De luchtkwaliteit in Nederland is ronduit beroerd: hoogste tijd om in actie te komen

Lucht is de meest primaire en urgente levensbehoefte van ieder mens. Elke dag ademt een volwassen persoon meer dan tienduizend liter lucht in en uit; genoeg om een flink zwembad mee te vullen. Het is van groot belang dat die lucht schoon is. Je kunt kiezen voor biologisch voedsel, maar aan slechte lucht valt niet te ontsnappen.

In Nederland staan we er helaas niet zo best voor wat dat betreft. Kinderrechtenorganisatie KidsRights concludeerde onlangs dat door de slechte luchtkwaliteit ons land steeds slechter scoort als het gaat om het recht op een gezonde leefomgeving voor kinderen. Volgens het Europees Milieu Agentschap ontwikkelen zelfs 10.000 kinderen per jaar in Nederland astma door blootstelling aan stikstofdioxiden afkomstig van industrie en verkeer.

Niet alleen kinderen leiden onder slechte lucht. Bij ouderen vormt de decennialange blootstelling aan vervuilde lucht een aanslag op het immuunsysteem. Luchtvervuiling speelt hoogstwaarschijnlijk een rol bij gevaarlijke luchtweginfecties. Tijdens de Covid pandemie is dan ook pijnlijk duidelijk geworden dat sterftecijfers hoger lagen in gebieden met sterk verontreinigde lucht. Het kan één van de redenen zijn dat er zoveel mensen zijn overleden in Noord-Italië, waar de luchtkwaliteit ook slecht is.

Ook ziektes als COPD, kanker en hart- en vaataandoeningen worden deels veroorzaakt door slechte lucht. Volgens het longfonds sterven jaarlijks 12.000 mensen in Nederland aan de gevolgen van luchtvervuiling. Daarnaast kwam onlangs ook naar buiten dat vieze lucht onze mentale gezondheid beïnvloedt, het risico op angst en depressie verhoogt en de hersenontwikkeling bij kinderen verstoort.

De WHO heeft onlangs de grenswaarden voor fijnstof en stikstofdioxide sterk verlaagd, in verband met de nieuwe inzichten over de schadelijkheid van slechte lucht. In Nederland is er nu nauwelijks nog een plek te vinden waar de lucht aan deze nieuwe normen voldoet. Er is dus echt nog veel werk aan de winkel om in ons land weer gezonde lucht te krijgen.

In Nederland is de luchtkwaliteit vaak ongezond

Een van de instrumenten daarvoor is het Schone Lucht Akkoord (SLA) tussen Rijk, provincies en gemeenten. De deelnemende overheden werken aan het terugdringen van fijnstof, stikstofoxiden en andere vervuilende stoffen. Dat gebeurt door het stimuleren van fietsen en wandelen, het regelen van walstroom voor de binnenvaart, door zero-emissie aanbestedingen en talloze andere maatregelen. Deelnemers kunnen kennis met elkaar delen en gebruik maken van rijksfinanciering voor pilotprojecten. Doel is een gezondheidswinst van minimaal 50% in 2030 ten opzichte van 2016.

Het goede nieuws: inmiddels hebben alle twaalf provincies en meer dan negentig gemeenten het SLA ondertekend. En uit de meest recente voortgangsmeting blijkt dat de luchtverontreiniging door landbouw, industrie en houtstook aan het afnemen is. Dat heeft te maken met de toename van schone elektriciteit en het uit bedrijf nemen van kolencentrales. Ook scherpere vergunningverlening en emissieregelgeving helpen mee. Maar wegverkeer, mobiele werktuigen, binnenvaart en havens blijven nog achter.

Het is mooi dat meer dan negentig gemeenten het SLA inmiddels hebben ondertekend. Maar het betekent ook dat er nog zo’n 250 gemeenten zich moeten aansluiten. Juist vanuit de waarden van de sociaal-democratie zou het een goed idee zijn als PvdA raadsfracties hiertoe initiatief nemen, bijvoorbeeld via een motie. Het recht op een gezonde leefomgeving voor kinderen, ouderen en andere kwetsbaren verdient onze steun. Bovendien worden – zoals zo vaak – ook hier weer de lagere inkomensgroepen het hardst getroffen. Het Planbureau voor de Leefomgeving vond bijvoorbeeld dat mensen in buurten met de laagste inkomens het meest aan stikstofdioxide werden blootgesteld.  Het zou prachtig zijn als alle Nederlandse gemeentes het Schone Lucht Akkoord zouden tekenen. Want schone lucht is een mensenrecht.