Terneuzen ontvangt 11 oktober dubbel hoog bezoek. Koning Willem-Alexander en de Belgische koning Filip openen dan de Nieuwe Sluis, ‘maatje IJmuiden en Panama’ die doorgang verleent aan grote zeeschepen. Via het Kanaal Gent-Terneuzen varen zij naar Gent en op termijn naar Parijs. Buiten dat is het vaak bijzonder stil rondom de zuidelijkst gelegen Zeeuwse gemeente die zo nauw verbonden is met Vlaanderen. Terwijl er ontzettend veel speelt, blijkt uit het relaas van burgemeester Erik van Merrienboer.
Voorbeeld? ‘Wij staan op het punt een grote omslag te maken naar duurzame energie.’ Erik van Merrienboer staat na decennia politiek bestuurlijk actief te zijn geweest in Brabant, alweer ruim drie jaar aan het roer van de Zeeuwse havenstad.
Terneuzen voert het lijstje aan van meest CO2-uitstotende gebieden in het land. ‘Precies een lijstje waar je liever niet in voorkomt,’ zegt de burgemeester in zijn kamer met fantastisch zicht op de diepblauwe Schelde. ‘De industrie die wij hebben, zit aan het einde van zijn economische golf en wil investeren in een nieuwe.’
Vergroenen
De komende jaren heeft de gemeente heel veel werk aan het vergroenen van het gebied waar de agro- en chemie-industrie groot zijn. De Amerikaanse kunststofproducent Dow Chemical bijvoorbeeld vindt zijn thuis in Terneuzen sinds de jaren ‘60. Verder is onder meer de grote Noorse kunstmestproducent Yara er gevestigd.
‘Vanuit Europa komt de opdracht te vergroenen en tegelijkertijd bedrijven te behouden,’ zegt Van Merrienboer. De economie en de samenleving heeft de chemische bedrijven nodig. Verduurzaming kan namelijk niet zonder chemie. ‘We zijn bijvoorbeeld meer bezig met het toepassen van houtskeletbouw in de woningbouw, het bouwen van houten huizen. Hout moet je wel verlijmen. De chemische industrie produceert die lijm. Dat is nog niet duurzaam, maar duurzaamheid kan niet zonder de groene chemie,’ illustreert Van Merrienboer.
Punt is dat de chemieconcerns veel fossiele energie verbruiken. Dat moet anders. ‘De industrie moet op duurzame energie gaan draaien. Windenergie, waterstof. Daarbij wordt Zeeland het stopcontact voor de rest van Nederland; veel duurzame energie wordt hier opgewekt. We hebben grote windparken. Wind op zee landt hier aan en trekt via 380 kilovolt hoogspanningsverbindingen het land in. En de grootste zonneparken vind je in Zeeland.’
Hamvraag is, zo stelt Van Merrienboer: ’Profiteren inwoners en hun woon- en leefomgeving in voldoende mate van de energietransitie?’
Als je mensen laat deelnemen aan projecten, creëer je draagvlak voor grote veranderingen.
Erik van Merrienboer, burgemeester van Terneuzen
De burgemeester zou ook voor de inwoners van Terneuzen meer mogelijkheden willen. Terneuzen heeft al een duurzaamheidsfonds om initiatieven mee te steunen. Maar het mag wat betreft Van Merrienboer allemaal wat substantiëler. ‘De opgaven in verduurzaming van de woningvoorraad en de leefomgeving zijn hier immers groot.’
Samenbrengen verduurzaming en industrie
Om de transitie van de grond te krijgen wil Terneuzen ook inzetten op het samenbrengen van de werelden van verduurzaming en industrie. Dow Chemical alleen al produceert voldoende restwarmte om de gebouwde omgeving in Zeeuws-Vlaanderen vier keer te verwarmen. Van Merrienboer zou die restwarmte dan ook graag benutten voor de huizen. Het gebeurt nog niet. ‘Bedrijven kunnen de restwarmte gebruiken, maar woningen niet.’
De verbinding tussen industrie en de gebouwde omgeving is hier ook moeilijk. Daarvoor is nieuwe, ondergrondse infrastructuur nodig. Rotterdam bijvoorbeeld transporteert restwarmte uit de haven naar Westland, Den Haag en Leiden. De gemeenten verwarmen er kassen en woningen mee. Om de energie zover te krijgen, worden zogenoemde energierotondes aangelegd. Van daaruit wordt de warmte verdeeld. Die infrastructuur ontbeert Zeeland. Van Merrienboer zou het wel graag willen voor de omgeving.
Zoeklocatie kerncentrales
Of het Rijk kan bijspringen? Het Rijk weet de provincie nu vooral te vinden als zij op zoek is naar oplossingen voor haar opgaven, constateert de burgemeester. Zo kwam onlangs een delegatie op bezoek, omdat zij Terneuzen als zoeklocatie in beeld heeft voor de bouw van twee kernenergiecentrales.
Niet lang voor hij in gesprek gaat met Lokaal Bestuur is de eerste informatiebijeenkomst voor bewoners over een kerncentrale geweest. Die kon op goede belangstelling rekenen: 350 bewoners wilden meer weten. Concreet viel er nog niet heel veel te vertellen. Maar het gegeven dat het Rijk op zoek is in het gebied, is al genoeg om bewoners en bedrijven te verlammen. ‘Als je niet precies weet wat er de komende vijftien jaar gaat gebeuren, weet je niet of het verstandig is om te investeren in bijvoorbeeld de verduurzaming van je woning of je bedrijf.’
Hij voegt toe: ‘Als het Rijk iets wil, zal het nu moeten investeren en niet compenseren als pas over vele jaren de schop de grond in gaat.’
Te weinig toegevoegde waarde
Het is niet de enige doorn in het oog van de burgemeester. Hij merkt op dat als het Rijk besluit een kerncentrale in de omgeving te bouwen, Zeeland wel de productiesite wordt, maar te weinig de toegevoegde waarde van de kennis krijgt toebedeeld. ‘In de Brainportregio Eindhoven is dat wel het geval. De spin-off in positieve zin – van hoogwaardige werkgelegenheid die kennis met zich meebrengt en de huisvesting van de hoogopgeleiden die nodig zijn voor deze banen – dreigt er niet te komen als de kennis in Delft blijft.’
Dat terwijl Terneuzen als krimpregio meer inwoners nodig heeft om de voorzieningen op peil te houden. Daarnaast is de gemeente gebaat bij een meer diverse arbeidsmarkt. ‘De arbeidsmarkt van Terneuzen is best druk. Bijna alle sectoren hebben een personeelstekort. Het werk is er, maar is eenzijdig: veel havenwerk en haven gerelateerd werk voor mbo- en mbo-plus-opgeleiden. Voor de diversiteit en de welvaart op termijn is het goed als wij meer hbo- en wo-banen krijgen.’
De transities moeten niet ten koste van de leefomgeving gaan. Die willen we juist verbeteren.
Van Merrienboer past ervoor om met een spreekwoordelijk spiegeltje en een kraaltje te worden gecompenseerd zegt hij. ‘Ik wil ook de meerwaarde waaraan we de brede welvaart kunnen ontlenen. De transities moeten niet ten koste van de leefomgeving gaan. Die willen we juist verbeteren.’
De manier waarop het Rijk met de regio omspringt in de zoektocht naar locaties voor kerncentrales of andere energieopgaven werkt eerder afbraak dan verbetering van de leefomgeving in de hand, zegt de burgemeester. ‘Voor de brede welvaart in de Zeeuwse regio is het van groot belang dat meer mensen zich er vestigen.’ Zo niet, dan voorziet de burgemeester een aanhoudende druk op voorzieningen en uiteindelijk op de economie en werkgelegenheid.
Van Merrienboer wijst erop dat landelijke maatregelen niet altijd goed uitpakken voor de regio. ‘Wat in Amsterdam een oplossing kan zijn, verwordt hier tot een probleem. Zeker voor een grensregio is maatwerk nodig.’
Groene verblijfsgebieden
Benut ook de kansen aan de grens, wil hij het Rijk meegeven. ‘Als je richting Gent fietst, kom je door grote stukken groene verblijfsgebieden tussen de industriegebieden, zogenaamde koppelzones. Je kunt er fietsen, wandelen, recreëren. Hier zou ik hetzelfde willen.’
Maar dat bleek moeilijk te realiseren. In de strakke ruimtelijke ordening wordt het groen ter compensatie van de bouw in natuurnetwerken geplaatst. Denk aan natuurgebieden zoals de Veluwe. Gevolg is dat groene gebieden groener worden en gebieden waar al weinig natuur is te vinden, nog meer verharden. ‘Natuurnetwerken hebben we hier langs het kanaal nauwelijks, terwijl er een enorme behoefte is aan groene buffers.’ Terneuzen heeft in een regiodeal wel wat geld gekregen om groen aan te leggen, voegt Van Merrienboer toe.
Perspectief
De transformatie waar Terneuzen voor staat, vraagt een perspectief van tien tot vijftien jaar. ‘Het is een grote opgave die voor onzekerheid zorgt bij mensen en bedrijven. Die moeten wij beperken, want onzekerheid zorgt ervoor dat mensen niet meer durven te investeren in bijvoorbeeld hun woning. Het is aan ons om inwoners en bedrijven een concreet perspectief te bieden. De vele, grote projecten in onze omgeving geven alle kans dat te doen.’
‘Elke regio telt, is de belofte waarmee het nieuwe kabinet de regio’s wil versterken,’ haalt hij op. Erik van Merrienboer ziet graag dat het Rijk die belofte inlost.
