Obesitas onder 20-plussers is tussen 1981 en 2023 verdriedubbeld. Het percentage mensen met ernstig overgewicht is in die periode gestegen van 5 naar 16 procent, blijkt uit cijfers van het RIVM en het CBS. Ook meer kinderen hebben ernstig overgewicht. Dat is gevaarlijk voor de gezondheid. Elvira Schepers-Janssen, Liesbeth Wassenaar en Eylem Köseoglu pakken het probleem serieus aan.
Bij een BMI van 30 of hoger heeft iemand ernstig overgewicht, obesitas. Als we deze reikwijdte breder nemen en kijken naar Nederlanders vanaf 20 jaar met een BMI van 25 of hoger, dan kampt ruim de helft van alle Nederlanders met deze problematiek. In 1981 was dit nog een derde. Ook meer kinderen en jongeren hebben ernstig overgewicht. Het aantal kinderen met matig overgewicht is afgenomen.
Wat gebeurt er lokaal om de gezondheid van kinderen en jongeren te verbeteren? En wat ligt er eigenlijk ten grondslag aan dit probleem?
Ongezond leven te aantrekkelijk
Elvira Schepers-Janssen, wethouder in de gemeente Winterswijk met onder meer economie en armoede in haar portefeuille, zit achter haar keukentafel als ze de cijfers bekijkt van GGD Noord- en Oost-Gelderland over obesitas onder jongeren. Overduidelijk zichtbaar is volgens haar dat er iets moet gebeuren. ‘Het is veel te aantrekkelijk om ongezond te leven. En we moeten niet vergeten dat obesitas ook een ziekte is,’ stelt zij.
Opvoeding en het gegeven dat ongezond voedsel goedkoper is dan gezond voedsel, speelt dus ook een rol.
Elvira Schepers-Janssen, wethouder in Winterswijk
Op het gebied van gezond leven doet Winterswijk al best veel vindt Schepers-Janssen, maar het levert nog niet het gewenste effect op. Waar ligt dat aan? ‘Kinderen speelden vroeger veel meer buiten en de opkomst van de smartphone speelt vermoedelijk ook mee. Daarnaast daalt de mentale gezondheid van jongeren de laatste jaren. We zien ook dat bovengemiddeld meer mensen in lagere sociaal-economische posities in de groep zitten waar obesitas onder jongeren toeneemt. Opvoeding en het gegeven dat ongezond voedsel goedkoper is dan gezond voedsel, speelt een rol.’
Portemonnee
Eylem Köseoglu is fractievoorzitter in Zaanstad. Zij herkent wat Schepers-Janssen zegt over jongeren met ernstig overgewicht en ouders die niet zoveel geld hebben te besteden. ‘Gezonde voeding en sport zijn ontzettend belangrijk voor een gezond leven. Ook bij kinderen, maar dat gezonde leven is nog steeds afhankelijk van de portemonnee van de ouders. Je kunt zoveel voorlichting geven op scholen als je wilt, uiteindelijk valt en staat gezond leven met de financiële positie van de ouders. Dat is volgens mij de kern van het probleem.’
Een gezonde leef- en woonomgeving, ouders die geld hebben voor gezond voedsel en sport, toekomstperspectief. Het zijn de randvoorwaarden voor een gezond gewicht. Precies die randvoorwaarden zijn niet duurzaam aanwezig bij mensen in een lage sociaal-economische positie. Dat is problematisch, ziet de Zaanse fractievoorzitter. ‘Sociaal-economische factoren bepalen wie toegang heeft tot een gezonde leefstijl,’ zegt ze waarmee zij verwijst naar het boek ‘Beledigende broccoli’ van Tim ‘S Jongers.
Ik zie hoe overgewicht jongeren kan belemmeren in het naar school gaan.
Liesbeth Wassenaar, raadslid in Eemsdelta
Liesbeth Wassenaar is raadslid in de gemeente Eemsdelta. Daarnaast werkt zij als doorstroomcoach in Oldambt. In haar werk probeert Wassenaar voortijdig schoolverlaten te voorkomen en ze helpt uitvallers hun startkwalificatie te behalen. Stimuleren, motiveren en meedenken zijn ontzettend belangrijk in haar werk.
Door haar werk ziet zij van dichtbij ook wat overgewicht kan doen met jongeren in het onderwijs. ‘Ik zie hoe overgewicht jongeren kan belemmeren in het naar school gaan. De strijd om van hun overgewicht af te komen is ook heel erg lastig; je moet alles over een andere boeg gooien. Het vasthouden van de motivatie is soms erg moeilijk.’
In haar eigen gemeente Eemsdelta bestaan al projecten om overgewicht en obesitas onder jongeren te voorkomen en te verhelpen. Wassenaar is daar best tevreden over. ‘Het belangrijkste in het onderwijs is inzetten op kennismaking met onder meer gezondheid, sporten, bewegen en welzijn. In Eemsdelta doen we dit met een verrijkte schooldag, Tijd voor Toekomst.’
Dit provinciale programma in het primair onderwijs draait om de verdere ontwikkeling van kinderen via sport, cultuur en door sociale ontwikkeling. ‘Het programma vergroot de wereld waarin kinderen en jongeren leven. Ze maken kennis met dingen die zij misschien nog niet kennen. Wij proberen ze op een laagdrempelige manier bewust te maken van mogelijkheden voor hun latere leven. Dit is ook een mooi project voor kinderen die opgroeien in gezinnen die minder hebben te besteden.’
Grote gevolgen
De gevolgen van obesitas kunnen groot zijn. Het risico op gezondheidsproblemen zoals suikerziekte, hoge bloeddruk of een verminderde slaapkwaliteit is groot. Dat brengt ook hogere kosten voor de gezondheidszorg met zich mee.
‘Je gezondheid heeft invloed op hoe je je voelt,’ voegt Schepers-Janssen eraan toe. ‘Daarnaast kunnen gezondheidsklachten ervoor zorgen dat je minder aantrekkelijk bent op de arbeidsmarkt. Laten we ook niet vergeten dat voeding een groot deel van ons sociale leven vormt. Bij vieringen en feestdagen, als je met vrienden een drankje gaat doen; alles in het leven draait om voeding. Dat is niet makkelijk voor mensen met overgewicht.’
Sport en beweging stimuleren
Naast voeding speelt voldoende beweging een belangrijke rol in het voorkomen en verhelpen van obesitas. Lichaamsbeweging draagt immers bij aan het verminderen van gewicht en BMI.
PvdA Zaanstad is kartrekker geweest bij het opzetten van verschillende sportaccommodaties in de gemeente. Met uiteenlopende programma’s wil de gemeente meer inwoners aan het bewegen krijgen. De Zaanse Pas stimuleert deelname aan onder meer sport: gezinnen met een lager inkomen kunnen met deze pas korting krijgen op sportactiviteiten. Buitenschoolse sportprogramma’s betrekken kinderen uit kwetsbare wijken actief bij sport en beweging. En het Pact Zaandam-Oost vanuit het Rijk richt zich specifiek op gebieden met een lagere sociaal-economische status waar uitdagingen zoals overgewicht en gebrek aan beweging prominent aanwezig zijn.
De gemeente Winterswijk kent onder meer een naschools aanbod, waaronder de rijke schooldag. Dat richt zich op wijken met veel huishoudens in een zwakke sociaal-economische positie. De rijke schooldag biedt activiteiten aan op het gebied van sport, cultuur en besteedt ook aandacht aan het belang van gezonde voeding. Buurtsportcoaches ondersteunen jongeren om aan de beweegnorm te voldoen.
Drempels
Hoewel Winterswijk ooit is verkozen tot gemeente met het beste gezondheidsbeleid, loopt ze ook tegen drempels op. ‘Gezondheid – samen met armoede, sport en uiteraard cultuur – is een van de knoppen waar je als gemeente makkelijk aan kan draaien om een begroting rond te krijgen,’ zegt Schepers-Janssen. ‘Hierdoor moet de gemeente soms snijden in gezond en verstandig beleid. We missen hierbij de structurele middelen vanuit het Rijk.’
Köseoglu ervaart dit ook: ‘Het is dweilen met de kraan open. Het ravijnjaar komt eraan en het enige dat wij vanuit het Rijk krijgen, zijn incidentele middelen voor specifieke wijken. Daarmee los je geen structurele problemen op. Bij bezuinigingen sneuvelen sportactiviteiten of andere programma’s die gericht zijn op gezondheid en overgewicht als eerste.’
Wij hebben al gezegd een niet-sluitende begroting niet erg te vinden als sportvoorzieningen blijven bestaan.
Eylem Köseoglu, fractievoorzitter in Zaanstad
Dat is spannend, zegt Köseoglu: ‘Het zwarte scenario is dan ook dat sportaccommodaties moeten sluiten, terwijl dit soort plekken belangrijk zijn voor kinderen en jongeren. Wij hebben als PvdA al gezegd een niet-sluitende begroting niet erg te vinden als sportvoorzieningen blijven bestaan.’
Samenwerken
In Eemsdelta loopt momenteel een samenwerking tussen de gemeente en het Huis voor de Sport Groningen. Met sport- en beweegprojecten zet deze organisatie in op het in beweging brengen van Groningers. De stichting onderzoekt zo ook hoe meer inwoners recreatief aan het sporten zijn te krijgen. Het Huis van de Sport heeft een ‘beweegloket’ en zit op drie locaties in de gemeente. Sportcoaches zijn ook bij de stichting betrokken.
Wassenaar: ‘Dat jongeren minder sporten is volgens mij het gevolg van de coronatijd. Daarin verviel het leven van veel jongeren. Toen zij het leven weer oppakten, lagen de prioriteiten bij school en in het sociale leven. Ik zie ook dat veel jonge mensen naar sportscholen gaan, uiteraard is dat ook ontzettend goed.’
Streekproducten
Wat kan op economisch gebied worden gedaan om obesitas te tackelen? Schepers-Janssen kijkt vooral naar het promoten van streekproducten: ‘Streekproducten zijn ecologisch en gezond. Als gemeente kopen we streekproducten in en gaan we de samenwerking aan met lokale initiatieven. Nel Schellekens (eigenaar van Het Keunenhuis, ‘een culinaire proeftuin in Winterswijk’) is hier een voorbeeld van. Zij focust op het tegengaan van voedselverspilling, maar legt ook nadruk op duurzame en gezonde voeding.’
De gemeente heeft daarnaast een dorpsakker waar biologische groente wordt verbouwd. Het Erfgoedcentrum Achterhoek – voorheen het Staring Instituut – en een regionaal adviesbureau voor natuur en landschap dragen het project en zetten er educatief op in. De gemeente subsidieert het project. ‘We stimuleren kinderen en jongeren op school om te leren proeven en zo te begrijpen waar ons eten vandaan komt. Een wortel net geoogst uit de grond smaakt nou eenmaal anders dan een wortel uit de supermarkt. Het is een leerzame en leuke manier om deze jongeren goed te laten omgaan met voedsel en hun gezondheid,’ aldus Schepers-Janssen.
