Nederland lijkt tegenwoordig nog maar één echt seizoen te kennen: het regenseizoen. Ondanks de vele regen die de afgelopen herfst, winter, lente en ook zomer is gevallen, dreigt er vanaf 2030 een structureel drinkwatertekort.
Door allerlei oorzaken zoals vervuiling, onttrekking van grondwater aan de bodem en bevolkingsgroei hangt een blijvend drinkwatertekort in de lucht. Wat kunnen we er nu aan doen om die dreiging van schaarste tegen te gaan en daarmee drinkwater betaalbaar te houden voor iedereen? Wij spraken erover met Wilma de Boer, Fiona Bijl en André Menting.
Een goede maatregel in bestaand bebouwd gebied is bijvoorbeeld het afkoppelen van regenwater van het riool.
André Menting, fractievoorzitter Waterschap Rijn en IJssel
In het verkiezingsprogramma van de PvdA Rijn en IJssel is veel aandacht voor de waterhuishouding. In welke mate kan een waterschap meehelpen om ook de drinkwatervoorziening op peil te houden?
‘Een waterschap kan daar voor een deel aan bijdragen. Bijvoorbeeld door droogtebestrijding dat natuurlijk rechtstreeks impact heeft op de drinkwatervoorraad. Op plekken waar drinkwater wordt gewonnen, kan het waterschap maar beperkt iets doen. Zorgen voor snelle of juist trage afvoer, daar kan een waterschap in helpen. Helpen om de functie van een gebied in te kaderen is belangrijk. Je kunt bijvoorbeeld sturen op bodem, op plekken waar je drinkwatervoorzieningen wilt aanleggen.’
Hoe kijken jullie als waterschap aan tegen de toekomst van drinkwater in Nederland?
‘In de nabije toekomst moet je kijken of sommige drinkwatervoorzieningen kunnen worden verplaatst naar minder gevoelige gebieden. Binnen Rijn en IJssel zijn dichter bij rivieren vaak betere plekken voor drinkwatervoorzieningen te realiseren dan op de zandgronden in het oosten van Gelderland. Ook bij Montferland is vaak en snel sprake van droogte. Dat komt door zowel de hoogte als door het feit dat de grond uit zand bestaat. Het water zakt dan snel weg. Drinkwaterwinning versnelt dat effect nog eens.’
Welke stappen heeft het waterschap zelf gezet? En wat heeft dat opgeleverd?
‘Het waterschap is al enkele decennia bezig om te kijken hoe we elke druppel water binnen kunnen houden. Dat doen we samen met agrariërs, gebiedsbeheerders van natuurgebieden en gemeenten. De ene gemeente staat hier overigens meer voor open dan de ander. Het is misschien wat te vrijblijvend.’
Wat heeft de samenwerking opgeleverd?
‘Een goede maatregel in bestaand bebouwd gebied is bijvoorbeeld het afkoppelen van regenwater van het riool. Je ziet dat sommige gemeenten daar nog niet zo mee bezig zijn. Dat zou je misschien kunnen afdwingen en daar mag wel een tandje bij. Maar ja, als het over drinkwater gaat, moet je toch vooral bij drinkwaterbedrijven en provincie zijn. Daar liggen de bevoegdheden.’
Is het voldoende wat er gebeurt of verwacht je inderdaad drinkwatertekorten op afzienbare termijn?
‘Ik kan dat moeilijk overzien. Als waterschap hebben we meer te maken met de effecten van drinkwaterwinning dan met de vraag waar drinkwatertekorten ontstaan. Wat dat betreft zijn we afhankelijk van derden. Maar er komen zeker veel alarmerende berichten over tekorten vanuit de drinkwaterbedrijven.’
In Utrecht zetten wij ons volop in om een verbod op het gebruik van gif aan te scherpen in de grondwaterbeschermingsgebieden.
Wilma de Boer-Leijsma, Statenlid Provinciale Staten Utrecht
Een tekort aan drinkwater kan worden veroorzaakt door bijvoorbeeld vervuiling, regentekort of nieuwbouwwijken waar onvoldoende rekening wordt gehouden met uitbreiding van drinkwatervoorzieningen. Welke van deze mogelijke problemen gelden voor Utrecht?
‘De vraag naar water is de laatste jaren enorm gestegen door groei van bevolking en economie, maar ook door de klimaatverandering met hete en droge zomers. Het aansluiten van nieuwbouwwijken staat vanaf 2030 onder druk. Wij bereiden ons erop voor dit te voorkomen. Er zijn in de provincie Utrecht 28 drinkwaterwinningen, waarvan 26 uit grondwater en twee uit oppervlaktewater.’
Grondwater is heel belangrijk. Wat doe je om dat te beschermen?
‘We hebben hier fabrieken, bijvoorbeeld voor frisdrank en een slachterij, die veel grondwater onttrekken tegen een laag tarief. De PvdA fractie heeft hier in de Staten van Utrecht al eens wat van gezegd, want dat zou toch als eerste anders moeten. In Utrecht zetten wij ons volop in om een verbod op het gebruik van gif aan te scherpen in de grondwaterbeschermingsgebieden.’
Een probleem zou zijn dat bestaande winvergunningen worden beperkt. En de kwaliteit van de bronnen wordt bedreigd door verontreiniging. Wat doen jullie?
‘De provincie handelt hierin volgens de Europese Kaderrichtlijn Water. Verdere verontreiniging proberen we te voorkomen door de maximale juridische grens van het verbod op giftige stoffen op te zoeken, erfuitspoeling te voorkomen en het inzetten op ecologisch beheer van slootranden.’
Wat doet Utrecht om een drinkwatertekort in de toekomst te voorkomen?
‘We nemen maatregelen om te voorkomen dat het grondwater te veel vervuilt. Ook proberen we alle doelgroepen bewust te maken van het belang om zuinig te zijn met het beschikbare drinkwater. Daarnaast zetten we in op gescheiden watersystemen. Zo wordt drinkwater niet gebruikt voor het doorspoelen van het toilet, bijvoorbeeld. Helaas kan dit niet overal.’
En dan is er nog de Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug?
‘Dat is een mooie samenwerking in een gebied dat enorm belangrijk is voor de drinkwatervoorziening. Het gebied is extra gevoelig voor de gevolgen van klimaatverandering. In de hoger gelegen gebieden droogt de grond uit, terwijl in de dorpen het regenwater bij heftige buien voor veel overlast zorgt. Met tal van partners zorgen we ervoor dat het regenwater bovenop de heuvelrug beter in de bodem zakt en aan de voet ervan langer wordt vastgehouden. Er is een pilotproject om het regenwater beter in het bosgebied boven Amerongen te infiltreren. Hiermee worden verdroging, wateroverlast en riooloverstorten in de uiterwaarden beperkt.’
Er gebeurt best veel.
‘Ja, en recent is een motie aangenomen met de strekking: bij elke woningbouwlocatie in de provincie Utrecht de beschikbaarheid en betaalbaarheid van drinkwater volgens huidige normen te waarborgen een essentiële randvoorwaarde te laten zijn.’
De industrie bijvoorbeeld zou als grootverbruiker van grondwater veel meer dan nu het geval is, moeten werken aan het hergebruik van water.
Fiona Bijl, Statenlid in Noord-Brabant
Door chemische lekkages, PFAS, mestuitspoeling, bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en bijvoorbeeld drugsafval raakt de bodem steeds vaker verontreinigd. Is dat in Brabant een groot probleem voor drinkwaterwinning?
‘Dierlijke en kunstmest, pesticiden, lozingen en andere verontreinigingen tasten de waterkwaliteit in Noord-Brabant ook aan. Bovendien zijn de grondwaterstanden structureel te laag. Een zorgwekkende combinatie. Naast een speciale droogteagenda en een programma om gebruik van de bodem door land- en tuinbouw meer in balans te brengen, is daarom in 2022 een speciaal uitvoeringsprogramma voor waterwingebieden opgesteld.’
In Brabant komt al het drinkwater uit grondwater toch?
‘Ja, dat is uniek in Nederland. Alle reden dus om de kwaliteit van dat grondwater te beschermen.’
Hoe doen jullie dat?
‘Het grondwater in Brabant is in de afgelopen jaren 50 centimeter gedaald. Dat levert grote problemen op voor de garantie van drinkwater, de natuur en de waterkwaliteit. In 2040 moet dat weer op peil zijn. Dat betekent dat we significant minder water moeten onttrekken, meer water moeten vasthouden en om meer water de gelegenheid te geven om te infiltreren in de bodem.’
Een flinke uitdaging…
‘Zeker. En dus vinden we als PvdA dat alle noodzakelijke maatregelen moeten worden genomen.’
Kan je een voorbeeld geven?
‘De industrie bijvoorbeeld kan als grootverbruiker van grondwater veel meer dan nu het geval is, werken aan het hergebruik van water. Dit is ook essentieel voor het terugdringen van de vervuiling. Niet alleen het water, maar ook de bodem en de natuur, de biodiversiteit en de grondgebruikers zijn daarmee gediend.’
Welke maatregelen zijn al getroffen?
‘Er is een verbod ingesteld op milieubelastende activiteiten, het gebruik van schadelijke stoffen en het uitvoeren van werkzaamheden op of in de bodem. Daarnaast zijn gemeenten verplicht in hun bestemmings- en omgevingsplannen regels op te stellen met betrekking tot de waterwingebieden. Die moeten de bescherming van de grondwaterkwaliteit en de bodem ten doel hebben. De provincie controleert hierop.’
In coalitieprogramma’s wordt vaak niets gezegd over drinkwatervoorzieningen, net als in verkiezingsprogramma’s. Gaat dat veranderen?
‘Gelukkig staat het hier wel op de agenda. Water in balans was zelfs een van de tien speerpunten in ons verkiezingsprogramma. Ook in ons bestuursakkoord is het goed verankerd. Het lijkt erop dat ook bij andere partijen, ondernemingen en inwoners het belang van water steeds beter in beeld is. Of de aandacht nog sterker gaat worden in de politiek, betwijfel ik. Zodra er dwangsommen vanuit Europa komen, zal dat wel veranderen. Er zijn naar mijn mening te veel partijen die economische belangen en de kortetermijnbelangen vooropstellen. Zeker in verkiezingstijd. Daarom is het goed dat er partijen zoals de PvdA en GroenLinks zijn.’
