Iedere bijstandsgerechtigde moet een verplichte tegenprestatie leveren. Dat is, als het aan staatssecretaris Tamara van Ark (VVD) ligt. Het geluid dat zij laat horen is niet nieuw, maar komt wel op een opmerkelijk moment. Het Sociaal Cultureel Planbureau bracht namelijk vlak daarvoor een vernietigende evaluatie van de Participatiewet uit. Een van de belangrijkste punten: de tegenprestatie werkt niet.
‘Met de verplichte tegenprestatie verspil je talent’
Richard Moti
Wethouder werk & inkomen in Rotterdam
Hebben jullie de tegenprestatie nog?
‘Nee. Die hebben wij vrij snel afgeschaft.’
Het vorige college was juist voorstander van de maatregel. Hoe komt het dat dit college er zo anders naar kijkt?
‘Dat heeft denk ik te maken met het mensbeeld van Leefbaar Rotterdam. Iedereen die een uitkering aanvroeg moest vijftien weken verplicht papierprikken met behoud van uitkering. Voor wat, hoort wat.
We hebben nu een heel ander mensbeeld en een andere kijk op de sociale zekerheid. Dat is een recht. Daar hoef je geen dankjewel voor te zeggen als je daar gebruik van moet maken. Natuurlijk horen bij rechten ook plichten. Maar dat is iets anders dan verplicht en nutteloos papierprikken. We vinden dat je er alles aan moet doen om – naar vermogen – uit die uitkering te komen. Dat is een ander uitgangspunt dan dat van Van Ark. Zij zegt net als Leefbaar: “De samenleving betaalt je.”’
Waarom is papierprikken als tegenprestatie geen goed idee?
‘Er zaten bijvoorbeeld mensen bij met een zorgdiploma. Hun contract werd niet verlengd en daarom moesten ze een bijstandsuitkering aanvragen. En dan zeg je, terwijl er tekorten in de zorg zijn tegen die mensen: “Je moet vijftien weken papierprikken en voor de rest zoek je het maar uit?” Daarmee help je hen niet terug te keren in de zorg.
Wat wel wenselijk is, is dat je ze helpt weer een baan te vinden waarvoor ze zijn opgeleid en waar ze een fatsoenlijk salaris kunnen verdienen. Met de verplichte tegenprestatie verspil je talent. Daar is de samenleving niet bij gebaat.’
Hoe pakken jullie het dan wel aan?
‘Wij willen nu meer aandacht besteden aan werkzoekenden en zoeken het contact. De gemeente sprak een werkzoekende soms maar één keer per jaar. Daar help je ze echt niet mee.’
Wat is de toon van dat contact?
‘Vriendelijk. Niet meteen met de stok op tafel, maar met een kop koffie proberen maatwerk te bieden.’
Hoeveel mensen willen jullie uiteindelijk uit de uitkering helpen?
‘We willen het aantal mensen in de bijstand van 38.000 eind vorig jaar terugbrengen naar 30.000 aan het eind van deze collegeperiode. Dat is een forse stap.’
En hoe gaat dat?
‘Tot nu heel goed. Deze maand hebben we al de grens van 34.000 bereikt. We zijn dus halverwege. Onze aanpak werkt goed in de huidige arbeidsmarkt. Mensen, die tien jaar werkloos zijn, krijgen we, soms met kleine stapjes en veel geduld, weer aan het werk. Dat waren mensen die vroeger in het “granieten bestand” zaten. Een verschrikkelijk woord, dat we niet meer gebruiken. Maar ook uit die groep is er uitstroom naar betaald werk. Zelfs de VVD en Leefbaar Rotterdam komen door die resultaten terug van dwang en drang.’
We moeten naar een ander mensbeeld
Janita Tabak
Raadslid in Kampen
Wat vind jij van het idee van de staatssecretaris?
‘Idioot! Het is ook volstrekt onuitvoerbaar. Onderzoek heeft aangetoond dat twee derde van de bijstandsgerechtigden mensen met een fysieke of een verstandelijke beperking of mensen met een psychiatrische aandoening zijn. Die zou je misschien vroeger in een WIA of een Wajong hebben gehad.
Wat mij stoort is het beeld dat uitkeringsgerechtigden gebruik zouden maken van “gratis geld”. Een kwalijk neoliberaal VVD-frame, waarbij mensen worden gezien als een economisch model. Wat natuurlijk volkomen onterecht is. Een mens is zoveel meer dan een economisch model. Het is ook een sociaal en cultureel construct. Iemand met emoties en problemen. Juist in de bijstand hebben mensen op meerdere vlakken problemen. Maar in plaats van hen te helpen, zeg je: je moet maar een tegenprestatie gaan leveren. Krankzinnig.’
Voeren jullie de tegenprestatie uit?
‘Nee.’
Waarom niet?
‘Omdat het onuitvoerbaar is.’
Waar zit de onuitvoerbaarheid van die tegenprestatie?
‘Het is ontzettend duur. Je moet er mensen op inzetten en zoeken naar geschikte activiteiten. Dus kijken naar wat iemand kan, wat bij iemand past en wat iemand wil.’
Hoe moet het dan wel?
‘De vraag wat je nodig hebt om mensen te activeren is veel belangrijker. Zorg ervoor dat mensen zich waardevol voelen in de samenleving. Dat kan op een heleboel niveaus. Daar is maatwerk voor nodig en dat is schreeuwend duur. We hebben in Kampen een enorm financieel probleem op het sociaal domein. Dat komt, omdat we menselijk beleid hebben gevoerd op re-integratie.’
Past daar ook een ander mensbeeld bij?
‘Ja, we moeten echt op een andere manier naar mensen gaan kijken. Je als overheid niet druk maken over of mensen wel zinvol bezig zijn voor de samenleving. Want dat doen ze echt wel. Met vrijwilligerswerk, mantelzorg of andere zaken. Je moet af van het idee van het denken in termen van mensen die geld opleveren of geld kosten. Het is in het neoliberale denken legitiem om te zeuren over mensen die geld kosten en te denken dat je eigen succes alleen aan jezelf te danken is. En wie pech heeft, zal het er wel naar gemaakt hebben. Het is egoïstisch en koud. We moeten echt naar een nieuw model.’
Hoe ziet dat nieuwe model er dan uit?
‘Weg van het neoliberalisme naar het nieuwe socialisme. Dat is nadrukkelijk niet het bevoogdende oude socialisme. In het nieuwe socialisme kijk je om naar elkaar en realiseer je je dat er een grote groep mensen in de samenleving is die niet mee kan komen. 3,7 miljoen mensen hebben een licht verstandelijke beperking. Zij snappen belastingbrieven en het toeslagensysteem niet. Wij hebben de samenleving veel te ingewikkeld gemaakt. Zelfs als hoogopgeleide moet ik een brief soms drie keer lezen om te begrijpen wat er staat.’
Niet doen alsof iedereen met drie herdershonden en een pak shag op de bank zit
Laura Broekhuizen
Wethouder werk & inkomen in Oldambt
Wat was jouw eerste gedachte bij het plan van Van Ark?
‘Ik dacht: heb jij je stukken niet gelezen? Dat je vanuit een liberale visie vindt, dat iemand iets moet doen voor zijn uitkering snap ik nog wel. Maar dat je als bewindspersoon, met alle data in huis, denkt dat dit het ei van Columbus is, is echt onbegrijpelijk. Want, waar is de Participatiewet nu eigenlijk voor? Om mensen op een goede manier aan het werk te krijgen of om mensen vanuit wantrouwen te straffen?’
Hoe werkt dat bij jullie in Oldambt?
‘Bij ons zeggen we: als jij mantelzorg verleent of andere dingen doet voor de samenleving dan lever je al een tegenprestatie. Veel van deze mensen doen dingen die in de samenleving onmisbaar zijn. Even binnenlopen bij de buurvrouw om de hond uit te laten of elke maandag en donderdag niveaulezen op school.’
Kan een tegenprestatie nooit nuttig zijn?
‘Als structuur tot scholing en werk leidt, dan kan het helpen. Maar laten we nou niet net doen alsof iedereen in een bijstandsuitkering met drie herdershonden en een pak shag op de bank zit.’
Je bent dus geen groot fan van de tegenprestatie. Toch hebben we als PvdA in de vorige kabinetsperiode de Participatiewet ingevoerd. Was dat achteraf gezien fout?
‘Dat was zeker niet ons meest briljante idee. De eerste aanzet voor de Participatiewet mag dan misschien uit het laatste kabinet Balkenende komen, maar voor de invoering en daarmee de sluiting van de sociale werkplaatsen zijn we verantwoordelijk. We hadden als sociaal-democraten, die in haarvaten van de samenleving zitten, toen al moeten zeggen: “Niet doen.” Met straffen en wantrouwen help je niemand vooruit.’
Hoe dan wel?
‘Door niet van het slechte uit te gaan. Mensen willen maar één ding: op een toekomstbestendige manier wonen, werken en leven. Dat hun kinderen het goed hebben, dat ze zelf goed in hun vel zitten en dat ze aan het eind van de maand niet denken: “Hoe krijg ik het nu in godsnaam weer voor elkaar?”’
Weg met het wantrouwen?
‘Ja. Als overheid krijg je wat je geeft. Ik zie dat bij ons ook. Er zijn altijd rotte appels, maar laten we er nu eens vanuit gaan dat het merendeel van de mensen het wel op een goede manier wil. Dat mensen het liefst morgen al aan de slag willen. En dat beantwoorden we dan met wantrouwen door ons geld en capaciteiten te steken in de tegenprestatie?
Nee, we moeten naar een systeem waarin we vanuit vertrouwen kijken naar de ontwikkelmogelijkheden. Waarin we de tijd en ruimte hebben om te bouwen en mensen perspectief te geven. En hier in Oost-Groningen niet onbelangrijk: om ervoor te zorgen dat er überhaupt werk is.’
Het CLB schreef samen met Tweede Kamerlid Gijs van Dijk en twaalf wethouders, waaronder Laura Broekhuizen, een opinieartikel over het onzinnige voornemen om de tegenprestatie te verplichten. Het artikel verscheen al in het Algemeen Dagblad en het Dagblad van het Noorden. Je kan het ook onderstaand downloaden en verspreiden.
Afbeelding: Robin Utrecht | Hollandse Hoogte
