De peilingen bleken er zoals gebruikelijk naast te zitten: de PvdA en de andere linkse partijen deden het minder goed op 17 maart dan tot op het laatst was voorspeld. We spraken drie wethouders over de oorzaken van deze uitslag en hoe het verder moet.
‘Zekerheden, daar moeten we ons op onderscheiden’
Reshma Roopram
Wethouder in Barendrecht
Wat was je eerste reactie op de uitslag?
‘Zekerheden, daar moeten we ons op onderscheiden’
‘Ik denk dat onze eigen club het eigenlijk wel goed gedaan heeft. We hebben pas kort geleden een lijsttrekkerswissel gehad, Lilianne heeft het fantastisch gedaan. We hebben niet gewonnen, maar ook niet verloren. Wij zijn de belangrijkste speler op links. Waar ik me wel zorgen over maak is dat het linkse blok kleiner wordt.’
Hoe komt dat?
‘De vorige verkiezingen gingen over de vluchtelingencrisis en deze verkiezingen gingen over corona. Wij hebben ons als oppositiepartij daar tijdens de verkiezingen onvoldoende in weten te onderscheiden van andere partijen. Ik denk dat we teveel op microniveau bezig zijn geweest.
Daarnaast ben ik van mening dat wij ons niet kunnen profileren als Black Lives Matter-beweging, daar is een partij als Bij1 veel sterker in. Migranten kiezen niet meer voor de PvdA, omdat ze of niet met identiteitspolitiek bezig willen zijn of de PvdA juist hierop niet uitgesproken vinden. We moeten terug naar onze kern dus.’
Is dat het enige wat mis is gegaan?
‘Mensen, die nu naar rechts of centrum-rechts zijn gegaan, schilderen wij af als dom of racistisch. We willen niet écht horen wat ze willen. Dit is wel de middenklasse die zich ooit thuis voelde bij de PvdA. Wij staan voor een vangnet, voor het bieden van zekerheden. Daarmee kunnen we wél het verschil maken.
Den Uyl zei ooit heel scherp dat linkse partijen er onvoldoende in slagen om “rechtse” kiezers te overtuigen dat zij door links te stemmen hun levensomstandigheden meer zouden verbeteren dan door trouw te blijven aan rechts. “Overal waar politici zich inzetten voor de directe verbetering van de levensomstandigheden, daar krijgen zij steun van de mensen,” constateerde hij. Dat lijkt mij een prima uitgangspunt.’
Moet de PvdA wel of niet met de VVD en D66 in een kabinet gaan zitten?
‘Niet als enige partij, maar we moeten het niet uit de weg gaan. Als we verantwoordelijkheid kunnen nemen, moeten we dat doen. Zeker samen met een partij als D66, want dat is ook een progressieve partij. Het is onze verantwoordelijkheid om recht te zetten wat wij destijds hebben fout gedaan namelijk: tornen aan de zekerheden, waar wij ons bestaansrecht als partij aan hebben te danken.’
Is de achterban niet bang voor een herhaling van het vorige kabinet met de VVD?
‘Mensen die dat zeggen zitten al in onze club. De rest zijn we kwijt en daar moet de focus op liggen. Daar past een andere boodschap bij. Wij moeten vooral luisteren naar de achterban die wij op links en rechts verloren zijn om vervolgens onze koers te bepalen. Mensen willen op een partij stemmen die positiviteit en optimisme uitstraalt. De PvdA heeft hele goede dingen gedaan. Maar we maken ons vaak te klein, daar moeten we mee stoppen. We zijn een brede volksbeweging en hebben veel leden en politici die goede dingen doen. Als wij niet trots op onszelf zijn, willen anderen ook niet bij ons horen.’
Wat zou de inzet voor kabinetsdeelname moeten zijn?
‘In ieder geval verhoging van het minimumloon en het wijzigen van de Participatiewet. Dat zijn zaken waarop we zijn afgerekend omdat mensen ons daar jarenlang op hebben vertrouwd. Zekerheden, daar moeten we ons op onderscheiden. Dat zijn breekpunten.’
Moet de PvdA fuseren met andere linkse partijen?
‘Nee, dan ben ik echt weg. We maken ons daardoor kleiner. Dan herkennen mensen zich niet meer in de sociaal-democratie. Het gaat bij ons om gelijke kansen voor iedereen en de mens staat daarbij centraal. Bij GroenLinks is vaak een ander beeld van de samenleving. Dat geldt ook voor de SP, die meer als protestpartij dan als bestuurderspartij wordt gezien. Dan gaan we focussen op de verkeerde dingen. Wij moeten kijken naar de inhoud en meer optimisme en positiviteit uitstralen.’
‘De verschillen tussen arm en rijk, de kloof daartussen, dáár ligt onze toegevoegde waarde’
Mieke Theus
Wethouder in Valkenswaard
Hoe verklaar je de verkiezingsuitslag voor de PvdA?
‘Ik vind het ingewikkeld. Ik denk dat het nooit één ding is, maar een samenloop van omstandigheden. Dat FvD zo hoog scoort heeft te maken met het feit dat geen andere partij stelling neemt tegen de corona-aanpak. Ik denk dat een deel D66 gekozen heeft, omdat ze daarmee dachten in ieder geval wat in de melk te brokkelen te krijgen. Ik vind het ook de vraag of Nederland rechtser is geworden, of dat rechtse partijen naar links zijn opgeschoven. En ook nog: mensen durven in een crisis weinig risico te nemen. Dan kiezen ze voor wat er al is.’
Is er wel voldoende focus geweest?
‘Ik ben heel enthousiast over Lilianne, maar mijn dochter van 21 stemt geen PvdA en zegt: “Zij willen álles, dat kan toch nooit, dat je álles oplost en regelt?” Ik denk dat we meer moeten focussen op waar we echt voor staan. Lilianne komt op voor rechten van vrouwen en diversiteit in algemene zin, maar daar moeten we het niet op halen. Daar moeten we een fatsoenlijk standpunt op hebben, maar er niet hét speerpunt van maken. De verschillen tussen arm en rijk, de kloof daartussen, dáár ligt onze toegevoegde waarde.’
De PvdA is te versplinterd in de boodschap?
‘Ik denk het wel. Ongelijkheid bijvoorbeeld is een belangrijk thema, maar bovenliggend is het thema eerlijkheid. Eerlijke kansen, eerlijke verdeling van inkomens en betaalbaar wonen. Mensen zijn onzeker geworden, voelen zich buitenspel gezet en doen uit pure frustratie niet meer mee. Daar ergens zit de crux: op papier zouden PVV- en FvD-stemmers bij de natuurlijke achterban van de PvdA moeten behoren. Maar de kloof is zo groot geworden.’
Voelen mensen zich dan door de PvdA in de steek gelaten?
‘Dat zullen ze meer in algemene zin zeggen. We zijn niet meer voldoende verbonden met elkaar. Er zijn eilandjes: mensen met een hoger inkomen, hoog opgeleid, met daarnaast mensen die achterblijven in inkomen, lager opgeleid zijn en dan ook nog eens verdwalen in de bureaucratie. Wij vechten daar als PvdA juist hard voor om daar wat aan te doen. De slogan “zeker zijn” past dan beter dan “eerlijk delen”. Maar bovenal: we moeten een helder speerpunt hebben en het dus niet én over diversiteit én over milieu én over werk hebben. Focus.’
Vind je dat de PvdA zou moeten fuseren met een of meer andere linkse partijen?
‘Ik denk het eigenlijk niet. Ik denk niet dat we daar veel mee winnen. GroenLinks ligt het dichtste bij, maar dan word je de partij van het milieu. Dat is heel belangrijk, maar die tweedeling in de maatschappij moet opgelost worden, anders los je de milieuproblematiek ook niet op. De systematiek van de rechtsstaat werkt niet meer goed genoeg voor mensen. Dát moeten we oplossen.’
Wat betekent de uitslag voor de komende gemeenteraadsverkiezingen?
‘Ik merk steeds meer bij gemeenteverkiezingen dat er echt naar lokale zaken wordt gekeken en steeds minder naar het sentiment over landelijke politiek. In Valkenswaard is de PvdA zelfs de enige landelijke linkse partij die mee doet. Landelijke invloed versterkt de uitslag vaak slechts marginaal.’
‘Ik denk dat veel mensen in potentie sociaal-democraat zijn, maar dat vertaalt zich niet altijd in zetels’
Anne Janssen
Wethouder in Wageningen
Waarom hebben we weer negen zetels gehaald denk je?
‘We hebben geen gelukkige campagne gehad. Ik vind dat Lilianne het heel erg goed gedaan heeft, maar het is gewoon heel moeilijk om zo vlak voor de verkiezingen het stokje over te nemen. Je zag met Sigrid Kaag ook dat het even tijd kost om op gang te komen en die tijd had Lilianne niet.
Ik denk dat uiteindelijk de tweestrijd ons genekt heeft. Vroeger profiteerden we daar wel eens van, dit keer helaas niet. Dat heeft te maken met de uitgangspositie: D66 stond tweede in de peilingen, die hadden kans om de grootste te worden, dan wordt dat de interessante race. Kaag heeft het echt goed gedaan. Ze heeft het beste resultaat ooit neergezet als vrouwelijke lijsttrekker.’
Maar dat is wel een tweestrijd tussen twee coalitiepartijen?
‘Zeker. De andere trend die er onder ligt is denk dat we niet meer de brede volkspartij zijn die wij altijd geweest zijn. De versplintering van het politieke landschap breekt ons op. Dat is natuurlijk al langer gaande. De mensen die niet tevreden waren met het kabinetsbeleid hebben overwegend populistisch rechts gestemd. De vraag is uiteindelijk of het komende kabinet linkser of minder links wordt.’
Is de PvdA zelf ook oorzaak van die versplintering?
‘Het CDA heeft een zelfde soort probleem. Ik denk dat het ook wel in de samenleving zit, mensen zitten meer in hun eigen bubbel, er is minder samenhang in de samenleving.’
Wat betekent dat dan voor de positionering van de partij, hoe krijg je een grotere partij?
‘De machtsvraag hoort daar bij. Dat heeft dus ook te maken met linkse samenwerking. Je moet een vuist kunnen maken richting rechtse partijen.’
En inhoudelijk? Is de eigen boodschap te divers?
‘Ik vind dat we een heldere focus hadden op wonen, werk, zorg en op eerlijk delen. Ik voel me daar erg bij thuis. De herbronning op onze eigen klassieke thema’s, dat was prima. Maar ik worstel er echt mee: iedereen die je spreekt heeft een andere analyse over hoe het zou moeten. Ik denk dat veel mensen in potentie sociaal-democraat zijn, maar dat vertaalt zich niet altijd in zetels. Voor nu is denk belangrijk dat we aan de slag gaan om de gemeenteraadsverkiezingen voor te gaan bereiden. En laat de PvdA in ieder geval niet in een kabinet gaan zonder GroenLinks.’
Hoe moet de PvdA die gemeenteraadsverkiezingen in?
‘Gebruik de kracht van de lokale afdelingen, laat zien wat onze wethouders allemaal voor elkaar weten te krijgen. De boodschap moet ook echt erg afgestemd worden met het landelijke: wonen, werk en armoede, dat soort punten. Dat is de kern waar de PvdA voor staat. En met die thema’s gaat het natuurlijk niet goed in de maatschappij. Dat mensen niet eens meer een betaalbaar dak boven hun hoofd kunnen vinden, dat levert maatschappelijke onrust op. Dat moeten we als overheid gewoon beter regelen. Daar kan de PvdA mensen mee helpen.’
Afbeelding: Remko de Waal | ANP
