De crisis ligt achter de rug. Althans voor het merendeel van Nederland, ruim 1,2 miljoen mensen leven nog steeds op of onder de armoedegrens. Als Kamerlid wil Joke de Kock (nummer 12 op de kandidatenlijst) voorkomen dat deze groep achterblijft.
Het Kamerlidmaatschap wordt je eerste politieke functie. Vertel, hoe ga je je in de Haagse slangenkuil staande houden?
‘Nou geheel onbekend met Den Haag ben ik natuurlijk niet. Als voorzitter van de NVVK heb ik de Kamer vaak bezocht. Parlementariërs ervan overtuigen om bij maatregelen ook de gevolgen voor mensen met schulden mee te nemen. Soms met succes, vaak ook niet. Wanneer bij de discussie over het belastingstelsel alleen de woordvoerders financiën aan het woord komen en de Kamerleden met armoedebestrijding in hun portefeuille niks in te brengen hebben, ben je verkeerd bezig, vind ik. Ze hebben eigenlijk geen idee wat de consequenties zijn voor minima. Aangezien ik daar al meer dan vijftien jaar dagelijks mee te maken heb, de zelfkant van het leven heb gezien en de weeffouten in de wetgeving ken, hoop ik daar verandering in te kunnen brengen.’
Is het echt zo erg?
‘Op papier begrijpelijke overwegingen kunnen in de praktijk desastreus uitpakken, ja. Dat de belastingdienst haar geld wil innen, dat snapt iedereen. Maar hoe het nu gaat, is de omgekeerde wereld. Afgezien van de wettelijke verplichting van de beslagvrije voet, kijken ze in het geheel niet naar iemands situatie. Door veranderingen in de wet wordt de belastingdienst nog dominanter.
In feite duwen zij alle andere schuldeisers opzij en kunnen ze alle afloscapaciteit opeisen. Stel, iemand kan per maand €1500 schuld aflossen en heeft naast een belastingsschuld van enkele duizenden euro’s ook een huurachterstand en schuld bij de energieleverancier. Met de nieuwe wetgeving gaat die €1500 naar de belastingsdienst en is er geen ruimte voor betalingsregelingen met de andere schuldeisers.
Nu is het ‘eerst de overheid dan de burger’
Daar komt nog bij dat de belastingdienst ook toeslagen inhoudt, terwijl je daar als burger ongeacht je situatie gewoon recht op hebt. Belangrijker nog is dat je die toeslagen nodig hebt om rekeningen te betalen. Op het moment dat mensen door toedoen van een overheidsinstantie hun vaste lasten niet meer kunnen afdragen, moet je je afvragen of het niet anders kan en moet. Eerst wij als overheid, dan de burger. Eigenlijk is het te gek voor woorden, maar dit is dus hoe het nu gaat.’
Kan wel zijn, maar we leven ook sociaaleconomisch in rechtse tijden. Schulden zijn bij partijen als de VVD en D66 toch vooral een kwestie van eigen schuld, dikke bult. Hoe denk je in de Kamer een meerderheid achter je te krijgen?
‘Begrijp me niet verkeerd, ik heb het hier niet over mensen, die ondanks oplopende schulden op een dure vakantie gaan en vervolgens hun huur of hypotheek niet kunnen betalen. Ook zij moeten geholpen worden, maar dat is een ander verhaal. Dit is niet links of rechts, maar gezond verstand. Veel flexwerkers aan de onderkant van de arbeidsmarkt hebben een 0-urencontract bij een uitzendbureau. Dat brengt veel financiële onzekerheid met zich mee. Ook bij het inschatten van de inkomstenbelasting en toeslagen. Wanneer iemand aan het eind van het jaar meer heeft gewerkt dan in de eerste maanden, kan dat betekenen dat er over het volledige jaar te weinig belasting is betaald of dat mensen teveel toeslagen hebben ontvangen. Zo’n aanslag loopt vaak behoorlijk in de papieren. We hebben het dan over duizenden euro’s.
Als je ziet hoe het in de praktijk uitwerkt, maakt het niet of je links of rechts bent
Ik nodig iedereen ook altijd uit om bij de schuldhulpverlening langs te komen. Maakt niet uit van welke partij, als je ziet hoe iets in de praktijk uitwerkt, heb je meer oog voor de weeffouten in ons systeem. Daarnaast is het vanuit het macro-economisch oogpunt ook buitengewoon onverstandig om deze problematiek te negeren. Schulden kosten de samenleving geld. Veel geld. De miljoenen die nu bijvoorbeeld opgaan aan schuldhulpverlening kunnen voor een groot gedeelte anders besteed worden. En dan zwijg ik nog maar over alle schuldgerelateerde problematiek, als huiselijk geweld, ziekteverzuim en jeugdzorg.’
Helpen is natuurlijk belangrijk, maar hoe voorkom je dat mensen onbetaalbare schulden aangaan?
‘Geld lenen hoort bij onze economie. Wanneer je een goede baan met ruime reiskostenvergoeding hebt en je voor je werk elke dag met de auto moet, is het niet gek als je een auto op afbetaling koopt. En als je een huis wilt kopen, is het mooi dat je een hypotheek kan nemen. Sterker, zonder kredietverstrekkers zou onze economie veel minder goed draaien.
Tegelijkertijd hebben kredietverstrekkers er weinig aan, als mensen hun schulden niet af kunnen betalen. Het is juist in hun belang om de achtergrond van cliënten te kennen, voordat ze leningen verstrekken. In het verleden kon je zonder inkomen vrij gemakkelijk aan een creditcard komen. vijftien creditcards en thuis op de bank, het was geen uitzondering. Dat kan gelukkig niet meer. Banken en andere betrokken partijen hebben daar bindende afspraken over gemaakt.
Bovendien neemt de AFM haar rol als toezichthouder eindelijk serieus. De crisis heeft daar zeker een rol in gespeeld. Het is een ingewikkeld technisch verhaal, maar het komt er op neer, dat de AFM niet meer wil dat oninbare vorderingen worden doorverkocht aan incassobureaus. Dat gebeurde in het verleden namelijk wel.’
Juist in de wereld van deurwaarders is nog behoorlijk wat verbetering mogelijk, toch?
‘Sinds 2001 is het daar in rap tempo misgegaan inderdaad. De markt is vrijgegeven. Hierdoor krijgen mensen vaak meerdere deurwaarders tegelijk aan de deur. Er is onderling geen enkele coördinatie. Dat levert schrijnende situaties op. Deurwaarders hebben geen idee of iemand wel wil, maar niet kan terugbetalen, en mensen moeten vaak meerdere keren hoge incassokosten betalen. Als er per stad of regio één deurwaarder de regie krijgt, zou dat een hoop schelen. Andere schuldeisers kunnen zich dan tot hen wenden.
Daarnaast zitten er teveel rotte appels tussen de incassobureaus. Hoewel de wet duidelijk is, worden er toch veel te hoge kosten berekend, dreigt men onterecht beslag te leggen op inkomen en goederen, en sturen ze spookfacturen. Een steeds groter deel van de schulden bestaat daardoor uit deurwaarderskosten.
De marktwerking in de incassobranche moet worden teruggedraaid
Van die marktwerking moeten we de komende vier jaar echt af zien te komen. Een kwestie van de lange adem, zeker. Maar we zijn geen knip voor de neus waard als we met een aantrekkende economie en arbeidsmarkt de 1,2 miljoen Nederlanders, die op de armoedegrens leven, niet vooruit weten te helpen.’
Afbeelding: Nationale Beeldbank
