Het ging er veel over bij de algemene beschouwingen: de rechtsstaat. Ook de indrukwekkende hoeveelheid papier die de nieuwe coalitie tot nu toe wist te publiceren staat er vol mee. Van hoofdlijnenakkoord tot regeerprogramma naar Miljoenennota: allemaal heel veel ‘rechtsstaat & goed bestuur’. Nou ja, in woord dan. Want wie dacht dat een asielnoodwet die het parlement moet omzeilen de eerste erosie van de rechtsstaat is, heeft niet goed opgelet. In het dagelijks leven van mensen is de uitholling van de rechtsstaat al lang gaande.
Als wethouder probeer ik in mijn stad mensen te helpen met de schulden die hun leven in een ellendige wurggreep houdt. Wat kom ik dan tegen? Mensen met tienduizenden euro’s aan opgelopen incassokosten en administratieve boetes. Die komen bovenop een oorspronkelijk klein bedrag dat men niet meer betalen kon. Niet zelden het gevolg van overheidshandelen. Of van bewindvoerders (vaak een grote hulp en goed betrouwbaar, maar soms tegenovergesteld en dan een slecht gecontroleerde beunhaas). Ik tref zelfs een jong gezin belast met een tonnenschuld. Enkel en alleen, omdat niemand de moeite nam uit te leggen dat je de erfenis van je ouders ook kan weigeren als die vol zit met schulden.
Wie beschermt deze mensen? Waar is hun rechtsstaat?
De afgelopen weken ging mijn moeder met vroegpensioen. Na 48 jaar werken in de zorg. Ik ben heel trots op haar. Ze sluit haar werkende leven af in de thuiszorg – nog steeds dat zware beroep, op onregelmatige tijden. Ondanks dat voor haar is geknokt voor een zware beroepenregeling, bleek het in de praktijk verrassend lastig om daar aanspraak op te maken. Waar is de rechtsstaat voor de vrachtwagenchauffeur, woont een straatje verderop, die zijn vroegpensioen maar uitstelt, omdat de achteruitgang in inkomen gewoon niet is op te brengen. Z’n rug kan het overigens ook niet meer opbrengen. Wie beschermt deze harde werkers als een fatsoenlijke regeling helemaal wordt geschrapt? Wat zijn verkiezingsbeloften waard als ze na de uitslag snel worden vergeten?
Wat ook een gat slaat in onze rechtsstaat en -bescherming is de manier waarop overheid faalt in de uitvoering van de wet- en regelgeving voor de bestrijding van bestaansonzekerheid. Concreet: Bij de gezinnen van wie we in Arnhem de schulden afkochten, merkten we dat vrijwel geen van hen de inkomensondersteuning kreeg waarop ze recht hadden. Sterker: Noodzakelijk waren om schulden te voorkomen. Niet zij, maar wij – de gemeente, de Belastingdienst en andere instanties – waren een ‘moeilijk bereikbare doelgroep’ geworden.
Onlangs werd een uitje georganiseerd in onze stad. Een groep jonge kinderen uit de armste wijk van het land – in mijn stad – ging met een bus naar het Openluchtmuseum. Daarvoor moet je van Arnhem-Zuid via de John Frostbrug naar Arnhem-Noord. Paar minuten rijden. ‘Gaan we Arnhem uit?’ vroeg een van de kinderen toen de bus de brug op reed. Hij was nog nooit zijn wijk uit geweest. Was geen geld voor.
Wat is de rechtsstaat waard als we hem niet waar maken?
In veel gevallen verergeren we moeilijke situaties waarin mensen zitten. Grootaandeelhouder in de ellende van zoveel mensen met schulden. Het vernietigen van vertrouwen van een hele generatie met het Toeslagenschandaal. En ondertussen blijken duizenden mensen met een WIA-uitkering al jaren te weinig geld te krijgen. Wat ik vooral zie: misbruik van de ‘gewone Nederlander’. Zij worden uitgespeeld tegen nieuwkomers in ons land. Een recept uit het buitenland waarmee je verkiezingen kan winnen. Je verliest er alleen nog veel meer mee.
We zijn allemaal verantwoordelijk het beter te doen. Ik haal mijn inspiratie daarvoor uit de mensen die in Immerloo in Arnhem langs de deuren gaan en na zeven keer aanbellen wél praten. Zij winnen vertrouwen waar eerder deuren dicht bleven. Uit de jongerenwerkers die kinderen uit gezinnen die diep zijn geraakt door het Toeslagenschandaal, toch zover krijgen de overheid weer een beetje een kans te geven. Uit de hoeders en uitvoerders van onze grote overheidssystemen die naar zichzelf kijken en denken: wat kan ik beter doen voor de mensen voor wie mijn baan is uitgevonden?
Als we allemaal zien dat de rechtsstaat alleen glans krijgt wanneer we ons inzetten voor rechtvaardigheid en rechtsbescherming, zijn noodwetten overbodig. Dan hoeft de VNG geen reclame te maken voor ‘wat de gemeente allemaal doet voor mensen’, omdat we zien dat we lokaal goede zorg, een zeker bestaan en een fijne plek om te wonen moeten waarmaken. En dan heeft niemand zondebokken nodig. Wat we nodig hebben is enkel de wil om ons land echt beter te maken dan we het aantroffen. En daden in plaats van Grote Woorden.
