 2 | 1 | – | 55 |
| Groningen | 5 | 6 | 12 | 3 | 6 | 3 | 3 | 1 | 3 | – | – | 1 | 43 |
| Limburg | 10 | 8 | 6 | 10 | 6 | 3 | 2 | – | – | – | 2 | – | 47 |
| Noord-Brabant | 10 | 12 | 7 | 8 | 8 | 3 | 5 | 1 | – | – | 1 | – | 55 |
| Noord-Holland | 5 | 13 | 11 | 6 | 5 | 5 | 6 | 1 | 1 | – | 1 | 1 | 55 |
| Overijssel | 11 | 8 | 9 | 4 | 4 | 2 | 3 | – | 3 | 2 | 1 | – | 47 |
| Utrecht | 6 | 11 | 7 | 5 | 4 | 4 | 5 | 1 | 2 | 1 | 1 | – | 47 |
| Zeeland | 6 | 7 | 7 | 5 | 3 | 1 | 2 | – | 2 | 4 | – | 2 | 39 |
| Zuid-Holland | 6 | 12 | 10 | 8 | 5 | 3 | 5 | 1 | 2 | 2 | 1 | – | 55 |
| Totaal | 86 | 112 | 107 | 69 | 56 | 34 | 43 | 7 | 24 | 12 | 9 | 8 | 556 |
[1] De complete uitslag 2011 kun je nalezen aan het einde van dit artikel.
[2] Coalitie is gevallen, waarna de PvdA toetrad
NB. De dinsdag voor publicatie van deze nieuwsbrief werd duidelijk dat de collegeonderhandelingen in Noord-Brabant stukgelopen zijn. De VVD praat momenteel met andere coalitiekandidaten.
Foto (Nationale Beeldbank): Na 69 jaar lijkt de PvdA voor het eerst niet in het college van de provincie Fryslân te komen.
