Zo’n 400.000 huishoudens in Nederland kunnen hun energierekening amper betalen zo laat een recent rapport van onderzoeksinstituut TNO zien. Voor ongeveer 50.000 huishoudens zijn de problemen het grootst. Bij hen valt de rekening jaarlijks liefst 1000 tot 2000 euro hoger uit dan je gemiddeld voor hun woning zou verwachten. Deze mensen wonen in slecht geïsoleerde huizen, met name buiten de Randstad.
Het verduurzamen van woningen is slimmer dan elk jaar een bedrag compenseren, luidt de conclusie van TNO. Thomas Schuurman Hess werkt bij het onderzoeksinstituut. Hij doet onderzoek naar de effecten van gemeentelijke steun bij het verduurzamen van woningen.
‘Wat levert ondersteuning in de vorm van advies op? Wat levert renovatie op?’ Het zijn centrale vragen voor de studies die Schuurman Hess heeft verricht. ‘Neem bijvoorbeeld een woningcorporatie die bewoners een aardgasvrije renovatie aanbood. Op kosten van de corporatie kregen de woningen een warmtepomp. Daar zagen we zoveel verbetering dat de energiearmoede praktisch werd opgelost.’
Ook door beleidskeuzes van Europa is het slim om van het gas af te gaan stelt de onderzoeker. ‘De prijzen van fossiele brandstoffen zullen door het beleid alleen maar stijgen. Er is al een uitstootbelasting, maar er komt ook een nieuwe CO2-heffing aan uit Europa voor eindgebruikers. Met gas ben je kortom het meest kwetsbaar. Als je op het platteland woont, ben je ook eerder afhankelijk van eigen vervoer. Met alle stijgende kosten voor benzine- en dieselauto’s wordt elektrisch rijden steeds aantrekkelijker.’
Grootste energiearmoede buiten Randstad
Bij energiearmoede wordt vaak gedacht aan minima die in stedelijke achterstandswijken wonen. Toch liggen de grootste zorgen juist buiten de Randstad. Schuurman Hess: ‘Een hoge energierekening drukt op je inkomen. Dat is overal zo. TNO berekent sinds 2019 de cijfers van energiearmoede. Jaarlijks brengen we ze in opdracht van verschillende ministeries in kaart. Uit ons onderzoek blijkt nu dat energiearmoede het vaakst en het diepst voorkomt in de buitengebieden, met name in het noorden van Nederland zoals Oost-Groningen. Mensen hebben daar doorgaans een groter huis en vaak zijn die huizen amper geïsoleerd.’
In Oost-Groningen is Gert Engelkens wethouder van Oldambt, een gemeente die uit vijftien woonkernen bestaat en waarvan de stad Winschoten de grootste is.
Vorig jaar zijn we het project ‘Oldambt Verwarmt’ gestart. We bezochten toen alle woonkernen met een klusbus.
Gert Engelkens, wethouder in Oldambt
Engelkens ziet dat onder de ruim 39.000 inwoners de energiearmoede hoog is. ‘Dat komt door een combinatie van slecht geïsoleerde woningen, relatief veel lage inkomens en daardoor hoge woonlasten,’ verklaart hij. ‘Vorig jaar zijn we het project ‘Oldambt Verwarmt’ gestart. We bezochten toen alle woonkernen met een klusbus. We organiseerden informatiebijeenkomsten om inwoners uitleg te geven over verduurzaming van hun woningen en over subsidiemogelijkheden. Daarbij kan een energie-bespaarcoach bij mensen thuis langskomen voor een persoonlijk plan van aanpak. Daar wordt veel gebruik van gemaakt. Minister Mona Keijzer kwam hier laatst op bezoek en zij was enthousiast over onze aanpak.’
Subsidie voor woningisolatie
Daarnaast is Oldambt een ‘aardbevingsgemeente’. Engelkens: ‘De gaswinningsellende komt er bovenop. Het kabinet gaat haar ereschuld inlossen. Een van de maatregelen is het verstrekken van subsidies tot maximaal 40.000 euro per woning voor isolatie. Dat gebeurt halverwege 2025. Ook woningcorporaties krijgen een subsidiepot.’
De wethouder groeide zelf op in Beerta. Hij zag in zijn omgeving dat armoede vaak generaties lang bestaat. ‘Het motiveerde me de politiek in te gaan. Nu ik een beetje aan de knoppen zit, probeer ik het voor onze inwoners beter te krijgen. Wij hebben contact met energiebedrijven, waterbedrijven en woningcorporaties die ons een seintje geven bij betalingsachterstanden. Dan gaat het Team Vroeg Eropaf praten en kijken we waar we kunnen helpen. Het is altijd maatwerk. Veel mensen voelen aanvankelijk schaamte en vragen zich af waar de overheid zich mee bemoeit. Maar gaandeweg ontstaat ook waardering.’
Capelle aan den IJssel
In Capelle aan den IJssel heeft wethouder Sjoerd Geissler zelfs energiearmoede in zijn portefeuille. Hij schat dat duizenden inwoners van Capelle aan den IJssel hiermee te maken hebben. ‘Wij zijn een middelgrote gemeente van 67.000 inwoners. Daar zitten ook mensen tussen die qua inkomen kwetsbaarder zijn.’
Als die mensen dan ook nog in een slecht geïsoleerd huis wonen, komt de energierekening extra hard aan. Geissler: ‘In onze woningvoorraad zien we 10.000 sociale huurwoningen uit de jaren ’60 of zelfs nog ouder. Het zijn veelal appartementengebouwen die aan renovatie toe zijn. Ons doel is om de energielabels op orde te krijgen. De labels E, F en G verdwijnen de komende jaren in fasen, tot 1 januari 2028.’
Infrarood paneel
De gemeente werkt hierin samen met de woningcorporaties die de 10.000 sociale huurwoningen beheren. De wethouder legt uit hoe het beleid twee sporen kent: ‘De woningen worden niet alleen gerenoveerd en geïsoleerd. Wij geven ook subsidie aan de corporaties om zonnepanelen op de daken te leggen. De gemeente betaalt de helft. De afspraak daarbij is dat de kosten niet worden doorberekend, ook niet in een verhoging van servicekosten. Huurders ervaren hierdoor straks een significant voordeel: hun woning vraagt minder energie en zij kunnen bijvoorbeeld een ruimte verwarmen met een infrarood paneel dat door de zonnepanelen niets extra’s kost.’
Onze bewoners kunnen een aanvraag doen via de Bijverwarmregeling om een infrarood paneel aan te schaffen.
Sjoerd Geissler, wethouder in Capelle aan den IJssel
Ook bij de aanschaf van dat infrarood paneel kan de gemeente helpen. ‘De energietoeslag vanuit het Rijk bestaat niet meer, maar er zijn andere manieren om lokaal te helpen. Onze bewoners kunnen een aanvraag doen via de Bijverwarmregeling om een infrarood paneel aan te schaffen.’
Aannemer
De afspraken met de woningcorporaties zijn gemaakt, het werk is inmiddels begonnen. Geissler kijkt alweer verder naar particuliere koopwoningen die er qua isolatie slecht aan toe zijn. ‘Wij hebben een subsidieregeling bedacht om deze woningen te verduurzamen zonder zorgen voor de eigenaar. De eerste aanbesteding is net afgerond. Er is een afspraak met een aannemer om straat voor straat de woningen aan te pakken. De aannemer belt huis aan huis aan om te vragen of mensen willen meedoen. Daarbij kijken we naar het energielabel en de NHG-grens, niet naar inkomen om mee te kunnen doen. Door een hele straat ineens aan te pakken, kunnen de kosten voor een huiseigenaar tot 80 procent goedkoper uitvallen.’
Verduurzaming heeft tijd nodig. Geissler: ‘We kunnen niet alles in één keer oplossen, het werk is voor de komende winter nog niet af. Maar mensen die in nood verkeren, kunnen via de bijzondere bijstand hulp vragen.’
Daarmee bestaat de aanpak van energiearmoede voorlopig nog uit zowel compensatie als uit verduurzaming. Op de termijn moet verduurzaming het antwoord zijn op energiearmoede die nog zoveel huishoudens treft.
