Naar aanleiding van de almaar groeiende tekorten in het sociaal domein heeft het CLB onlangs een opinieartikel geschreven. Het water staat de gemeenten nu echt aan de lippen. Zonder een flinke financiële injectie van het Rijk gaat het mis met de jeugdzorg, Wmo en de participatiewet. De cijfermatige onderbouwing hiervan tref je hieronder.
Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten (BUIG)
Over het jaar 2015 bedroegen de tekorten op de BUIG 2% van het macrobudget dat beschikbaar was. Dit komt uit op een bedrag van €105 miljoen.[1] In 2016 was het tekort 6% van het macrobudget: € 227 miljoen.[2] Ook in 2017 was er sprake van een tekort van 6% van het macrobudget. Het tekort bedroeg € 276 miljoen. Over de periode 2015-2017 bedraagt het totale tekort € 608 miljoen.[3] In 2018 sloeg het tekort om in een overschot van € 159 miljoen (2,5% van het macrobudget). Na aftrek van de kosten van de vangnetregeling blijft hier € 21 miljoen van over. 2018 is een trendbreuk met voorgaande jaren. Sinds 2018 is de berekening van het bijstandsbudget aangepast zodat het beter aansluit bij de realiteit. Instroom van vluchtelingen in de bijstand wordt direct ingecalculeerd, terwijl dit voorheen achteraf gebeurde. Omdat 2018 een overgangsjaar is, leidt dit overall tot een overschot, maar in 33% van de gemeenten is echter nog steeds sprake van een tekort.[4]
Op de BUIG is over de periode 2015-2018 sprake van een tekort van € 587 miljoen.
Jeugdzorg
Het budget voor de jeugdzorg bedroeg in 2017 in totaal € 3,5 miljard.[5] Het Rijk verwachtte dat met de decentralisaties op korte termijn een besparing € 450 miljoen kon plaatsvinden in de jeugdzorg door efficiënter te werken. Deze verwachting is echter niet uitgekomen. Naast de bezuiniging hadden gemeenten gemiddeld 5% uit het budget nodig voor de eigen organisatie.[6] Daarnaast groeide de vraag naar jeugdzorg. Over de periode 2015-2017 was er een volumegroei (d.w.z. toename van unieke cliënten) van 12,1%.[7] Dit is niet vertaald in een verhoging van de budgetten. De verwachtte volumegroei over 2018 bedraagt 4% op een macrobudget van €3,5 miljard. Hoewel de ‘groeispurt’ van de jeugdzorg in 2018 stabiliseerde ten opzichte van de voorgaande jaren is het financiële vooruitzicht niet gunstiger. De uitgaven, en daarmee de tekorten, blijven stijgen in de gemeenten. Dit komt omdat de gemiddelde kosten per cliënt toenemen.[8]
2015 & 2016
| Begroting 2015 | Realisatie 2015 | Begroting 2016 | Realisatie 2016 | |
| Jeugdwet | € 2586 miljoen | € 3059 miljoen | € 2921 miljoen | € 3199 miljoen |
| € 473 miljoen terkort | € 278 miljoen tekort | |||
Tekorten jeugdzorg 2015 en 2016 = € 751 miljoen.[9]
2017 Lasten, bedragen in miljoenen
| Begroting | Realisatie | Verschil | |
| Maatwerkdienstverlening 18- | € 2798 miljoen | € 3349 miljoen | – € 551 miljoen |
| Geëscaleerde zorg 18- | € 534 miljoen | € 586 miljoen | – € 52 miljoen |
| – € 603 miljoen |
2017 Baten, bedragen in miljoenen
| Begroting | Realisatie | Verschil | |
| Maatwerkdienstverlening 18- | € 98 miljoen | € 80 miljoen | – € 18 miljoen |
| Geëscaleerde zorg 18- | € 17 miljoen | € 19 miljoen | + € 2 miljoen |
| – € 16 miljoen |
Tekort over 2017 van € 619 miljoen[10]
Totaal tekort periode 2015-2017: € 1,370 miljard
Als je bij dit bedrag de verwachtte volumegroei over 2018 van 4% à € 140 miljoen optelt, leidt dit tot een totaal tekort op de jeugdzorg van € 1,510 miljard over de periode 2015-2018.
Op maandag 27 mei kwam het kabinet met het nieuw naar buiten dat er extra geld naar de jeugdzorg gaat. Hoewel er eenmalig een bedrag van € 1 miljard tegenaan gegooid wordt de komende drie jaar, zal dit de problemen niet oplossen. Het totale tekort is hoger dan de € 1 miljard die het kabinet beschikbaar stelt. Bovendien is het een eenmalige geldinjectie, terwijl een structurele budgetverhoging noodzakelijk is.[11]
Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)
Met de invoering van de decentralisatie volgde een bezuiniging van € 465 miljoen op de Wmo.[12] In 2015 hielden gemeenten overall echter een bedrag van € 310 miljoen over. Hiervoor waren verschillende verklaarbare redenen. Het overschot bleef behouden voor het Sociaal Domein.[13] Ook in 2016 was er sprake van een overschot op de Wmo van €237 miljoen.[14] In 2017 sloeg dit overschot om in een tekort van €119 miljoen.[15]
Met de invoering van het abonnementstarief voor Wmo maatwerkvoorzieningen per 1 januari 2019 is de kans zeer aanwezig dat de tekorten in de Wmo verder oplopen.[16] De eigen bijdrage wordt niet meer aan de hand van inkomen of vermogen berekend, maar iedereen betaalt maximaal € 17,50 per vier weken. De verwachting is dat het abonnementstarief een aanzuigende werking heeft en uit de eerste cijfers blijkt dit te kloppen.[17] Waar personen met meer financiële draagkracht eerst zelf hun zorg inkochten, maken zij nu gebruik van de Wmo. Het Rijk compenseert gemeenten wel deels voor het verlies dat voortkomt uit de afgenomen eigen bijdrage, maar niet voor de kosten die gemaakt worden vanwege de aanzuigende werking. En juist die kosten kunnen flink toenemen.[18] De verwachting is dat de daling van de eigen bijdrage uitkomt op € 286 miljoen. Het Rijk compenseert dit voor de helft. De resterende €143 miljoen komt voor rekening van de gemeenten zelf.[19] De financiële gevolgen van de aanzuigende werking zijn nog niet exact bekend.
Hoewel de overschotten op de Wmo in de eerste twee jaar na de decentralisaties € 547 miljoen bedroegen, is er overall sprake van een tekort:
€465 bezuiniging na invoering decentralisaties
€119 miljoen tekort 2017
€143 miljoen wegvallen eigen bijdrage door abonnementstarief
Opgeteld is er sprake van een tekort van € 727 miljoen. Afgestreept tegen het overschot uit de eerste jaren, blijft er nog steeds een negatief bedrag over van € 180 miljoen. Door de aanzuigende werking die het abonnementstarief heeft, ligt het in de lijn der verwachting dat dit tekort verder zal oplopen.
Totaal tekort sociaal domein
€ 1,510 miljard (jeugdzorg)
€ 587 miljoen (BUIG)
€ 180 miljoen (Wmo)
+
———————————
€ 2.277.000.000 = € 2,3 miljard
Afbeelding: Laurens van Putten | Hollandse Hoogte
[1] Divosa-monitor factsheet: bijstands- en participatiebudget 2015 (Macrobudget BUIG 2015), https://www.divosa.nl/pdf/–_–divosa-monitor-factsheet-bijstands-en-participatiebudget-2015-macrobudget-buig-2015/pagina.pdf, pagina 5.
[2] Divosa-monitor factsheet: bijstands- en participatiebudget 2016 (Macrobudget BUIG 2016), https://www.divosa.nl/pdf/–_–divosa-monitor-bijstandsbudget-2016-macrobudget-buig/pagina.pdf, pagina 3.
[3] Divosa-monitor factsheet: bijstands- en participatiebudget 2017 (Macrobudget BUIG 2017), https://www.divosa.nl/pdf/–_–factsheet-bijstandsbudget-2017-macrobudget-buig/pagina.pdf, pagina 4.
[4] Overschot Buig-budget 2018, maar budget 2019 gaat omlaag https://www.divosa.nl/nieuws/overschot-buig-budget-2018-maar-budget-2019-gaat-omlaag, geraadpleegd op 9-5-2019.
[5] Raadgever jeugdwet, https://vng.nl/raadgevers/inclusieve-samenleving/jeugdwet, geraadpleegd op 9-5-2019.
[6] Onderzoek jeugdzorgtekorten: snel oplossing nodig, https://www.jeugdzorgnederland.nl/actueel/onderzoek-jeugdzorgtekorten-snel-oplossing-nodig/, geraadpleegd op 9-5-2019.
[7] Analyse volume jeugdhulp, https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-sport/documenten/rapporten/2019/04/24/analyse-volume-jeugdhulp-eindrapportage, pagina 4.
[8] Forste kostenstijging jeugdhulp: bezuinigingen en tijdsdruk eisen tol van gemeenten, https://www.divosa.nl/nieuws/forse-kostenstijging-jeugdhulp-bezuinigingen-en-tijdsdruk-eisen-tol-van-gemeenten, geraadpleegd op 10-5-2019.
[9] Wmo en jeugdwet, gemeentelijke baten en lasten, regio, 2015-2016, https://mlzopendata.cbs.nl/#/MLZ/nl/dataset/40043NED/table?dl=1F2E4, geraadpleegd op 27-5-2019.
[10] Wmo en jeugdwet, gemeentelijke baten en lasten, https://www.monitorlangdurigezorg.nl/kerncijfers/uitgaven-en-volume/wmo-en-jeugdwet-gemeentelijke-baten-en-lasten, geraadpleegd op 27-5-2019.
[11] Analyse voorjaarsnota. Waarom het kabinet in een gulle bui is en 1,5 miljard extra uitgeeft, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/waarom-het-kabinet-in-een-gulle-bui-is-en-1-5-miljard-extra-uitgeeft~bf656b8c8/ en Gemeenten krijgen komende drie jaar in totaal een miljard euro extra voor jeugd en GGZ, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/gemeenten-krijgen-komende-drie-jaar-in-totaal-een-miljard-euro-extra-voor-jeugd-en-ggz~ba85ec54/, Volkskrant, maandag 27-5-2019 en Reactie Jan van Zanen op kabinetsbrief jeugdzorg en GGZ, https://vng.nl/onderwerpenindex/jeugd/jeugdhulp/nieuws/reactie-jan-van-zanen-op-kabinetsbrief-jeugdzorg-en-ggz, geraadpleegd op 29-5-2019.
[12] Eindrapport financiële cijfers sociaal domein, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2017/02/06/eindrapport-financiele-cijfers-sociaal-domein, pagina 21.
[13] Gemeenten houden 310 miljoen over van Wmo budget, https://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/nieuws/gemeenten-houden-310-miljoen-over-van-wmo-budget.9533886.lynkx, geraadpleegd op 24-5-2019 en Overschot Wmo is verklaarbaar, gaat niet ‘verloren’, https://vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/financien-wmo/nieuws/overschot-wmo-is-verklaarbaar-en-gaat-niet-verloren, geraadpleegd op 24-5-2019 en Sociaal Domein 2015: een bijzonder jaar in cijfers, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2017/02/07/sociaal-domein-2015-een-bijzonder-jaar-in-cijfers.
[14] Wmo en jeugdwet, gemeentelijke baten en lasten, regio, 2015-2016, https://mlzopendata.cbs.nl/#/MLZ/nl/dataset/40043NED/table?dl=1F2E4, geraadpleegd op 24-5-2019.
[15] Wmo en jeugdwet, gemeentelijke baten en lasten, https://www.monitorlangdurigezorg.nl/kerncijfers/uitgaven-en-volume/wmo-en-jeugdwet-gemeentelijke-baten-en-lasten, geraadpleegd op 24-5-2019.
[16] Dit is een tussenvorm, vanaf 2020 geldt een vast tarief van €19,- per maand.
[17] Dit blijkt uit een enquête afgenomen door het CLB onder wethouders Sociaal Domein.
[18] Aanpassingen Wmo-verordening door komst abonnementstarief, https://vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/financien-wmo/nieuws/aanpassingen-wmo-verordening-door-komst-abonnementstarief, geraadpleegd op 21-5-2019.
[19] Ruimte en risico’s. Een verkenning van de financiële gevolgen van het Interbestuurlijk Programma voor het sociaal domein, https://www.divosa.nl/sites/default/files/onderwerp_bestanden/rapport-ibp-en-financien-sociaal-domein.pdf, pagina 7.
