De uitslag is teleurstellend: voor ons, voor links en voor het land. Maar de kiezer, die in groten getale weer naar de stembus is gegaan heeft gesproken. Met een opkomst van 79,3%, in deze coronatijd, kun je met recht zeggen dat de democratie leeft als nooit te voren.
Dat kun je ook zeggen als je kijkt naar het grote aantal partijen dat heeft deelgenomen aan deze verkiezingen, 37 in totaal. Een aantal zal in de kamer komen. Volt, JA21, de BBB en BIJ1 zijn de nieuwkomers. Code Oranje is het niet gelukt en ook NIDA zullen we niet in de kamer aantreffen. Meer partijen en een grotere vervlakking is een van de resultaten van deze verkiezingen.
Links heeft over de gehele linie een hele fikse tik van de kiezer gekregen, een bittere pil
Nederland is blauw geworden. De VVD is in ongeveer 300 gemeenten de grootste partij. Als tweede partij D66 daarin in slechts 14 gemeenten. Links heeft over de gehele linie een hele fikse tik van de kiezer gekregen, een bittere pil.
Rechtser dan rechts
Nederland is rechtser dan rechts geworden. En dat is niet alleen door de winst van de VVD die op 35 zetels uitkomt. De winst van kleinere populistische rechtse partijen is een zorgwekkend gegeven. FvD was volgens de media ten dode opgeschreven, maar heeft wel 8 zetels gekregen, terwijl ook de afsplitsing JA21 de afsplitsing het ook lukt en met 4 zetels in de Kamer komt. De PVV verliest wel een beetje, maar weet nog steeds wel bijna 11% van de kiezers aan zich te binden. Samen met de 15 zetels van het CDA en de 35 zetels van de VVD is het rechtse blok 79, een ruime meerderheid in de Kamer. Tellen we daar de SGP nog bij, dan komen we uit op 82.
Zeer zorgwekkend. En niet alleen om de omvang, maar ook om wie deze zetels gaat innemen. Frederik Jansen was een van de hoofdrolspelers in het FvD-schandaal over antisemitisme. De vraag is hoe hij zich zal gaan gedragen in het parlement en vooral wat de begrenzing wordt die alle parlementariërs elkaar zullen gaan opleggen.
Links onvoorstelbaar klein
Het verlies van links. Onvoorstelbaar hoe klein links is geworden. Met voor ons een stabilisatie op 9 zetels, GroenLinks verliest 6 zetels en komt uit op een totaal van 8. De SP verliest er 5, wat het totaal op 9 brengt. In totaal blijven we steken op 25 zetels. Samen. Tellen we daar BIJ1, DENK en de Partij van de Dieren bij op dan zijn het er 34 zetels. Links verliest zwaar en dat is niet voor de eerste keer.
De groeiende polarisatie zorgt ervoor dat meer mensen hun hoop zoeken bij populistisch rechts of juist het progressieve liberale midden
Onze thema’s spreken blijkbaar niet voldoende aan. Geloven we de media en analisten, dan heeft dat een aantal oorzaken: links is sleets, de samenleving heeft geen behoefte meer aan linkse idealen, de opgave voor de sociaal-democratie is niet meer actueel, links heeft zichzelf buiten de maatschappij geplaatst door haar geloof in de multiculturele samenleving, maar ook dat rechtse partijen linkser zouden zijn geworden. De boze witte man heeft zich afgekeerd van links en de hoogopgeleide progressieven hebben dit keer voor D66 en Volt gekozen. De polarisatie die in de samenleving groter steeds groter wordt zorgt ervoor dat meer mensen hun hoop zoeken bij populistisch rechts of juist het progressieve liberale midden.
Kijk je naar de jongeren dan zijn de zorgen onder de verschillende partijen groot, maar heel verschillend. Sommige linkse partijen weten de jongeren heel goed te bereiken. Ondanks het verlies van GroenLinks zijn hun stemmers wel vooral jongeren tot 34 jaar. DENK en Volt trekken eveneens veel jongeren stemmers aan. D66 doet dit redelijk en is de vijfde partij onder de jongere kiezers. De PvdA en CDA hebben het slechtste bereik onder jongere kiezers. Voor de PvdA is dit extra zuur, gelet op de samenstelling van onze kandidatenlijst. De vraag dient zich dan aan in hoeverre we er in geslaagd zijn deze kandidaten onder de jonge kiezersgroep te profileren.
Succes bij het progressief liberale midden
De progressief liberale partijen Volt en D66 halen samen 26 zetels. Volt heeft met haar pro-Europa agenda haar plek veroverd. D66 is er in geslaagd om beloond te worden voor regeringsdeelname. Dit is de eerste keer dat de partij hierin slaagt. De winst van D66 is deels te verklaren vanuit het verlies van links in combinatie met het Kaag-effect.
Het Kaag-effect was daar
In het begin werd door de media en ons nog wat schamper gedaan over de campagne van D66: Kaag was elitair en had geen kennis van wat er leeft onder de gewone mensen. Maar over de keuzestress tussen Exeter, Cambridge en Oxford en de paarse sneakers hebben we tijdens de latere campagne niets meer gehoord, terwijl de klimaatagenda met succes op GroenLinks werd veroverd. En ook onderwijs wordt altijd al toegeschreven naar D66, ongeacht of dit verdiend is of niet. Het resultaat: het Kaag-effect was daar.
Zeker in de laatste fase van de campagne. Niet van de beeldbuis af te slaan, op elke abri terug te vinden en met toenemend vertrouwen en kennis de opponenten in het debat tegemoet tredend. Het verdient waardering. Ook van ons.
Nieuw leiderschap als bliksemafleider
Nieuw leiderschap was in de campagne van Kaag een gevleugeld begrip. Nederland heeft nieuw leiderschap nodig. En Kaag werd met succes neergezet als de verpersoonlijking van dat nieuwe leiderschap. Leiderschap dat omkijkt naar mensen, vooruit kijkt naar morgen, iedereen vrij laat en niemand laat vallen.
Rutte kon zich als ‘de leider’, onze verlosser, manifesteren
Holle frasen als je dit afzet tegen het kabinetsbeleid van de afgelopen vier jaar. Waarin de wooncrisis mensen tot wanhoop dreigt, de stikstofproblematiek niet is aangepakt en de veestapel is gegroeid. Maar doordat leiderschap en niet het kabinetsbeleid van de afgelopen vier jaar centraal stonden, is Kaag erin geslaagd om dat te doen waar Rutte ook heel goed in is. Je profileren als leider. Rutte was de leider van de coronacrisis, Hugo de Jonge de bliksemafleider en Grapperhaus de zondebok. Door als een ware monarch het volk toe te spreken en op te roepen zich aan de maatregelen te houden, niets te doen wat niet mag, niet door te verbieden maar door te waarschuwen, het morele appel en de persoonlijke oproepen kon hij zich bij uitstek als ‘de leider’, onze verlosser manifesteren. De media gunden hem deze rol ook en dat heeft zeker in zijn voordeel gewerkt.
Kaag profileerde zich tegenover Rutte als progressiever, eerlijker en groener
Kaag is op dit beeld de strijd met hem aangegaan. Door tegenover de man Rutte de vrouw Kaag te plaatsen. Kaag is in alles een redelijke vrouw, die niet schreeuwt in de debatten. Die ook het morele appel op de kiezer heeft gedaan, en zich als premierwaardig heeft geprofileerd. Die zich ten opzichte van haar collega Rutte profileerde als progressiever, eerlijker en groener.
Gespleten gestemd
Als we hoogleraar politicologie Tom van der Meer mogen geloven zijn zorg, normen en waarden en de betrouwbaarheid van de overheid de belangrijkste thema’s voor de kiezers geweest deze verkiezingen. En dan is het helemaal niet te begrijpen waarom dit kabinet niet is afgestraft. Op alle drie de onderwerpen heeft dit kabinet niet geleverd. De zorg kan de coronacrisis ternauwernood aan, medewerkers lopen op hun laatste benen en worden onderbetaald en de Wmo is een hoofdpijndossier in veel gemeenten. De betrouwbaarheid van de overheid heeft forse deuken opgelopen door de kinderopvangtoeslagenaffaire, het aardbevingsdossier en de chroomkwestie. En over normen en waarden hoorde je zelfs het CDA niet meer.
De verkiezingen gaan niet over hoe sympathiek iemand is, maar over wat zijn partij van plan is te gaan doen
Toch is Rutte de winnaar van deze verkiezingen. In onze eigen omgeving hoorden we met regelmaat dat hij het goed doet. Hij zou een goede indruk wekken met de persconferenties: ‘Het lijkt alsof hij alles in de vingers en onder controle heeft’, ‘ik vertrouw hem wel’ en ‘hij heeft het toch goed gedaan in de crisis’. Op basis van dat soort overwegingen kreeg hij dan een stem, daarbij vergetende dat het bij verkiezingen niet gaat over hoe sympathiek iemand is, maar over wat zijn partij van plan is te gaan doen.
Dat laatste is in deze campagne niet uit de verf gekomen. Ondanks dat de media deze campagne en de debatten heeft beoordeeld als ‘heel inhoudelijk’ zijn de ideeën over de toekomst onderbelicht gebleven. En dus ook de effecten van deze ideeën op hun betekenis voor de mensen. Dat is ons niet gelukt en dat is de andere linkse partijen niet gelukt.
Bijschrift afbeelding: corona-proof stemmen in het DNK theater in Assen.
Afbeelding: Marcel Jurian de Jong | ANP
