In Amsterdam is één op de negen mensen eenzaam tot zeer eenzaam. Mensen hebben weinig contact met hun buren of kunnen zelfs volslagen vreemden voor elkaar zijn, zegt eenzaamheidsdeskundige Anja Machielse. Een stedelijk probleem? Nee, je komt het ook tegen op het platteland. ‘Dorpsgemeenschappen zij niet meer de boerengemeenschappen van weleer.’ Lokaal Bestuur vroeg Erik van Schelven, wethouder in de Drentse plattelandsgemeente Westerveld, en Maarten Poorter, raadslid in Amsterdam, wat zij in hun gemeente doen om eenzaamheid tegen te gaan.
Wie: Anja Machielse
Wat: Universitair Hoofddocent Onderzoek van Humanistische Zingeving en Goed Ouder Worden aan de Universiteit voor Humanistiek
Zijn mensen net zo eenzaam op het platteland als in de stad?
‘In steden zijn mensen vaak minder bij elkaar betrokken dan op het platteland. De contacten in de woonomgeving zijn beperkt tot het portiek, de flat of de straat en het is goed mogelijk om min of meer anoniem te leven. Dit betekent dat mensen in de stad volkomen vreemden voor elkaar kunnen zijn. Op het platteland kennen mensen hun buurtgenoten over het algemeen wel. Ze groeten elkaar, maken een praatje en echt sociaal isolement komt op het platteland minder voor. Hierdoor is het ook makkelijker om ze te stimuleren meer naar elkaar om te kijken. In sommige plattelandsgebieden bestaan vormen van ‘noaberschap’ waarbij buurtgenoten elkaar bijstaan als dat nodig is. Bovendien is het verenigingsleven of de kerk soms ook actief in de zorg voor ouderen.’
Wat kunnen lokale politici doen om eenzaamheid tegen te gaan?
‘Ze kunnen stimuleren dat bewoners meer aandacht voor elkaar en eenzaamheid krijgen. Dit kan via voorlichting, ondersteuning en het faciliteren van bewonersinitiatieven. Ook kunnen ze preventieve maatregelen nemen door bijvoorbeeld ontmoetingsmogelijkheden in de buurt te creëren. En het is belangrijk om de lokale sociale infrastructuur te versterken en samenwerking te stimuleren tussen organisaties voor zorg en welzijn en vrijwilligersorganisaties die een rol spelen bij het signaleren en aanpakken van eenzaamheid.’
Zijn er verschillen in aanpak tussen ouderen en jonge mensen die eenzaam zijn?
‘De mogelijkheden om eenzaamheid te bestrijden zijn aanzienlijk groter naarmate mensen jonger zijn. Als mensen al lange tijd met eenzaamheidsgevoelens kampen, dan hebben ze de neiging zich steeds verder uit het maatschappelijke leven terug te trekken. Hierdoor gaan hun sociale competenties achteruit. Dit proces versterkt zichzelf. Bij ouderen hebben overlevingsstrategieën om met eenzaamheid om te gaan al vele jaren hun werk kunnen doen en is het lastig om deze ‘routines’ nog te doorbreken.’
Begint eenzaamheid op jonge leeftijd?
‘Mijn onderzoeken laten zien dat hardnekkige eenzaamheid of sociaal isolement vaak al vroeg in het leven begint. In veel gevallen vanwege gebrekkige sociale vaardigheden. Ik zou er daarom voor pleiten om, bijvoorbeeld op school, veel aandacht te besteden aan de sociale competenties van kinderen en jongeren.’
Hoe moet je omgaan met mensen van niet-autochtone afkomst?
‘Zeker in culturen waar het beeld bestaat dat je elkaar moet helpen, is eenzaamheid een beladen onderwerp. Als je netwerk tekort schiet, is er vast iets mis met je, is de gedachte. Deze mensen gebruiken soms ook andere termen om eenzaamheid aan te duiden, zoals heimwee. Taal, het ontbreken van een gedeelde historie of een gemeenschappelijke leefstijl én het verlangen naar het vroegere thuisland zijn complicerende factoren.’
Wie: Erik van Schelven
Wat: Wethouder Westerveld (19.000 inwoners verdeeld over 24 kernen)
Gaat het bestrijden van eenzaamheid beter op het platteland?
‘Het veelgeprezen noaberschap is aan verandering onderhevig, zo niet tanende. Dorpsgemeenschappen zijn niet meer de boerengemeenschappen van weleer. Steeds meer nieuwe inwoners komen ergens anders vandaan en werken niet in het dorp of de nabije omgeving. Onderlinge betrokkenheid verandert daardoor en contacten zijn minder vanzelfsprekend geworden.’
Wat kun je daaraan doen?
‘Je moet er vooral voor zorgen dat laagdrempelige ontmoetingen in dorpen mogelijk blijven. Hou dorpshuizen, dorpskamers etc. dus vooral in stand. De gemeente Westerveld stimuleert dorpsgemeenschappen vooral om in die ontmoeting te voorzien en daar zelf keuzes in te maken. De dorpen krijgen elk een eigen budget dat ze naar eigen inzicht kunnen besteden aan het leefbaar houden van hun omgeving. Het welzijnswerk heeft de opdracht om dorpsnetwerken te creëren en te versterken. Zij moeten de verbinding leggen tussen informele en formele ondersteuning. Zo’n netwerk kent de eigen buurt ook en legt contact met mensen die vereenzamen. Gelukkig ontstaan er ook eigen initiatieven in de dorpen. In Vledder (2000 inwoners) is net een pilot gestart met een lokaal informatie- en contactcentrum dat ook een ontmoetingsplek wil bieden voor met name oudere inwoners. Vanuit dit centrum willen ze de inwoners begeleiden bij hun hulpvragen en bij het creëren van een eigen netwerk om vereenzaming te voorkomen.’
Wie: Maarten Poorter
Wat: Gemeenteraadslid Amsterdam (800.000 inwoners)
Wat doet de PvdA in Amsterdam concreet aan armoedebestrijding?
‘De PvdA heeft gezorgd voor gratis openbaar vervoer voor ouderen met een minimuminkomen. Eenzaamheid neemt toe als mensen de deur niet meer uitkomen. Nu kunnen ouderen gratis naar het museum, hun kinderen of hun vaste koffieochtend. Eenzaamheid en armoede zijn met elkaar verbonden: mensen die niet participeren in het sociale leven hebben minder kansen om aan werk te komen. De PvdA wil daarom juist nu investeren in welzijn: buurtrestaurants, koffiehuizen, sociale firma’s en laagdrempelige dagbesteding.’
Hoe groot is het probleem in Amsterdam?
‘In Amsterdam is één op de negen mensen eenzaam tot zeer eenzaam. Ongelooflijk veel. En eenzaamheid maakt letterlijk ziek: veel eenzame mensen mijden ook zorg, wat op termijn kan leiden tot het oplopen van de zorgkosten.’
Hoe bereik je eenzame mensen waarvan het bestaan onbekend is?
‘De huisarts zou een grotere rol kunnen spelen in het doorverwijzen naar welzijn. Veel huisartsen zien dit niet als hun taak, ook omdat ze er te weinig voor worden gecompenseerd door de zorgverzekeraars. Ik wil dat de praktijkondersteuner van de huisarts meer tijd en ruimte krijgt om mensen door te verwijzen naar welzijnsinstellingen, bekostigd door de zorgverzekeraars en de gemeente gezamenlijk.’
Is het bijvoorbeeld haalbaar om bij iedereen op bezoek te gaan?
‘Ja ik denk dat een aanpak achter de voordeur werkt. Zeker als het in samenhang gaat met andere problematiek, zoals schulden, bijstand en tekenen van verwaarlozing. Ik heb laatst meegelopen met een maatschappelijk dienstverlener die in Amsterdam Noord met ouderenconsulenten alle 80-plussers een bezoek bracht. Er zijn veel mensen die niets willen weten van zo’n bezoekje, of simpelweg zeggen dat het goed met ze gaat om er vanaf te zijn. Ik ben er daarom een voorstander van om eenzaamheid via verschillende wegen aan te pakken: via de huisarts, via huisbezoeken, via buren, via zelforganisaties. Gelukkig ontstaan er ook steeds meer initiatieven van onderop die losstaan van de gemeente, zoals bijvoorbeeld Stadsdorp Zuid. De gemeente zou in mijn ogen meer kunnen faciliteren bij het opstarten van dit soort initiatieven.’
Afbeelding: Nationale Beeldbank
