Het doel van het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis (2023 – 2030) is de dak- en thuisloosheid in Nederland op te lossen. In de praktijk raken meer mensen dakloos. Volgens de laatste CBS-cijfers telt Nederland ruim 30.000 daklozen in 2023, vierduizend meer dan een jaar eerder. Waar lopen we tegenaan en wat doen we ertegen?
Peter de Vrij is wethouder WMO in Den Helder. Hij heeft er een hard hoofd in dat Nederland op weg is naar nul daklozen. ‘We hebben het er al dertig jaar over. In dit land is alles vastgelopen. De Rijksoverheid snoeit op de WMO. Daarin zit juist het geld om dakloosheid mee te bestrijden. Er wordt van alles over de schutting van de gemeenten gegooid maar ze geven er geen geld bij. Dus moeten we onze algemene reserves aanspreken. Het water staat ons tot de lippen.’
Plannen om de dakloosheid te bestrijden heeft hij wel. In maart van dit jaar hield de gemeente een inloopavond voor omwonenden van het Tuinderspad. ‘Het plan was om daar, tussen de begraafplaats en een volkstuinpark, tien tot twaalf wooneenheden te plaatsen voor dak- en thuislozen,’ zegt hij. ‘Wij noemen dat ankerplaatsen; verbouwde wooncontainers met alles erop en eraan. Ze waren bedoeld voor mensen die door hun gedrag niet in een gewone wijk kunnen wonen en vaak op straat leven.’
Nimby-discussie
Het bleef helaas bij een plan. De Vrij: ‘Er volgde een felle nimby-discussie, not in my back yard. Vlakbij het Tuinderspad ligt ook een villawijkje. Die mensen waren bang dat ze hun hondje niet meer konden uitlaten. Een jaar of tien geleden lagen ze ook al dwars; het COA wilde toen een leegstaande villa aankopen voor de opvang van asielzoekers. Die bewoners hebben toen met elkaar snel die villa gekocht.’
De twaalf ankerplaatsen voor dak- en thuislozen komen er niet aan het Tuinderspad. ‘Uiteindelijk is de raad ervoor gaan liggen en moeten we op zoek naar een andere locatie. Den Helder is een centrumgemeente met veel faciliteiten en zorgvoorzieningen waar omliggende gemeenten ook gebruik van maken. Daarom zoeken we nu ook regionaal in de kop van Noord-Holland. We delen namelijk niet alleen de lusten, maar ook de lasten.’
Wij wachten niet op vrieskou, begin november is de winteropvang al geopend.
Peter de Vrij, wethouder in Den Helder
Den Helder heeft wel een nachtopvang en een winteropvang voor dak- en thuislozen. ‘De nachtopvang is elke nacht vol. Daar is plek voor zestien mannen. Voor vrouwen hebben we vier plekken in een hotel. Dat is niet genoeg, er zijn ook nog mensen die tijdelijk in hun auto slapen of op de bank bij hun tante. Wij wachten niet op vrieskou, begin november is de winteropvang al geopend.’
Gevecht tegen de bierkaai
De gemeente Den Haag werkt al zo’n vier jaar met het lokale ‘Doorbraakplan huisvesting zorgdoelgroepen en statushouders’ om de dakloosheid aan te pakken. Janneke Holman, fractievoorzitter PvdA in Den Haag: ‘Wij vinden dat kwetsbare doelgroepen allereerst een woning moeten hebben voordat je andere problemen kunt oplossen. Housing first dus. Ons doorbraakplan loopt permanent. Is het genoeg? Nou nee, het is met de huidige wooncrisis vechten tegen de bierkaai. Maar we doen ons best.’
Met het doorbraakplan is in Den Haag toch al een aantal grote stappen gezet zegt Holman. ‘Vier jaar geleden bestond de 24-uurs winteropvang nog niet. Ongeveer 120 mensen maken daar gebruik van. Wij vinden de winterkouderegeling die pas onderdak biedt bij vrieskou onmenselijk. Daarom zijn we gewoon de hele winter open en zelfs nog een maand langer. Als het echt hard gaat vriezen, hebben we een extra opvangplek in een oud schoolgebouw waar nog eens tientallen mensen kunnen overnachten. Er is geen drempel, er wordt niet naar papieren gevraagd. We willen niemand laten doodvriezen in Den Haag.’
Ook de rest van het jaar probeert de gemeente dak- en thuislozen onderdak te bieden. ‘Op de locatie in de wijk Ypenburg hebben we nu zeventig containerwoningen, ook voor daklozen.’
In het centrum is afgelopen zomer een pilot begonnen met de tijdelijke opvang van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa.
Janneke Holman, fractievoorzitter in Den Haag
Vorig jaar zei Holman tegen Lokaal Bestuur dat Den Haag werkte aan speciale opvang voor arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Concreet was de Haagse oplossing waarover Holman een jaar geleden sprak nog niet. Dat is nu veranderd, kan zij melden. ‘In het centrum is afgelopen zomer een pilot begonnen met de tijdelijke opvang van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Bij baanverlies raken zij ook hun huisvesting kwijt. Wij pleiten voor loskoppeling zodat iemand bij baanverlies niet direct dakloos wordt. In de tijdelijke opvang krijgen ze even tijd om een andere baan of woning te zoeken. Of ze kunnen besluiten terug te gaan naar het land van herkomst.’
De bezuinigingen van het Rijk treffen ook de gemeente Den Haag. Holman: ‘Per 1 januari stopt de rijksbijdrage voor de bed-bad-broodregeling. Op dit moment kent Den Haag die regeling niet, omdat destijds is afgesproken dat Rotterdam eraan zou meedoen. Rotterdam heeft aangegeven er per 1 januari mee te stoppen. In Den Haag hebben we vorige maand een motie aangenomen om te onderzoeken of wij een eigen bed-bad-broodregeling kunnen beginnen. Vanuit onze gemeentelijke zorgplicht vind ik het belangrijk om mensen onderdak te bieden. Het Rijk bezuinigt ook op de spoedzorg voor onverzekerde mensen. Wij gaan de komende maanden bekijken hoe we dat als gemeente kunnen opvangen.’
Utopie
Huisvesting van dak- en thuislozen is ook in Nijmegen belangrijk maar ‘housing first’ lijkt hier voorlopig een utopie. ‘Huisvesting van dak- en thuislozen is met de huidige wooncrisis heel ingewikkeld,’ legt fractievoorzitter Charlotte Brand uit. ‘Na Amsterdam en Utrecht is in Nijmegen de woningnood het grootst. Daarom zetten we in op maatschappelijke opvang: plekken waar mensen tijdelijk onderdak vinden en tegelijk intensieve zorg krijgen.’
Dat kan bijvoorbeeld bij de Nachtopvang uit Noodzaak Nijmegen waar 24 plekken zijn. Er zijn ook speciale plekken voor jongeren. Kan Nijmegen iedereen helpen? Brand: ‘Met de bezuinigingen vanuit het Rijk wordt het er niet gemakkelijker op. Wij zijn een centrumgemeente en de druk is hoog. Daarnaast wil niet iedere dak- of thuisloze ook zorg.’
We hebben het samen met GroenLinks voor elkaar gekregen dat de bezuiniging niet doorgaat.
Charlotte Brand, fractievoorzitter in Nijmegen
Brand heeft kortgeleden de cijfers gekregen van de Ethos-telling, een andere manier van tellen dan het CBS doet. Brand: ‘In Gelderland-Zuid zijn bijna zeshonderd dak- en thuislozen. Nog zorgelijker: er verblijven ook 69 kinderen op straat. Aangezien wij centrumgemeente zijn en hier ook faciliteiten zijn voor dak- en thuislozen, is het ook wel te verklaren dat Nijmegen relatief veel daklozen kent. Bijna de helft van die zeshonderd mensen verblijft bij vrienden of familie, of in de noodopvang, of in de tijdelijke opvang. Een deel leeft ook echt op straat en wil geen hulp. Als ik door de stad fiets, zie ik altijd wel mensen op straat liggen, ook ’s avonds laat. Nu we de cijfers beter in beeld hebben, kunnen we ook gerichter beleid maken.’
Er klinkt ook goed nieuws. Brand: ‘Nijmegen wilde de winteropvang versoberen. We hebben het samen met GroenLinks voor elkaar gekregen dat de bezuiniging niet doorgaat. De winteropvang komt niet in gevaar.’
