De tekorten in het sociaal domein blijven groeien. Wanneer zeggen gemeenten tegen het kabinet: genoeg is genoeg?
Het is een bijzondere tijd, verzucht Arjan Kampman en dat is een eufemisme. Terwijl het kabinet tijdens Prinsjesdag opnieuw enorme overschotten presenteerde, voorziet de PvdA-wethouder in de gemeente Enschede in 2020 na voorgaande jaren opnieuw stevige tekorten in het sociaal domein. ‘We hebben hier voor volgend jaar een bezuiniging van € 13 miljoen. Dat is onvermijdelijk. De vraag is nu waarvan dat ten koste gaat.’
De begroting in Enschede is nog in de maak en wordt dit najaar gepresenteerd. Dit keer is het opstellen ervan nog meer dan andere jaren ‘een lastig proces, want het gaat om mensen’, zegt Kampman. Er moeten keuzes gemaakt worden, er zijn dilemma’s. Blijft de bibliotheek in de toekomst nog open, komt dat gewenste nieuwe zwembad er wel? Als de bibliotheek en het zwembad er niet meer zouden zijn, dan treft dat vooral de kinderen in zijn stad. Volgens de wethouder gaat het zo niet langer. ‘Het is genoeg.’ Maar wat kan een wethouder dan nog wel? Er is een groot gevoel van onmacht, zegt hij.
Kampman: ‘Het is genoeg’
Zoals Kampman zijn er veel meer wethouders in het land. Vrijwel ieder college worstelt met de door het Rijk opgelegde bezuinigingen, en extra taken. De G40 gaf in een open brief aan de vooravond van Prinsjesdag aan dat het een tekort vreest van een half miljard euro. Vooralsnog lijkt de noodkreet niet veel te hebben uitgehaald. De vraag rijst of gemeenten niet meer van zich af moeten bijten? Tot hoever willen ze het nog laten komen?
Artikel 12
‘Als het mijn eigen uitgavenboekje was geweest had ik het tekort al lang laten oplopen, maar als gemeente doe je dat niet,’ zegt Kampman. ‘Je gaat dan al snel richting artikel 12, waarin de provincie het overneemt. Dat wil je ook niet, want dan gaat alle jus voor de bewoners eruit. Je voelt je verantwoordelijk voor je inwoners. We hebben nu nog minimabeleid voor mensen met 120% van het minimuminkomen, in een artikel 12-gemeente wordt dat meteen teruggeschroefd tot alleen mensen met 100%.’
Zijn meer eigen inkomsten dan een oplossing? ‘De OZB is in 2018 al omhooggegaan om het leefbaar in onze gemeente te houden. De parkeertarieven zijn al ruim € 2 per half uur. We willen hier geen Amsterdamse toestanden van € 7,50 per uur. En je treft er ook de parkeergarage mee naast het ziekenhuis. Mensen komen dan niet meer op bezoek.’
En dus geeft Enschede noodgedwongen minder geld uit, in de hoop dat ze het voorlopig nog kan uitzingen. Kampman pleit er intussen voor dat de VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, meer werk maakt van de lobby richting het kabinet. ‘Daar mag meer gebeuren,’ zegt hij onderkoeld.
Malieveld
In Enschede riep de gemeenteraad vorig jaar al op om – los van de VNG – dan maar zelf naar het Malieveld op te trekken om dit kabinet tot hogere uitgaven te bewegen. ‘Vrijwel alle raadsleden vinden het onacceptabel. Dat gaat de partijpolitiek te boven.’ Is het Malieveld een echte optie? ‘Ik ben wel van de actie. Ik zie bij ons een grote bereidheid bij alle partijen.’
Niet iedereen is er echter van overtuigd dat het Malieveld net zo vol loopt als bij de boeren afgelopen week of bij de lerarenstaking eerder dit jaar. Carine Bloemhoff is wethouder in Groningen. Zij denkt dat bestuurders ervoor terugdeinzen om het Malieveld te bezetten. ‘Overigens, we gaan al de barricaden op hoor. We hebben een stevig signaal rond Prinsjesdag laten horen, met onze eigen Paul Depla als voorzitter van de G40. Dat gaat via alle partijen, dus ook via D66 en ChristenUnie die in het kabinet zitten bijvoorbeeld. Het is echt idioot dat er gekort wordt op onze uitgaven. Dat ongenoegen venten we via de lobby uit en via de pers.’
Bloemhoff: Als je een artikel 12-gemeente wordt, geef je alle macht uit handen
Maar is dat genoeg of moet er meer gebeuren? Ook Bloemhoff had als eerste gedachte dat ze dan maar een niet-sluitende begroting zou presenteren, maar dan geef je als artikel 12-gemeente de macht uit handen. ‘En dan gaat het niet alleen om snoeien in het sociaal domein, maar ook om wonen of onderwijs. Ik maak liever zelf keuzes.’ Het Gronings college verwerkt daarom niet alle tekorten op de jeugdzorg in de begroting, omdat het uitgangspunt is dat het Rijk deze compenseert.
In de tussentijd mag de VNG ook van haar harder op de bres springen voor haar leden, zegt ze. ‘De gemeenten mogen zich wel wat activistischer opstellen. De VNG mag niet meer alles accepteren wat het Rijk ons oplegt.’
Emancipatie
Ook Zutphens wethouder Annelies de Jonge vindt dat het optreden van de gemeenten veel scherper kan. Ze hekelt daarbij het gebrek aan onderlinge samenwerking. ‘Gemeenten zich niet als een blok op. Je ziet een brief van de G40, die anderen niet mochten ondertekenen. Alsof het Zutphen, een middelgrote gemeente, niet aangaat. Het probleem ligt niet zozeer in Den Haag, als wel bij de gemeenten. Die moeten meer samenwerken.’
De Jonge heeft jeugdzorg in haar portefeuille en ziet bij overleggen met omringende gemeente dezelfde klachten over tekorten bij de collega-wethouders. ‘Ik vraag dan waarom we niet meer samen gaan optrekken. Ik vind dat we als gemeenten nog niet volwassen genoeg zijn in onze taak. We laten ons alles overkomen en kijken naar Den Haag. Terwijl het andersom moet zijn: Den Haag moet vragen wat wij nodig hebben. Nu is het bijna onderdanig gedrag.’
De Jonge: ‘We moeten als gemeenten meer doen dan kletsen’
Emanciperen, het woord gebruikt De Jonge niet graag, maar gemeenten zouden wat haar betreft meer mogen emanciperen. Gemeenten hoeven niet alleen te klagen, ze mogen ook zelf bedenken wat ze dan wel willen, zegt ze.
En ook daar ligt een rol voor de VNG. ‘We weten nu wel dat het slecht gaat, we hoeven daarover niet weer een motie aan te nemen op het volgende congres. Een open brief waarin staat dat het anders moete is een mooi begin, maar het mag daarna niet inzakken. We moeten als gemeenten meer gaan doen dan alleen maar kletsen. De VNG mag meer doen en wij mogen activistischer worden.’
Alleen dan kan een wethouder iets betekenen voor de inwoners. ‘Als we nog meer bezuinigen op de jeugd, geen groen meer hebben en speeltuinen sluiten, dan wordt de solidariteit uitgehold.’
Bijschrift afbeelding: Onder leiding van Jan van Zanen houdt de VNG het tot nog toe vooral bij woorden
Afbeelding: Kick Smeets | Hollandse Hoogte
