Het begon allemaal zo ambitieus. Met een radicale ommezwaai in het Europees Landbouwbeleid en ruim baan voor verduurzaming zou de Green Deal van Timmermans pas echt impact krijgen. Maar de praktijk bleek taai en in het verwaterde compromis, waar het Europees Parlement uiteindelijk mee kwam, was van die duurzame ambities weinig meer over. Ook de komende zeven jaar dreigt de € 400 miljard aan landbouwsubsidies te worden besteed aan grootgrondbezitters en kunnen boeren alleen overleven door schaalvergroting. Toch is het nog te vroeg om definitief de handdoek in de ring te gooien. Er is nog een klein beetje hoop: in Europa, maar ook in de provincie.
‘Er is altijd hoop’
Mohammed Chahim
Europarlementariër & woordvoerder landbouw
‘Er is altijd hoop’
Waar is het misgegaan?
‘Tja, dat is niet zo makkelijk uit te leggen. Het Europees landbouwbeleid bestaat ruwweg uit twee pijlers: je hebt de inkomstenvergoeding voor de boeren en een niet onbelangrijk gedeelte dat voor plattelands ontwikkeling is bedoeld. Dat is geld om achtergesteld regio’s te helpen. Het complexe aan dit dossier is dat je aan de ene kant de landbouwlobby hebt, die zo weinig mogelijk verandering wil en aan de andere kant de plattelands lobby’s, die zo snel mogelijk geld voor hun regio willen zien. Dat laatste is echt een enorme inkomstenbron voor veel dorpen en steden in Zuid- en Oost-Europa.’
Maar hebben zij dan geen belang bij de verduurzaming van de landbouw?
‘Uiteindelijk wel, maar omdat we midden in de coronapandemie zitten, hebben ze eieren voor hun geld gekozen. Ook in onze eigen sociaal-democratische fractie hebben parlementariërs met het compromis ingestemd. Niet omdat ze tegen verduurzaming zijn, maar omdat de regio’s waar ze uit afkomstig zijn de subsidies nu nodig hebben. De grote landbouwlobbyisten hebben daar heel handig gebruik van gemaakt.’
O ja, hoe dan?
‘Als je het beleid wil vernieuwen, kost dat tijd. Zeker als de rechtse partijen in het parlement de boel blokkeren en kleine boeren het in jouw regio door corona zwaar hebben, kan je daar niet op wachten en neem je dus genoegen met een slecht compromis.’
Toch heb je nog hoop. Waarom?
‘Er is altijd hoop. Over het Europees Landbouwbeleid wordt nu onderhandeld door de commissie, het parlement en de ministers van landbouw. Het is dus nog niet helemaal besloten. Frans Timmermans zit daar niet voor niets aan tafel en heeft al gedreigd om het hele voorstel terug te trekken als er niet een groener verhaal op tafel komt. De Green Deal komt in gevaar.
Maar we hebben meerdere ijzers in het vuur. Het parlement is nu bezig met Van boer-tot-bord-strategie. Daar komt allerlei wetgeving uit voort als het gaat om het gebruik van pesticiden, terugschroeven van de mesthoop en de stikstofneerslag. Via regels kun je dan veel meer afdwingen, dan je nu met het huidige landbouwbeleid kan doen.’
En kan minister Schouten nog wat betekenen?
‘In theorie wel. Maar ze heeft vanuit haar rol nagelaten om aan te dringen op verandering. Ze is tevreden met het compromis van het parlement. Dat is echt een gemiste kans. In Duitsland hebben de deelstaten wel gezegd dat het duurzamer moet, dus het kan wel.’
Het huidige kabinet loopt behoorlijk achter de landbouwlobby aan. Wil Schouten wel verandering?
‘Volgens mij heeft Nederland belang bij verandering. Een aanzienlijk gedeelte van het geld gaat naar grondbezitters als het waterschap en natuurgebieden. Zij willen verduurzaming.
Los daarvan loopt onze huidige manier van landbouw op haar laatste tenen. Het moet echt anders. Minder schaalvergroting, meer biologisch en natuurinclusief. Nederlandse boeren doen het ook niet per se slechter dan boeren elders in Europa. De uitstoot per liter melk is hier relatief laag. Het probleem is meer dat we veel te veel produceren en dat ten koste gaat van de leefomgeving. Ik kom uit Helmond en hier hebben we in totaal al meer varkens, kippen, koeien en geiten dan mensen in Nederland. En dat levert niet alleen stankoverlast, maar ook een groter risico op allerlei zoönosen op. Het is gewoon niet houdbaar.’
Maar betekent dat niet dat ons voedsel veel duurder wordt?
‘Nee. In feite kost onze manier van voedselproductie al meer dan je in de supermarkt betaalt. Ga maar na: je betaalt één keer in de supermarkt, één keer via de subsidies van het landbouwbeleid en één keer om de schade aan natuur en milieu door stikstofneerslag en het verlies aan biodiversiteit tegen te gaan. Als je dat laatste in de productiekosten verwerkt, is natuurinclusieve landbouw ineens behoorlijk betaalbaar.’
En de boeren dan?
‘Begrijp me niet verkeerd. Ik ben niet tegen boeren. Integendeel: boeren moeten een fatsoenlijke prijs krijgen voor hun product. Dus niet de 35 cent per liter melk die ze nu krijgen. Dat kan ook zonder dat het de consument extra geld kost. Nu steken de supermarkten en tussenhandelaren alle marges in hun zak. Dat kan best wat minder.’
In Duitsland zijn ze wel wakker
Evelyn Hijink
Statenlid in Zuid-Holland
Er zijn heel veel partijen betrokken bij de besluitvorming rond het Europees landbouwbeleid, maar de provincie Zuid-Holland is er niet één van. Toch schreef je samen met Mohammed een opinieartikel in de Volkskrant. Waarom?
‘Nou, omdat het compromis van het Europees Parlement echt om te huilen is. Het harde percentage voor biologische landbouw is helemaal verdwenen. Frans Timmermans noemt het niet voor niets een verslechtering ten opzichte van het huidige beleid, dat al dramatisch is. Zijn Green Deal komt op losse schroeven te staan. Het treurige is dat minister Schouten er gewoon mee heeft ingestemd en er vanuit Nederland eigenlijk nauwelijks tegengeluid kwam. Mohammed mailde mij de brief van de Duitse deelraadministers, waarin ze de noodklok luiden, en vroeg of wij niet ook zo’n brief konden sturen. En toen dacht ik waarom eigenlijk niet? ’
Wat kan de provincie dan betekenen?
‘Toegegeven, de Duitse deelstaten hebben wat meer macht dan de Nederlandse provincies, maar hun boodschap heeft ons wel wakker geschud. Hun gedeputeerden hebben duidelijk laten weten dat we de verkeerde afslag nemen en dat het compromis van het parlement de prullenbak in moet. De provincies hebben in Brussel een lobbyhuis, dus als Schouten het nalaat, kunnen wij het alsnog agenderen.’
Maar daarvoor moet er in de provincies wel overeenstemming zijn. Is die er met al die gedeputeerden landbouw van het CDA wel?
‘Eerlijk gezegd viel het wat tegen. Meerdere PvdA-fracties hebben in hun provincie de afgelopen tijd vragen gesteld en dan blijkt vooral onwil: “Het kan niet, we gaan er niet over en het hoeft niet”. Maar we geven niet op, blijven vragen stellen en smeden brede coalities. We zijn nu bezig met een lobbybrief van het IPO. Want hoe kun je als provincie serieus werk maken van natuurinclusieve en diervriendelijke landbouw, kortere ketens, minder stikstofuitstoot, meer biodiversiteit en minder bodemdaling als alles bij het oude blijft? Het staat in bijna alle collegeprogramma’s, maar ondertussen halen we amper 3,2 % biologische landbouw, en zet de schaalvergroting en de monocultuur alleen maar door.’
Wat moet echt anders?
‘Dat percentage voor biologisch boeren moet echt terug in de plannen. Juist in Nederland lopen we daar hopeloos op achter. We hebben het wel de hele tijd over biologisch en natuurinclusief, maar ondertussen laten de cijfers een ander verhaal zien. Als het Europees Landbouwbeleid wel duurzaam op de schop gaat, kunnen we daar naar een landbouw die veel meer uitgaat van korte ketens en natuurvriendelijk geproduceerd voedsel. Daarom moeten er echt duurzaamheidsvoorwaarden aan de subsidies worden gekoppeld, zoals Timmermans ook voorstelt.’
Is dat alleen afhankelijk van Europa?
‘Europa is belangrijk, maar wat we in Nederland doen heeft natuurlijk ook effect. Daarom is het zo belangrijk dat we in het verkiezingsprogramma hebben opgenomen dat de btw op biologisch voedsel naar 0% gaat. De verdeling van lasten moet anders. Kiloknallers kosten onze samenleving enorm veel. Het milieu betaalt de prijs, maar ook de leefomgeving en de dieren. Als je in de buurt van varkensstallen een rondje fietst, weet je niet wat je meemaakt. Je vergaat van de stank.’
Afbeelding: Marcel van den Bergh | ANP
