Van de 730.000 huishoudens in ons land met geregistreerde problematische schulden zijn in 2023 slechts 15.000 schuldenvrij geraakt via schuldhulp. Dat zijn de laatste alarmerende cijfers over schuldenproblematiek die eind vorig jaar naar buiten zijn gekomen. Daar is wel degelijk iets tegen te doen, bewijst Reiny Kuiper. Esmah Lahlah en Sarah Reitema wijzen op oplossingen die goed zijn uit te voeren, maar nog in de praktijk moeten landen.
Tweede Kamerlid Mohammed Mohandis riep het vorige kabinet in april vorig jaar op tot meer daadkracht. Cijfers lieten toen al zien dat de groep mensen met zware schulden groeit. Wat is er in de tussentijd gebeurd?
Tweede Kamerlid Esmah Lahlah, de nieuwe woordvoerder op het onderwerp armoede, zegt te zijn geschrokken van de recente cijfers. Helaas constateert zij ook dat er sinds de vragen van Mohandis bar weinig actie is ondernomen vanuit ‘Den Haag’. Weliswaar is de periode van schuldhulpverlening verkort naar anderhalf jaar en is de BKR-registratietermijn teruggebracht van vijf naar drie jaar, het ontbreekt mensen nog altijd aan het belangrijkste: bestaanszekerheid. ‘Terwijl vooral daarop zou moeten worden ingezet,’ benadrukt Lahlah. ‘Dat betekent hogere minimumlonen, hogere uitkeringen en pensioenen. Op die manier voorkom je dat mensen schulden maken.’
Daarnaast hamert het Kamerlid op het belang van preventiemaatregelen zoals vroegsignalering binnen gemeenten. Die zorgen ervoor dat relatief eenvoudige schulden niet ontaarden in complexe.
Dus is het zaak de vindplaatsen van kwetsbare inwoners uit te breiden en in duidelijke en begrijpelijke taal met hen te communiceren.
Esmah Lahlah, Tweede Kamerlid
‘Vanuit een groot wantrouwen jegens de overheid zullen veel mensen de stap naar de gemeente zelf niet snel zetten. Dus is het zaak de vindplaatsen van kwetsbare inwoners uit te breiden en in duidelijke en begrijpelijke taal met hen te communiceren,’ aldus Lalah.
Schuldhulpverlening mislopen
Rotterdam heeft de meeste huishoudens met zware schulden, tonen de laatste CBS-cijfers aan. Van de huishoudens kampt 16,5 procent met problematische schulden. Dat komt neer op 56.360 inwoners.
De gemeente acteert veel te weinig op armoede en de daaruit voortkomende schuldenproblematiek, zegt raadslid Sarah Reitema. Onlangs nog stelde zij er schriftelijke vragen over. ‘Het aantal mensen met langdurige problematische schulden is hier in een jaar tijd met slechts 0,1 procent gedaald,’ constateert zij. ‘De targets gericht op schuldhulp aan meer huishoudens – die het college zichzelf nota bene heeft gesteld – zijn in zowel 2023 als in 2024 niet behaald. Daardoor zijn ruim duizend huishoudens schuldhulpverlening misgelopen.’
Het beeld wordt nog treuriger: ‘Er wordt niet bijgehouden of zij die wel in de schuldhulpverlening zitten, duurzaam worden geholpen.’
Lokettenjungle
Zoals in zoveel gemeenten, ontbreekt het ook de inwoners van Rotterdam aan vertrouwen in de overheid. Gevolg is dat diegene met schulden zich niet meldt. Daarbij toont de gemeente volgens Reitema zelf amper initiatief om haar kwetsbare inwoners te bereiken: ‘Een lokettenjungle. Dat is hoe onze inwoners het contact met de gemeente ervaren,’ constateert zij. ‘Alleen al de taal die in de brieven van de gemeente is voor veel velen volstrekt onbegrijpelijk. De lezers weten daardoor niet wat er precies van ze wordt gevraagd. Dit college weigert zelfs in een andere taal dan het Nederlands met haar burgers te communiceren.’
Het raadslid is er verontwaardigd over. ‘Ik vind dat wanneer jij als overheid de regelgeving zó complex maakt, je er ook voor moet zorgen dat mensen krijgen waar ze recht op hebben. Geef hen niet het gevoel dat ze hun handje moeten ophouden, maar toon eens oprechte interesse en betrek burgers bij het maken van beleid. Toon een beetje menselijkheid. Dit college gedraagt zich nu zelf als een uitvoeringsloket. Een uitvoeringsloket van Den Haag.’
‘Methode Pekela’
Er zijn ook plekken in Nederland waar de cijfers positief stemmen. Onder meer in het Groningse Pekela, dat toch bekend staat als een uitzonderlijk arme gemeente. Maar met de zeer actieve en succesvolle inzet van vroeg signalering voorkomen instanties daar dat inwoners met schulden verder in de problemen raken.
‘De ‘methode Pekela’ heeft er in nauwelijks vier jaar tijd toe geleid dat maar liefst tweehonderd inwoners met een bijstandsuitkering aan het werk zijn geholpen,’ zegt wethouder Reiny Kuiper trots.
Ik kan al wel zeggen dat het aantal toewijzingen aan de Volkskredietbank gedaald is en de gemiddelde hoogte van de schulden bijna is gehalveerd.
Reiny Kuiper, wethouder in Pekela
‘Exacte cijfers omtrent de daling van het aantal huishoudens met schulden zijn pas over een jaar beschikbaar. Maar ik kan al wel zeggen dat het aantal toewijzingen aan de Volkskredietbank is gedaald en de gemiddelde hoogte van de schulden bijna is gehalveerd.’
Het was vooral een kwestie van geduld om Pekela van de, zoals Kuiper het noemt, ‘hatelijke lijstjes’ af te krijgen. Want het vertrouwen terugwinnen van je inwoners kost tijd.
Vroeg ‘op de bril’
Hoe vinden ze in Pekela dan die inwoners met schuldenproblematiek, als zij zichzelf niet melden? ‘Simpel: niet afwachten tot ze naar jou komen, maar zelf actief op zoek en bezoek gaan,’ zegt Kuiper. ‘We proberen mensen al in een heel vroeg stadium ‘op de bril’ te krijgen door informatie-uitwisseling met bijvoorbeeld het consultatiebureau, school of de huisarts. Vaak zijn schulden namelijk het gevolg van andere problemen.’
Het is zaak helder te krijgen wat achter een voordeur speelt. Dat vraagt om een voorzichtige aanpak. ‘Als bij wijze van spreken jeugdzorg direct voor de deur staat, dan schrikt dat af. Maar een medewerker van een welzijnsorganisatie komt wél binnen. Die kan iemand vervolgens vrijblijvend uitnodigen voor een gesprek en alvast een voorzieningenboekje achterlaten waarin in begrijpelijke taal staat welke hulp er is.’
Stapje verder
Pekela gaat nog een stapje verder. De gemeente heeft haar ambtenaren de straat op gestuurd. Alles om de afstand tussen inwoners en gemeente zo klein mogelijk te maken. Al was niet iedereen op het gemeentehuis daar voor te porren, weet Kuiper. ‘Er zijn medewerkers vertrokken, omdat ze dat niet zagen zitten. Er zijn er ook die bij ons zijn komen werken, juist omdat ze achter onze aanpak staan,’ schetst hij de uiteenlopende en soms hevige reacties op de nieuwe aanpak.
‘Het grote verschil zit ‘m hier in de bejegening; in plaats van mensen te confronteren met een probleem, vragen we wat iemand nodig heeft en wat wij als gemeente kunnen doen om te helpen. In sommige gevallen betekent dit dat een schuld wordt kwijtgescholden, bijvoorbeeld wanneer mensen als gevolg van sociale of maatschappelijke problemen niets kunnen aflossen. En ook nadat een schuldhulpverleningstraject is afgesloten, bieden we nazorg en begeleiding. Zo lang als nodig, om ervoor te zorgen dat mensen schuldenvrij blijven.’
Loods
Het is die persoonlijke begeleiding en ondersteuning die raadslid Reitema mist in haar stad. Om die reden pleitte zij in Rotterdam al eens voor de invoering van een ‘loods’. ‘Het is fijn wanneer er iemand is die jou gedurende bijvoorbeeld het hele schuldhulpverleningstraject door de lokettenjungle begeleidt. Iemand die je helpt met het invullen van formulieren. En als het gaat om hulp bij schulden: iemand die ervoor zorgt dat je niet terugvalt als je schuldenvrij bent.’
Toch zullen alleen structurele hervormingen en meer bestaanszekerheid op termijn kunnen leiden tot echte verandering, zegt ook Reitema.
Bied mensen waardering en perspectief. Koop desnoods schulden over, zoals in Arnhem is gebeurd.
Sarah Reitema, gemeenteraadslid in Rotterdam
‘Neem de BKR-registratie. Die is er niet voor mensen, maar die is er om de markt te beschermen. Doordat die registratie blijft bestaan, moet je blijven boeten. Ook nadat je je schulden hebt afbetaald. Jouw waarde als mens wordt aangetast door de grootte van je portemonnee. Terwijl iedereen moet kunnen meedoen.’
Ze vervolgt: ‘En dan de schuldenindustrie; een verdienmodel gebaseerd op het niet hebben van geld. Door enerzijds te helpen, maar anderzijds te innen, doet de overheid daar net zo hard aan mee. Bied mensen waardering en perspectief. Koop desnoods schulden over, zoals in Arnhem is gebeurd. Dat kan je beter doen in plaats van hen achteraf nog verder te duperen.’
Perspectief bieden
Stevige taal, waar Lahlah zich in Den Haag volledig achter schaart. Malafide incassobureaus worden wat haar betreft zo snel mogelijk hard aangepakt. ‘Die zijn mij een doorn in het oog. Daar is absoluut wetgeving op nodig. In de tussentijd juich ik out of the box-initiatieven, zoals in Arnhem en Pekela, van harte toe.’
Ook een campagne kan mensen net dat zetje in de rug geven om zich te melden meent Lahlah. Zoals in Tilburg, niet toevallig de stad waar zij wethouder van bestaanszekerheid en kansengelijkheid was. Lahlah: ‘Medewerkers van de afdeling schuldhulpverlening moedigden inwoners met geldproblemen aan zich te melden. Dat deden de medewerkers onder hun eigen naam in advertenties en op posters. Het persoonlijke karakter van die campagne zorgde voor vertrouwen. Het aantal aanmeldingen steeg daardoor. Zo geef je mensen een eerlijke kans op een frisse, nieuwe start. Ze vinden de rust en de ruimte om na te denken over hun toekomst. Toekomstperspectief is heel belangrijk.’
