De coronacrisis zorgt voor veel ongemak, maar ook voor inventiviteit. Zo kunnen gemeenteraden, Provinciale Staten en waterschappen in ieder geval 1 september digitaal beraadslagen en besluitvormen. Maar wat betekent dit voor de democratie? Kunnen volksvertegenwoordigers hun taken nog wel goed uitvoeren? Of gaan colleges en veiligheidregio’s met hen aan de haal?
In het recent door het CLB georganiseerde webinar ‘de rol van volksvertegenwoordigers in coronatijd’ bleek dat de lokale en provinciale volksvertegenwoordigers nog niet goed uit de voeten kunnen met de gevolgen van de coronacrisis. Over het eigen functioneren zijn de gemeenteraadsleden kritisch, zowel over de controle van colleges als over de manieren van vergaderen. En hoewel men over de kordaatheid van de veiligheidsregio zeker te spreken is, zijn er ook zorgen over de beslissingen die nu genomen worden en waar straks amper controle op uitgeoefend kan worden.
Uit een voor de webinar gehouden steekproef (n=59) onder leden van het CLB komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Aan de ene kant signaleren de raadsleden, waterschappers en Statenleden dat er meer routine nodig is in digitaal vergaderen, maar aan de andere kant constateren ze ook dat ze zowel door de wetgeving rond de veiligheidsregio’s als door stevig optreden door colleges regelmatig buitenspel staan.
Ruim baan voor de veiligheidsregio’s
De veiligheidsregio’s, waarvan het bestuur bestaat uit de burgemeesters uit de betreffende regio, spelen een prominente rol in de coronacrisis. Hoewel de respondenten van de enquête overwegend positief waren over het functioneren van de veiligheidsregio’s, werd hier tijdens de webinar toch enige nuance in aangebracht. De veiligheidsregio’s gingen voortvarend van start en namen beslissingen die genomen moesten worden. Een crisissituatie vereist een crisisorganisatie, stelde een van de deelnemers.
Toch is er ook veel kritiek op de veiligheidsregio’s. De verschillende maatregelen die per regio genomen worden, leidden tot verwarring. Bovendien hebben veiligheidsregio’s geen enkele democratische legitimiteit. De veiligheidsregio’s hoeven geen verantwoording af te leggen over het gekozen beleid en ook de kiezer kan hen er niet op afrekenen.
Het verschil in opvatting van de respondenten van de enquête en de deelnemers van de webinar valt wellicht te verklaren doordat er enkele weken zit tussen het uitzetten van de enquête en het moment waarop de webinar was. In die weken is veel gebeurd, waardoor de opvatting mogelijk is veranderd.
Digitaal weinig debat
Waar de respondenten – voor het merendeel gemeenteraadsleden – de werkwijze van het parlement overwegend goed tot voldoende beoordeelden, waren ze opvallend kritisch over de werkwijze van de gemeenteraden. De digitale vergaderingen zijn in de meeste gemeenten van start gegaan. Dit ging veelal aarzelend. Digitaal vergaderen brengt beperkingen met zich mee. De spreektijden zijn kort, interrupties plegen is lastiger en de normale dynamiek mist. Even snel tijdens een schorsing met een andere partij overleggen is er niet meer bij en lichaamstaal is vanachter het beeldscherm lastiger te lezen.
Bovenop de kinderziektes en opstartproblemen van de digitale democratie, komt de – soms zelfs autoritaire – houding van colleges. Colleges drukken raden op het hart om vooral maar weinig vragen te stellen, geen moties in de dienen en raadsvoorstellen niet te amenderen. Het is immers al lastig zat, dat digitale vergaderen. Daarmee gaan ze voorbij aan het feit dat dit hele belangrijke rechten van raadsleden zijn.
Er zijn echter ook raden die zichzelf vleugellam maken, door raadsbreed af te spreken maar geen politiek te bedrijven in crisistijd. Kortom, de politiek lijkt van het lokale politieke toneel te verdwijnen. Dat is onwenselijk. De raison d’être van volksvertegenwoordigers ís en blijft politiek bedrijven, juist in coronatijd.
Weinig contact en slechte informatievoorziening
Volksvertegenwoordigers ervaren verschillende knelpunten in hun politieke werk door de coronamaatregelen. Met name het overleggen met collega’s en in contact blijven met de achterban is in deze tijd veel lastiger. Daar zijn gelukkig ook oplossingen voor. Waar raadsleden elkaar eerst niet zo vaak belden, bang om elkaar te storen, gebeurt dat nu veel vaker, stelt een van de deelnemers. Ook wordt er op alternatieve manieren contact gehouden met de achterban, bijvoorbeeld door digitale huiskamergesprekken, zoals gebeurt in Deventer en Zwolle. Op de hoogte blijven van wat er gebeurt in de buurt wordt eveneens als knelpunt ervaren. Tot slot merken enkele deelnemers op dat de informatieverstrekking vanuit het college niet altijd even goed verloopt: informatie komt eerder terecht bij de lokale pers dan bij de volksvertegenwoordigers. Bovendien is de controle op het bestuur minimaal.
Te weinig democratische controle
Er is de laatste tijd veel te doen geweest over de veiligheid van digitale vergadertools. De digitale raadsvergadering in West-Betuwe werd ruw verstoord en privacy kan niet altijd gegarandeerd worden bij de verschillende vergadertools. Over de privacy maken de respondenten zich echter in mindere mate zorgen dan over de democratische controle. Volksvertegenwoordiger zijn is immers een publieke taak, die in de openbaarheid wordt uitgeoefend, stellen enkele respondenten. De democratische controle, die in sommige gevallen ver te zoeken is, vinden ze daarom een groter probleem.
Politiek juist nu bittere noodzaak
Hoewel men terughoudend is in het bedrijven van politiek, is dit juist in crisistijd bittere noodzaak. Er moet namelijk gekozen worden. De overheid geeft op dit moment ongekend veel geld uit, maar is nogal selectief in de verdeling van de financiële middelen. De respondenten vinden dat het socialer moet en dat er meer eisen gesteld mogen worden aan overheidssteun. Dat zijn politieke keuzes.
Ook de deelnemers van de webinar stellen dat de verdeling van de middelen socialer moet. Bovendien is een aantal deelnemers bang dat er nu verkeerde politieke keuzes worden gemaakt en er straks na de crisis flink bezuinigd zal worden. Verschillende deelnemers geven aan dat ze zeker politiek gaan bedrijven over de verdeling van de middelen in hun waterschap, provincie of gemeente.
Lichtpunten
Hoewel de gezondheidscrisis ongekend is en de gevolgen nog jaren voelbaar zullen zijn, zien de respondenten van de enquête en de deelnemers van de webinar ook lichtpunten. De crisis biedt mogelijkheden. Waarden die ons als PvdA’ers met de paplepel zijn ingegoten, met name op het gebied van solidariteit, worden opeens breed gedragen door de samenleving. Ook de waardering voor de zorg en het onderwijs, sectoren die al jarenlang onderbetaald en ondergewaardeerd worden, groeit. Die waardering moeten we vasthouden. De crisis biedt kansen om Nederland socialer en duurzamer in te richten. Die kans moeten we met beide handen aangrijpen.
Afbeelding: Still uit een CLB-webinar
