De pseudo- of nepwethouder. Topambtenaar. De excuustruus. En tijdens carnaval de “stadsfazant”. De twee stadsgezanten in Eindhoven hebben na de introductie vorig jaar weinig vleiende bijnamen gekregen. Maar de gezanten zijn onderdeel van het college en hebben beslissingsbevoegdheden. De bedoeling is dat zij meer vaart kunnen zetten achter een aantal grote maatschappelijke opgaven die in de gemeente spelen.
Wethouder wonen en wijken Mieke Verhees en fractievoorzitter Patrick van Tuijn beseften tijdens de coalitieonderhandelingen vorig jaar dat zeven wethouders voor een stad als Eindhoven echt voldoende waren. Tegelijkertijd zagen ze grote maatschappelijke opgaven op zich afkomen, bijvoorbeeld rondom het integraal gebiedsgericht werken. ‘We hadden een generieke wijkenaanpak terwijl elke wijk z’n eigen problematiek en kracht heeft,’ legt Van Tuijn uit. ‘We wilden verandering brengen in de oude aanpak door mensen niet meer vanachter hun bureau te laten nadenken, maar hen de wijken in te laten gaan.’ Verhees en Van Tuijn besloten te pionieren en te gaan voor een nieuwe rol in gemeenteland: de stadsgezant.
Staatssecretaris
Stadsgezanten zijn in principe als ambtenaar in dienst bij de gemeente en vallen rechtstreeks onder de wethouder. De stadsgezant houdt zich bezig met een afgekaderde bestuursopdracht. De opdracht is vastgelegd en kenbaar gemaakt aan de raad. De gezanten hebben niet de gebruikelijke ondersteuning van wethouders, maar kunnen wel veel vaker dan de gemiddelde ambtenaar aanschuiven bij collegevergaderingen. Ook zitten ze op de gang bij het college en staan ze nagenoeg op gelijke voet met de wethouders. ‘Ik kan ze wat dat betreft gewoon collegiaal aanspreken,’ stelt PvdA-stadsgezant Angelique Bellemakers. Wethouder Verhees vergelijkt de stadsgezanten met staatssecretarissen.
Verhees: De stadsgezant is lokaal wat staatssecretarissen landelijk zijn
Eindhoven heeft twee stadsgezanten, één voor D66 die zich bezighoudt met brede welvaart en Bellemakers die vanuit de PvdA het integraal wijkgericht werken, binnen en buiten de gemeentelijke organisatie, verder moet brengen.
De stadsgezanten kunnen de gemeenteraad te woord staan in informerende en meningsvormende vergaderingen. In de besluitvorming is het woord wél aan de wethouder.
Hosannaverhaal
Voor de concrete introductie van de stadsgezant klonk er kritiek over dit nieuwe construct. ‘Mensen vroegen zich af of er niet een extra wethouder bij had gemoeten,’ zegt Bellemakers. Verhees: ‘Ze waren sceptisch. Ook binnen de ambtelijke organisatie waren er vraagtekens over haar rol.’
De scepsis bestond, omdat een dergelijke taak eigenlijk niet bestaat in gemeenteland. Bellemakers: ‘Er waren bijvoorbeeld veel vragen over wie de regie heeft en hoe wij verantwoording afleggen. Dat is een terecht vraagstuk.’
Van Tuijn: ‘Ik heb tot in den treure het verhaal moeten uitleggen. Maar een argument om het te doen is: zolang je het kunt uitleggen, moet je het doen. Het is geen hosannaverhaal, maar het werkt wel. Het mooie is ook: de wethouders zijn in principe een lekenbestuur, de stadsgezanten zijn echt specialisten.’
Van Tuijn: De kritiek vanuit de politiek verstomt
Na een jaar pionieren, stellen zowel Verhees als Van Tuijn en Bellemakers dat het fenomeen stadsgezant werkt. ‘Ik durf wel voorzichtig te zeggen dat de stadsgezant een toegevoegde waarde heeft,’ zegt Bellemakers.
Van Tuijn: ‘Ik merk dat de kritiek, ook vanuit de politiek, verstomt. Bijvoorbeeld de VVD en Partij voor de Dieren waren niet voor. Maar die zien nu de revenuen die ervan komen. En vanuit de buurtverenigingen hoor ik ook goede verhalen. Die zijn mijn thermometer. Buurtbewoners voelen zich gehoord, hebben het idee dat ze ertoe doen en dat er vervolgens ook nog iets wordt gedaan met hun aanbevelingen.’
Niet politiek
Bellemakers is voor de nieuwe functie gevraagd vanwege haar werkverleden bij het Woonbedrijf Eindhoven. ‘Ik ben eigenlijk niet zo politiek en ik ben ook nu nog steeds heel blij dat ik geen wethouder ben. Je wordt dan zo geleefd. Toch dacht ik bij deze rol: “Waarom niet?” Ik heb altijd een grote mond gehad over hoe het beter kan en dit was mijn kans om dingen te veranderen.’
Het mooie aan een integrale wijkaanpak is dat je veel meer naast je inwoners staat, stelt Bellemakers. ‘Je vraagt iemand waarmee hij zit. Dan komt er vaak een compleet verhaal, dat niet in hokjes valt te passen. Een inwoner denkt niet aan een potje onderwijs, een potje schulden en een potje duurzaamheid. Een persoon heeft één probleem,’ illustreert zij. ‘Ik probeer binnen mijn opdracht met de organisatie aan de slag te gaan om dit integraal op te pakken. Het gaat dan vooral om complexe vraagstukken. Vaak worden die nu nog vanuit één domein behandeld. Daar probeer ik verandering in te brengen.’
Bellemakers: Een inwoner denkt niet in domeinen, die heeft één probleem
Het grootste voordeel van de stadsgezant is volgens Verhees en Bellemakers, dat deze geen onderdeel van de wekelijkse collegevergadering is. ‘Je hoeft geen piketdiensten te draaien of in te springen als locoburgemeester. Angelique heeft gewoon haar focus op haar opdracht. Ik heb daar veel minder tijd voor, omdat ik ook veel andere verplichtingen en dossiers heb als wethouder. En het voordeel is dat áls er iets niet lukt binnen haar opdracht, ze direct kan schakelen met het college.’
‘Mensen vroegen zich wel af waar nou de verantwoordelijkheid lag voor deze mensen, maar ik ben politiek verantwoordelijk voor Angelique. Mijn lot is aan haar verbonden. Maar Angelique is zo ervaren; door haar werk kent ze de materie en de stad goed. Ze is een lot uit de loterij,’ zegt Verhees. ‘Ik zie er niet veel nadelen aan. Tsja, misschien moet ik weg als zij niet goed presteert. Maar dat moet ik ook op het moment dat er geen stadsgezant is en zaken escaleren. Dan ben ik eveneens verantwoordelijk.’
Verhees denkt zelfs dat het risico kleiner is: door de afgebakende opdracht van de stadsgezant kan die sneller dingen voor elkaar krijgen dan een reguliere wethouder. ‘Zo waren we onlangs samen in een wijk en heeft Angelique de kwestie verder opgepakt. Vaak zie je discussies tussen ambtenaren en de buitenwereld over de aanpak en resultaten op korte en lange termijn. Of discussies over beleid maken versus slagkracht. Maar nu was het probleem binnen twee weken opgelost. Daarmee zie je het broodnodige vermogen van de stadsgezant om door te pakken.’
Bouwen aan vertrouwen
Het werk van de stadsgezant draagt volgens Verhees bij aan het bouwen aan vertrouwen in de politiek. ‘Dat staat of valt met het contact met de gemeente. In die zin heeft Angelique een brede opdracht om bij te dragen aan het verbeteren van vertrouwen. Vaak zien we dat medewerkers van een gemeente wel in gesprek gaan met inwoners, maar daarna komen er nog kaders. Dan raak je mensen kwijt.’
Verhees: Inwoners raak je kwijt als je over kaders begint
De stadsgezant weet precies wat de kaders zijn en hoe ze daarbinnen moet handelen. ‘Wat daarbij opvallend is, is dat we heel vaak ondernemers wel helpen bij een intake van hun initiatief, maar inwoners niet. Ik hoop dat dit over drie jaar anders is en dat Angelique zichzelf overbodig heeft gemaakt.’
Bellemakers merkt dat haar titel enige status meegeeft. ‘Maar het is toch weer anders dan wethouder. Je ziet mensen echt veranderen op het moment dat de wethouder binnenkomt, alsof ze denken: “o jee, daar is de wethouder”. Ze worden aftastend. Dat gebeurt bij mij niet. Bovendien gaat het voor mij niet om de bevoegdheid en besluiten nemen; ik werk graag aan gedragen beslissingen die gesteund worden door mensen. Tegelijkertijd helpt het door mijn titel wel dat ik organisaties op hoger niveau kan binnenkomen en zo makkelijker kan doordringen.’
Statuut
Verhees meent dat het concept van stadsgezant ook in andere gemeenten kan werken. ‘De werkwijze zal niet overal hetzelfde zijn als je maar een duidelijke bestuursopdracht maakt. Daarbij hebben wij een heel statuut opgesteld.’
Bellemakers: ‘Het gaat in de organisatie om cultuur, houding en gedrag. Daar werken we samen aan.’
Van Tuijn voegt daar aan toe dat het belangrijk is dat er een goede klik is tussen gezant en wethouder: ‘Hier in Eindhoven is het echt een goede tandem. Ze houden elkaar, maar ook de gemeenteraad goed op de hoogte. Daarnaast is het belangrijk dat de stadsgezant onderdeel is van het collegiaal bestuur en dat er vertrouwen is vanuit de raad.’
Afbeelding: Rob Engelaar | ANP
