Het zal hier en daar wat onwennig zijn gegaan. Raadsleden die per ongeluk op mute staan, een internetverbinding die hapert een beeldscherm dat geheel ongevraagd stilstaat, maar toch de transformatie naar de digitale raadsvergadering is verrassend soepel en snel verlopen.
Wie een maand geleden had gezegd dat hij zijn collega-raadsleden via de webcam zou spreken, was zonder twijfel getrakteerd op een meewarige blik. ‘Maar ja nood breekt wet,’ zegt de Leiderdorpse fractievoorzitter Olaf McDaniel. En dus had ook Leiderdorp onlangs het eerste digitale politieke forum (raadscommissie, red.) en zullen de raadsvergaderingen voorlopig digitaal zijn.
‘Over de raadsvergaderingen hebben we wel getwijfeld. We wilden dat eigenlijk fysiek blijven doen, maar op verzoek van een aantal raadsleden, die zelf tot de bedreigde categorie behoren of gezinsleden met een zwakke gezondheid hebben, zijn we toch om gegaan,’ zegt McDaniel. ‘Het is een te groot risico.’
McDaniel: Een echt debat is digitaal niet mogelijk
Maar McDaniel had en heeft grote twijfels. ‘Echt een politieke discussie heb je niet. Het is heel moeilijk om een serieus debat te voeren: interrumperen gaat nauwelijks. Dit terwijl er een aantal politieke gevoelige punten op de agenda staan, waar je gewoon op het scherpst op de snede over van gedachte wil wisselen.’
Leiderdorp gebruikt Microsoft Teams. ‘Dat heeft als voordeel dat het veilig is,’ zegt McDaniel. ‘Maar je kan maar vier mensen tegelijkertijd zien. We hebben zeven politieke partijen. Dus als je wat wil zeggen, moet je er of doorheen schreeuwen of via een parallel scherm van mededelingen om een interruptie vragen. We doen dat laatste, maar daar zit zoveel vertraging in dat een pakkende interruptie echt onmogelijk is. Sprekers zijn al drie, vier zinnen verder voordat die eens een keertje doorkomt.’
Interactie weg
In Midden-Groningen zit de eerste besluitvormende digitale raadsvergadering erop. ‘Op zich ging het wel,’ geeft fractievoorzitter Thea van der Veen aan. ‘De beeldkwaliteit was soms wat minder, maar we hoorden alles en ik begreep dat de buitenwacht wel alles mee kreeg. Natuurlijk is het anders. Een dag van te voren hebben we de uitgebreide woordvoering opgestuurd en tijdens de raadsvergadering hielden we alleen een samenvattend verhaal.’
Van der Veen plaatste één interruptie. ‘Ik stuurde een berichtje aan de griffier, die het weer aan de burgemeester liet weten. Klinkt misschien wat omslachtig, maar het werkte wel.’ Tot op zekere hoogte. ‘Je mist de interactie. Je kan elkaar niet diep in de ogen aankijken, dat is echt een wereld van verschil.’
Het in de wandelgangen even bijpraten en informatie inwinnen, is er niet meer bij, constateert McDaniel. ‘Normaal gesproken spreek je nog wel eens met een ambtenaar op het gemeentehuis, dat kan nu niet. Voor een paar maanden maakt dat niet zoveel uit, maar als je dat altijd zou moeten doen, zou je toch een heel andere manier van werken moeten verzinnen.’
Van der Veen: Bij de politiek gevoelige punten wil je elkaar in de ogen kijken
Voor de hamerstukken en technische onderwerpen, vindt Van der Veen het gebrek aan sociale interactie niet zo’n ramp. ‘Maar zeker als het gaat om de wat gevoeligere onderwerpen als bezuinigen op het sociaal domein, wil je elkaar in de ogen kijken. Dat gaat digitaal eigenlijk nauwelijks. Dus we zitten te kijken of je niet toch een combinatie kan doen. De raadsvergaderingen digitaal blijven houden, maar de commissievergaderingen met alleen de woordvoerders op anderhalve meter afstand laten plaatsvinden. Je ziet dat ook bij de Kamer.’
Ook McDaniel ziet vooral problemen bij de politiek hete hangijzers. Zo staat in Leiderdorp binnenkort de aanleg van de ringweg digitaal op de agenda. ‘Al twintig jaar een behoorlijk betwist onderwerp. Bij die raadsvergadering zou normaal gesproken veel publiek bij aanwezig zijn. Dat gaat nu niet. We streamen de vergadering wel en inspreken gaat digitaal, maar dat is wel een karig alternatief. Het is allemaal behelpen. Ik verwacht dat een digitale vergadering moeilijker te volgen is, en dat mensen snel afhaken en iets anders met hun dag gaan doen.’
Rubio Borrajo: ‘De scepsis was echt raadsbreed’
Voor Alkmaar was het gebrek aan politiek debat en publieke inbreng in eerste instantie reden om maar helemaal af te zien van digitaal vergaderen, vertelt fractievoorzitter David Rubio Borrajo. ‘De scepsis was echt raadsbreed. Zelf heb ik grote bedenkingen bij het hele idee. Je kan niet debatteren, niet iedereen kan omgaan met de techniek en het internet valt om de haverklap uit. Wat mij betreft komen we samen in de Notre Dame. Zolang je je aan de anderhalve meter en aan de andere richtlijnen van het RIVM houdt, moet je als raad alles zo normaal mogelijk door laten gaan.’
Desondanks heeft de gemeenteraad van Alkmaar inmiddels de eerste digitale vergadering achter de rug, zegt Rubio Borrajo. ‘In principe eenmalig. In onze raadszaal is niet genoeg ruimte om afstand te bewaren, dus we zoeken naar een alternatief. Maar voor die tijd moeten wel het steunpakket voor Alkmaarse ondernemers en de andere coronamaatregelen besproken worden. Dat heeft gewoon haast.’
Voorbeeldfunctie
‘De democratie moet door en mag niet in quarantaine,’ vindt Rubio Borrajo. ‘Als je alles op afstand en digitaal doet, komt de democratische besluitvorming in het geding. Het controlerende werk van de raad wordt haast onmogelijk. Dat moet je echt voorkomen, dus ik vind juist dat je als volksvertegenwoordiger de plicht hebt om door te gaan. Het is niet voor niets dat de Tweede en Eerste Kamer met inachtneming van de RIVM-richtlijnen fysiek doorvergaderen.’
Ja, als een meerderheid van de raad fysiek bijeen wil komen, moet je dat doen, vindt de Haagse fractievoorzitter Mikal Tseggai. ‘Bij onderwerpen die toch meer debat vereisen, kan je als raad met alleen de woordvoerders bijeenkomen. Ik vind wel dat je daar voorzichtig mee moet zijn. We hebben als politiek een voorbeeldfunctie. En daarbij: wij kunnen als gemeenteraad wel besluiten dat we graag in de raadszaal willen vergaderen, maar je sleept de catering, beveiliging, de griffie en raadsleden die in de risicogroep vallen mee.’
Tseggai: We hebben als politiek een voorbeeldfunctie
‘De afweging moet elke keer zijn: is het echt nodig?’ In Den Haag is besloten om regelmatig de commissievergaderingen digitaal af te handelen en sporadisch raadsvergaderingen in de ruim bemeten raadszaal van het ‘IJspaleis’ te houden. ‘De raadsvergaderingen hebben we beperkt tot stemmingen. Iedereen houdt zich wel een beetje in en eigenlijk alleen de raadsleden die ook een motie willen inbrengen, lichten dat toe.’
Ja, dat het debat niet optimaal verloopt kan problematisch zijn, zegt Tseggai. ‘Maar in Den Haag zijn we met vijftien fracties best wel heftig als gemeenteraad. Dus het is ergens ook wel verfrissend als we ons allemaal wat meer moeten inhouden. Zeker als het om de coronacrisis gaat, vraag ik me af of je moet willen dat iedereen elkaar kapot gaat interrumperen.’
Wat dat betreft laat de Haagse gemeenteraad zich van zijn beste kant zien, vindt Tseggai. ‘De meeste fracties zijn oplossingsgericht. Iedereen heeft aandacht voor andere dingen. Als PvdA maken we ons zorgen om de kinderen, die leerachterstanden oplopen. We hebben in Den Haag veel arbeidsmigranten, die terug naar Polen of Bulgarije zijn gegaan. Wanneer hun kinderen hier weer naar school kunnen, weten we bijvoorbeeld niet.’
Informatieachterstand
Juist nu is het belangrijk om de oppositie bij de besluitvorming te betrekken, vindt Tseggai. Na het gedwongen vertrek van Richard de Mos en zijn partijgenoot is de PvdA recent tot het college toegetreden. ‘Als coalitiepartij zijn de lijntjes met het college wat korter. Maar dat mag niet leiden tot een informatieachterstand bij de oppositiepartijen. Dus daar waken we wel voor.’
Als oppositielid heeft McDaniel geen informatieachterstand. ‘De relatie met het college en ondersteuning vanuit de griffie zijn goed. Er zitten verder geen brekebenen of machtswellustige types in het college.’ Wel is er een ander probleem. ‘Bij de discussie over de rondweg heeft het college een geheim stuk ingebracht. Het vervelende is alleen dat je dat volgens de tijdelijke spoedwet helemaal niet digitaal mag bespreken. Nog gekker wordt het, omdat we vinden dat dat stuk helemaal niet geheim zou moeten zijn. Maar ja ook daar mogen we het digitaal niet over hebben. Al met al voelt het een beetje Kafkaësk.’
Rubio Borrajo zit ook met de rol van de burgemeester. ‘Die worstelt soms als voorzitter van de raad en het college al met zijn dubbele rol. Maar als voorzitter van de veiligheidsregio is het helemaal lastig. Welke beslissing is vanuit welke rol genomen? Je ziet nu dat er vanuit de veiligheidsregio iets besloten wordt en dat dat in Alkmaar gevolgen heeft. Formeel heb je daar als raadslid weinig over te zeggen. Dat is vanuit een democratisch oogpunt al vreemd. Helemaal bizar is het als de voorzitter van de veiligheidsregio en de burgemeester een en dezelfde persoon zijn. Je kan hem er niet op aanspreken, terwijl hij het wel besloten heeft.’
Afbeelding: Caspar Huurdeman | Hollandse Hoogte
