Provincies worstelen met ideeën voor de bouw van kleine kernreactoren, de zogenoemde small modular reactors. Voorstanders willen zulke kerncentrales bouwen in plaats van windparken en andere hernieuwbare energiebronnen. Politiek gezien roept dit op nationaal en regionaal niveau discussies op.
Small Modular Reactors (SMR’s) zijn compacte kernreactoren die als een mogelijke oplossing worden gezien voor de energietransitie. Ze bieden de voordelen van kernenergie, zoals betrouwbaarheid en lage CO2-uitstoot, maar hebben een kleinere schaal en kortere bouwtijd dan traditionele kerncentrales. Gelderland, Overijssel en Limburg voeren onderzoeken uit naar de haalbaarheid en locaties voor SMR ’s terwijl debatten over draagvlak, bevoegdheden en prioriteiten de gemoederen bezighouden. Fracties verschillen sterk van mening over de wenselijkheid en noodzaak van kleine kerncentrales in hun regio. Wij spraken met Mujde Palavan, Tijs de Bree en Lisa Wolters.
Ik merk dat de kennis bij politici over kernenergie in het algemeen onvoldoende is om gedegen besluiten te kunnen nemen over een SMR.
Mujde Palavan, Statenlid in Gelderland
Je hebt vragen gesteld over draagvlak onder de bevolking en de bevoegdheden van de provincie, nadat een miljoen euro voor onderzoek naar SMR beschikbaar is gesteld. Wat was het antwoord op je vragen?
‘Draagvlak lijkt nu een sluitstuk te zijn dat volgt op locatiekeuze. In mijn optiek is dat de verkeerde volgorde. Vooral omdat het draagvlak in korte tijd gewijzigd is. Daarom heb ik een agendaverzoek gedaan voor een statenbreed debat. Daarin kunnen voor- en tegenstanders van kernenergie en een deskundige specifiek ingaan op dat draagvlak. Het verzoek is helaas aangehouden.’
Hoe is het gesteld met de kennis bij politici over de werking en impact van SMR’s?
‘Ik merk dat de kennis bij politici over kernenergie in het algemeen onvoldoende is om gedegen besluiten te kunnen nemen over een SMR. Het is een complex onderwerp. Daarbij is de technologie voor opwekking en distributie van energie zeer sterk aan verandering onderhevig. Waarom een SMR over X jaar, als de Thoriumreactor of kernfusie betere alternatieven kunnen zijn? Politici moeten vaak afgaan op het oordeel van externe deskundigen. Ze worden daarmee kwetsbaar voor lobbywerk en kunnen niet altijd de juiste vragen stellen. Terwijl elke kernreactie begint met voldoende kritische massa.’
Hoe schat je de steun van de bevolking in voor een mogelijke SMR in Gelderland?
‘De laatste drie jaar is de steun voor kernenergie sterk toegenomen tot ongeveer de helft van de Nederlanders. Ik schat in dat dit in Gelderland vergelijkbaar is. De toegenomen steun heeft voornamelijk te maken met een groeiende angst voor energiearmoede en klimaatverandering. Angst een slechte raadgever. Het snel toegenomen draagvlak is daarmee gestoeld op een onzekere basis. Op een onzekere basis kan je geen beslissingen nemen voor miljoeneninvesteringen en tijdsperiodes van zestig jaar voor de bedrijfsduur en 100.000 jaar voor eindopslag van het extra afval.’
Welke rol zie je voor de provincie in het bepalen van locaties en draagvlak?
‘In het coalitieakkoord is afgesproken dat Gelderland een locatie voor een SMR gaat aanwijzen. Gedeputeerde Staten heeft dat voortvarend opgepakt. PvdA is als oppositiepartij niet gebonden aan dat akkoord. Wij willen dat GS uitlegt aan de bevolking wat een SMR is en waarom die nodig zou zijn, afgezet tegen alternatieven om energiearmoede en netcongestie te verhelpen. Als GS dat kan uitleggen en daarmee een voldoende groot en duurzaam provinciaal en lokaal draagvlak ontstaat, heeft PvdA daar ook vrede mee.’
Kernenergie is alleen in zeer beperkte mate nodig en we waken ervoor om nu stappen te zetten die niet onmiddellijk noodzakelijk zijn.
Tijs de Bree, gedeputeerde in Overijssel
Het provinciebestuur ziet mogelijkheden voor vier middelgrote SMR’s, goed voor 50 MW elektriciteit, zoals staat in jullie Energievisie. Hoe verloopt de discussie hierover in Overijssel?
‘Veel mensen vinden het best ingewikkeld om met duurzame energieprojecten aan de slag te gaan. Het versnellen van projecten met vooral zon en wind ligt soms gevoelig, omdat ze ruimtelijk moeilijk zijn te realiseren, vooral op korte termijn. Als reflex zie je dan dat mensen naar de langere termijn gaan kijken. Ze hopen op innovatie en noemen vaak kernenergie als een kans. Mensen zijn er enthousiast over, maar hebben vaak een oppervlakkig beeld van de situatie. Want waar kan een SMR dan komen? Wat is er nodig? Wie moeten erbij worden betrokken? Deze vragen zijn nog niet beantwoord.’
Bekende vragen, toch?
‘Het grappige is dat diezelfde vragen ook al werden gesteld bij eerdere projecten zoals zon, wind en geothermie. Dus het loopt een beetje uit de pas: bij sommige onderwerpen is er al concrete vooruitgang en zijn er raakvlakken met de omgeving, omdat mensen daar iets van vinden. Maar kernenergie is nog niet concreet, waardoor er vooral ideologische debatten ontstaan. Het is daardoor voor sommigen een veilige vluchthaven onder het mom Hoeven we nu niets te doen, kijken we later wel verder. Maar dat kunnen we ons niet permitteren.’
De motie die tot deze passage leidde, kwam van de SGP. De PvdA-fractie stemde tegen. Waarom?
‘Wij hebben duidelijke opvattingen over kernenergie. We zien het als iets dat alleen in zeer beperkte mate nodig is en we waken ervoor om nu stappen te zetten die niet onmiddellijk noodzakelijk zijn. Daarnaast: er bestaat op dit moment geen concrete situatie. Er is geen reactor die je nu ergens kunt bouwen, er is geen initiatiefnemer en er is geen vergunningsaanvraag.’
De stelling is vaak dat zon en wind alleen niet voldoende zijn voor energiezekerheid. Hoe kijk je daarnaar?
‘Zon en wind alleen zijn inderdaad niet voldoende. Als er geen wind is, of als het is nacht, heb je onvoldoende dekking. Dan zijn er twee oplossingen: of de vraag aanpassen, of het palet aan bronnen diversifiëren door bijvoorbeeld gebruik te maken van geothermie, afvalwater, oppervlaktewater. Als realist zie ik in dat kernenergie helaas nog een tijd nodig zal zijn om het elektriciteitsnet betrouwbaar en stabiel te houden. Maar dat is iets anders dan het versnellen van de ontwikkeling van kernenergie. Ik denk dat we nu vooral moeten versnellen op zaken die we al kunnen inzetten, zoals zon en wind.’
Op welke termijn zou er een kleine reactor kunnen komen?
‘Als de plannen doorgaan, ben je de komende tien jaar bezig. Sommigen zeggen: je moet het gewoon doen. Lef tonen. Holle praatjes, vind ik. Zolang niemand de hand opsteekt, geld op tafel legt en ermee aan de slag gaat, is het niet realistisch. Je moet er wel naar kijken. Interessant is de context waarin we hebben opgeschreven dat Overijssel eventueel ruimte heeft voor vier reactoren. Waarom vier? We koppelen dat aan het energiesysteem, aan wat nodig is. Niet aan een ideologische discussie over de wenselijkheid van kernenergie. Veel mensen denken trouwens dat we geen vier reactoren nodig hebben, maar dat één reactor al genoeg is voor de provincie. Voor hen is het een eye-opener dat de potentie van kernenergie niet zo groot is dat je met één reactor het hele vraagstuk kunt oplossen.’
Welke tips heb je voor collega-politici om zorgvuldig om te gaan met een complex en omstreden onderwerp als kernenergie?
‘Ik zou zeggen: neem het serieus, kom uit je ideologische schuilplaats en voer een realistisch debat, waarbij waarden en idealen ook belangrijk zijn. Maar als je alleen maar op basis van idealen de discussie voert, verlies je. Dat moet je niet willen. Dat betekent niet dat je altijd tot de conclusie moet komen dat je het moet doen, maar je moet het ook niet van tevoren uitsluiten.’
Problemen als netcongestie op de korte termijn oplossen, niet met SMR die pas over dertig jaar beschikbaar is.
Lisa Wolters, Statenlid in Limburg
In Limburg is een draagvlakonderzoek uitgevoerd. Waarom? En wat was de uitkomst?
‘Het onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van een motie uit de vorige statenperiode. Binnen de Provinciale Staten zijn er meerdere partijen die geïnteresseerd zijn in het SMR-vraagstuk. Uit het onderzoek kwamen gemengde reacties naar voren. Veel gemeenten staan niet te springen om dergelijke reactoren, omdat de gevolgen ervan onduidelijk zijn. Sommige gemeenten zijn er zelfs expliciet op tegen. Daarnaast blijkt het lastig te bepalen of het technisch en praktisch haalbaar is, aangezien deze reactoren commercieel nog niet zijn ontwikkeld. Alleen Rusland en China hebben elk één werkend exemplaar, maar de betrouwbaarheid van de informatie uit die landen is onzeker. Ook in andere landen zijn vraagtekens: in de Verenigde Staten is een project stilgelegd omdat het te duur werd. In Groot-Brittannië zijn de eisen nog onduidelijk. Dit alles leidt tot gemengde en terughoudende reacties.’
Hoe staat de PvdA in Limburg in de discussie?
‘Wij zijn op dit moment tegen, voornamelijk omdat we niet weten wat de gevolgen zijn. We hebben geen idee wat het zal kosten, maar goedkoop zal het zeker niet zijn, omdat deze technologie in de kinderschoenen staat. Daarnaast zijn we tegen het gebruik van uranium dat elders moet worden gewonnen. Thorium lijkt makkelijker beschikbaar en minder radioactief, maar ook daar is nog te weinig kennis over. Overigens is er maar één locatie in Limburg die potentieel geschikt zou zijn voor een SMR: de RWE-centrale in Maasbracht. RWE ziet daar momenteel geen heil in, de PvdA Limburg ook niet. Het is goed dat het Rijk onderzoekt hoe deze technologie veilig en betaalbaar kan worden. Hier proberen we oplossingen te bedenken voor de komst van een SMR, maar die is nog niet ontwikkeld. Dat is wensdenken.’
De discussie over de SMR is vooral wensdenken dus?
‘Ja, ik denk dat veel van deze opties pas over twintig tot dertig jaar beschikbaar zullen zijn. We kunnen niet dertig jaar blijven stilstaan. Een SMR wordt genoemd als oplossing voor netcongestie, maar netcongestie ontstaat niet alleen door zonnepanelen, ook onze toenemende energiebehoefte veroorzaakt netcongestie. Dit soort problemen moeten we op korte termijn oplossen, niet met een SMR die pas over dertig jaar beschikbaar is. Laat anderen eerst maar SMR’s testen, bijvoorbeeld in een woestijngebied. Als ze er uiteindelijk zijn, goed functioneren en schone en veilige energie produceren, dan zie ik een SMR als een interessante optie. De windmolens en zonnepanelen die we nu maken, zijn over dertig jaar afgeschreven. Tegen die tijd kunnen we misschien het idee van een SMR van de plank halen.’
