Gemeenten kennen in Nederland een lekenbestuur. Naast hun politieke ambt hebben veel raadsleden ook een maatschappelijke carrière. Men werkt overdag als leraar, verpleger, bij een bedrijf of als ambtenaar, zet zich in voor de buurt of sportvereniging en gaat ’s avonds het debat aan met de wethouder en raadsleden van andere partijen. Nu is het een groot goed dat lokale politici midden in de maatschappij staan, maar in een enkel geval ligt belangenverstrengeling op de loer.
Om dat soort integriteitskwesties te voorkomen, bezinnen veel gemeenten zich op maatregelen. Van een verplichte VOG tot een integriteitstoets van de griffie. Dat laatste leidde laatst in een gemeente in het midden van het land tot een rel. Op basis van een vertrouwelijk integriteitsrapport bracht de griffie een negatief advies uit over de benoeming van een commissielid. Waren de integriteitstoets en de daarop volgende handelingen terecht of niet? En wat moet de rol van de griffie eigenlijk zijn?
Daarom ditmaal de stelling:‘Integriteit is erg belangrijk en belangenverstrengeling moet altijd voorkomen worden, maar het is aan partijen zelf om de integriteit van kandidaten te toetsen. Andere partijen of griffies moeten daar verre van blijven.’
Een objectieve toets heeft toegevoegde waarde, maar is niet doorslaggevend
Elvira Schepers
Fractievoorzitter in Winterswijk
‘De laatste jaren liggen politici zowel lokaal als regionaal onder een soort vergrootglas. Het politieke werk zit vol uitdagingen en integriteit is niet altijd zwart of wit. De moeilijkheid zit hem in het grote grijze gebied. Er zijn natuurlijk voorbeelden genoeg geweest waarbij politici het niet zo nauw namen met integriteit. Dit heeft het imago van de politiek in het algemeen geen goed gedaan.
Belangrijk dus dat er aandacht voor is. Hoewel iedere politicus persoonlijk verantwoordelijk is voor het bewaken van zijn eigen integriteit, vind ik ondersteuning vanuit de griffie een welkome aanvulling. Objectieve toetsing heeft zeker een toegevoegd, maar mag niet van doorslaggevende betekenis zijn… Dat is nog altijd aan de politicus zelf.
Natuurlijk moet je elkaar aanspreken
Peter Meijs
Raadslid voor PvdA/GroenLinks in Veere
‘Het is eenvoudig het met het eerste deel van de stelling eens te zijn. Het gaat hier natuurlijk om het tweede deel. Mijn integriteit zit allereerst in mijn persoonlijke kompas. Wat kan wel en wat niet? Maar daar begint het pas. Het gaat ook om de screening van mijn partij, de onderzochte geloofsbrief, de gedragscode die de raad heeft vastgesteld, de taak van de burgemeester in dit verband en de belofte die ik ten overstaan van de hele raad en alle inwoners van mijn gemeente heb afgelegd.
Het is dus onhoudbaar te stellen dat andere partijen of griffies zich daar verre van dienen te houden. Het is zelfs onze plicht om elkaar bij vermoedens van misstanden aan te spreken. Het maakt daarbij niet uit of het om iemand van je eigen partij of iemand van een andere partij gaat. Daar komt nog bij dat er ook eenmansfracties zonder partij zijn. Zijn deze in hun eentje de norm, hoeder en aanspreekpersoon? Dat gaat niet lukken.
Heel belangrijk daarbij is de vorm waarin het toetsen en aanspreken is gegoten. Die dient zorgvuldig gekozen te worden: transparant, gericht op een open communicatie en veilig.’
De griffie doet belangrijk werk
Douwe van der Wal
Commissielid in de Stichtse Vecht
‘Integriteit is inderdaad een groot goed. Belangenverstrengeling is daarbij een lelijk gegeven en moet worden voorkomen. In mijn gemeente is D66 volledig verdwenen door een aantal schandalen op dit vlak. Bij meerdere partijen zijn helaas afgelopen jaren zaken gebeurd die ons als volksvertegenwoordigers in een kwaad daglicht stellen, waarbij de VVD de absolute koploper is in de afgelopen decennia.
Gelukkig, over het algemeen zijn politici in Nederland juist zeer integer en zetten zij zich belangeloos in voor het grotere doel. De ondersteuning van de griffie is daarbij zeer waardevol. De griffier kan je als raadslid in persoonlijke gesprekken helpen door de juiste vragen te stellen. Omgekeerd kunnen raadsleden toelichting geven op hun achtergrond en duidelijk maken waarom er wel of misschien toch wel sprake zou zijn van belangenverstrengeling. De griffie doet dus belangrijk werk. De ene keer dat ze bemoeizuchtig overkomt, neem ik graag voor lief.’
‘Schijn alleen moet niet het criterium zijn’
Ernst Schreurs
Raadslid van PvdA-GroenLinks in de Ronde Venen
‘Raadsleden zijn vaak op meerdere vlakken actief en hebben een binding met verenigingen, bedrijven, en andere instellingen. Hoewel mogelijke belangenverstrengeling in het bovengenoemde voorbeeld op de loer ligt, vind ik niet dat dat een rol mag spelen. In dat geval zou je ook een commissielid dat actief is in het bestuur van een sportvereniging niet toe moeten laten. Het is lastig gradaties aan te brengen. Wanneer mag het nog wel en wanneer niet? Schijn alleen moet niet het criterium zijn. Daadwerkelijk grensoverschrijdend handelen wel. Daarvoor zijn wel regels nodig. Dat zal nog knap lastig worden. Hoe kan je als raad bewijzen dat iemand de integriteitsregels overschrijdt?’
De raad en griffie hebben zeker wel een rol
Jeroen Adolfs
Raadslid in Purmerend
‘Natuurlijk is integriteit vooral aan de partij die de vertegenwoordiger afvaardigt. Maar dat betekent niet dat de raad via de griffie en de integriteitstoets geen rol heeft. Het is in het belang van de gemeenteraad om integriteitsdebacles te voorkomen. Het controleren van de geloofsbrieven is daarbij een probaat middel vóór de installatie van een raadslid of commissielid. Je moet er wel voor waken dat men elkaar onderling en in het openbaar gaat beschuldigen van integriteitskwesties.’
Toetsing is in eerste instantie aan de partijen zelf, maar…
Lisa Charlotte Schonewille
Commissielid in Hoogeveen
‘Toetsing op integriteit is primair een taak van de politieke partij zelf. De partij moet hier goed naar kijken en kritisch zijn. Maar ik vind het wel van belang, juist voor de integriteit en het voorkomen van van belangenverstrengeling, dat er ook een vorm van een objectieve toetsing is. Een soort is nullijn, waar iedereen aan moet voldoen. Op die manier waarborg je de kwaliteit en is er enigszins sprake van gelijkheid binnen de gemeenteraad.’
‘De partij bepaalt, toetst en monitort’
Jan de Leeuw
Commissielid in Den Helder
‘Iedereen die politicus wil worden moet integer zijn. Daarvoor moet je als partij van te voren het gesprek met de kandidaat aangaan. Een griffie of andere partij de keuze laten maken is in mijn ogen verre van wenselijk. De partij bepaalt, toetst en monitort. Welke belangen kunnen botsen? En op welke onderwerpen kan je je beter onthouden van een stem? Je moet ervan uit kunnen gaan dat een persoon verschillende belangen kan behartigen en tegen elkaar kan afwegen, maar tegelijkertijd moet je niet de kat op het spek binden.’
‘Kan een middenstander nog wel lid van de gemeenteraad zijn?’
John Haverdil
Raadslid in de Oude IJsselstreek
‘Als raadslid word je gekozen zonder last of ruggenspraak. Je legt de eed of de belofte af. Dat zou in principe voldoende moeten zijn. Ik vraag me af of een aanvullend kader ook echt helpt. Wat als een raadslid zich niet aan het kader wenst te houden? En hoever kan je daarin gaan? Kan een middenstander nog wel lid van de gemeenteraad zijn? Of kan je voorzitter van de sportclub of bibliotheek en raadslid zijn?
Stel je bent werkzaam in de landbouw en er doen zich in het kader van de omgevingswet discussies voor waar wel en niet agrarische bedrijven mogen komen. Of je werkt bij een energiebedrijf en je gemeente wil snel van het gas af. In beide situaties is het zonde als je jouw opgebouwde kennis vanwege de mogelijke schijn van belangenverstrengeling niet kan inbrengen. Het wordt anders wanneer je agrarische onderneming of je energiebedrijf met de gemeente aan tafel zit. In dergelijke situaties is het verstandig om je van de raadsdiscussies en besluitvorming te distantiëren.
Je kan voorafgaand aan de installatie met je eigen fractie, de griffie en voorzitter van de raad je cv tegen het licht houden en kijken waar de knelpunten zitten. Wat ook helpt is om jaarlijks, raadsbreed, het onderwerp integriteit in een informele setting te bespreken. Het houdt je samen scherp en je creëert al pratende een referentiekader. Zo’n jaarlijkse brainstorm werkt ook zelfreinigend en voorkomt dat we doorschieten.’*
*Na publicatie van dit artikel werd de redactie van Lokaal Bestuur geattendeerd op het feit dat John Haverdil op dit moment zowel in de gemeenteraad van de Oude IJsselstreek als het algemeen bestuur van het waterschap Rijn en IJssel zitting heeft. Zo’n dubbelmandaat is in strijd met de richtlijnen van de PvdA. Achteraf was het beter geweest om iemand anders voor deze stelling te benaderen.
Afbeelding: John Peters | Hollandse Hoogte
