En toen brak week 4 van het thuiswerken aan. Langzaamaan raken we gewend aan de nieuwe situatie en dringt het besef door dat we pas aan het begin staan. Landelijke economische steunpakketten worden inmiddels – zo goed en zo kwaad als het gaat – door gemeenten opgepakt en binnen no-time werd een noodwet opgetuigd die het mogelijk maakt om digitaal te vergaderen en besluiten te nemen. Ondertussen wordt ook steeds duidelijker wat de grootste knelpunten voor de komende tijd zijn.
Thuisonderwijs en opvang kwetsbare kinderen
Wie jonge kinderen heeft en ondertussen met het nodige kunst- en vliegwerk thuis probeert te werken, heeft het deze periode extra zwaar. Dat geldt al helemaal voor gezinnen die geen laptop of internet hebben. Zo schat het CBS dat ruim vierduizend gezinnen nog geen internetaansluiting hebben. Hoe krijgen kinderen uit deze gezinnen tot de meivakantie les?
Gelukkig doen scholen wat ze kunnen en halen ze uit alle hoeken en gaten laptops. Via het ministerie van Onderwijs vroegen 145 schoolbesturen (PO, VO en MBO) om laptops voor in totaal 6800 leerlingen. Maar genoeg is het niet. Uit een inventarisatie blijkt alleen dat zo’n 5500 Amsterdamse leerlingen geen laptop of computer hebben. In aanvulling op de Amsterdamse scholen geeft de gemeente daarom 3250 laptops in bruikleen. Bovendien zorgt Amsterdam voor 450 internetaansluitingen. Ook in Rotterdam zijn drieduizend laptops geregeld voor het basisonderwijs. Met de beschikbaar stellen van apparatuur en verbindingen hopen de beide gemeenten de kansenongelijkheid en oplopende achterstanden in het onderwijs tegen te gaan.
Uit alle hoeken en gaten worden laptops voor leerlingen verzameld
Het risico dat die ongelijkheid en achterstanden de komende tijd toenemen, is levensgroot. In de regio Haaglanden zijn zo’n 400 leerlingen kwijt. Scholen gaan zelf op bezoek of schakelen de onderwijsinspectie in, maar daarmee zijn de problemen niet weg. Het lukt veel scholen niet om voldoende opvangplekken voor kwetsbare leerlingen te realiseren. Dat is natuurlijk onaanvaardbaar: wie thuis om wat voor dan reden dan ook niet kan leren, moet elders terecht kunnen. In veel gemeenten kan dat gelukkig en kunnen niet alleen kinderen van ouders met cruciale beroepen bij de kinderdagopvang of op scholen terecht. Dordrecht was twee weken de eerste en ook in gemeenten als Tilburg en Rotterdam kunnen kinderen uit kwetsbare gezinnen elders terecht.
Niet alleen kinderen moeten ergens kunnen worden opgevangen, ook slachtoffers van huiselijk geweld zijn in deze tijd van thuisisolatie extra kwetsbaar. In Frankrijk, waar vorige week een toename van 32% was, zijn daarvoor hotelbedden vrij gemaakt en kunnen slachtoffers apothekers om hulp vragen. Of het huiselijk geweld ook in Nederland toeneemt, valt nog te bezien, maar er is wel reden tot zorg.
Opvang dak- en thuislozen
We schreven er al een aantal keer over: hoe blijf je thuis als je geen thuis hebt? In samenwerking met Valente, de VNG en COMO heeft het ministerie van VWS eind vorige week richtlijnen vastgesteld voor opvang van dak- en thuislozen tijdens coronacrisis, door gemeenten en opvangorganisaties. Voorop staat dat dak- en thuislozen een slaapplek moeten hebben voor de nacht. Ook moeten gemeenten overdag voorzien in inlooplocaties, waar dak- en thuislozen kunnen opwarmen, van het toilet gebruik kunnen maken en kunnen eten. Daarnaast staan er in de richtlijnen instructies voor de veiligheid van cliënten en medewerkers.
In een aantal gemeenten worden daklozen in hotels opgevangen
Gemeenten en opvangorganisaties werken er samen keihard aan om alle dak- en thuislozen onder dak te krijgen. Amsterdam realiseerde 250 extra opvangplekken, om beter te kunnen spreiden. Ook worden er nieuwe plekken gecreëerd voor de opvang van gezinnen. In Hilversum is een deel van de daklozen ondergebracht in een hotel, omdat de kamers in de daklozenopvang te klein zijn om voldoende afstand te houden. Ook in Gouda en Bergen op Zoom zijn hotels een uitkomst voor de opvang van dak- en thuislozen. Een aangemeerd cruiseschip biedt in Arnhem onderdak aan 38 dak- en thuislozen. In Zwolle is er – naast de nachtopvang – extra ingezet op dagbesteding voor dak- en thuislozen.
Onduidelijkheid overbruggingsregeling zzp’ers
Sinds deze week kunnen ondernemers de Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandige Ondernemers aanvragen bij de gemeente. Gemeenten worden hiervoor door het Rijk gecompenseerd en zijn voortvarend van start gegaan: de eerste voorschotten zijn overgemaakt. En dat is nodig ook, want de aanvragen stromen binnen. Zo waren er in de regio Alkmaar alleen al 6600 aanvragen.
Tegelijkertijd klinkt er steeds meer kritiek. Niet alleen van in onzekerheid verkerende zzp’ers, maar ook van ambtenaren. Weliswaar ontwikkelde Stimulanz in opdracht van het ministerie van SZW een handreiking, de onderliggende regelgeving laat tot nu toe op zich wachten. En dit zorgt voor onduidelijkheid bij ambtenaren. Om die helderheid zo snel mogelijk te verschaffen, gaat Kamerlid Gijs van Dijk hierover Kamervragen aan minister Koolmees stellen. Wordt dus vervolgd.
Vastgoed
Veel huurders van winkelpanden en horecagelegenheden maken zich grote zorgen over hoe ze de huur moeten betalen. De omzet is drastisch gedaald, maar de kosten lopen door. Vastgoedeigenaren en huurders zijn na een week tot een corona-akkoord gekomen voor noodlijdende winkeliers. Het akkoord is tot stand gekomen tussen organisaties en brancheverenigingen waar zowel huurders als verhuurders in vertegenwoordigd zijn. Vastgoedeigenaren komen de huurders tegemoet door kwartaalhuren om te zetten naar maandhuren en de huurnota voor april pas aan het einde van de maand te versturen. Ook worden er geen boetes of rentes gerekend over uitgestelde huurbetalingen.
Veel verhuurders denken mee, maar sommige laten zich van hun slechtste kant zien
De gemaakte afspraken zijn echter niet bindend. Brancheverenigingen kunnen hun leden niet dwingen zich aan de afspraken te houden, maar doen wel een dringende oproep hun verantwoordelijkheid te nemen. Dat niet alle vastgoedondernemers gehoor geven aan deze oproep, blijkt wel in Rotterdam. Vastgoedbedrijf Marcan is niet bereid huurders uitstel van betaling te geven. PvdA-raadslid Dennis Tak, die zich hier kritisch over uit liet op Twitter, is door het bedrijf voor de rechter gedaagd.
Tijdelijke geen verplichte zoekperiode voor jongeren
Vorige week meldden we al dat Rotterdam de verplichte zoekperiode voor jongeren bij het aanvragen van de bijstand opschort. Buurgemeente Gouda volgde dit goede voorbeeld al snel. En ook staatssecretaris Tamara van Ark ziet dat het voorlopig niet anders kan: gemeenten mogen tussen 1 maart en 1 juni afwijken van de verplichte zoekperiode. Jongeren die ineens zonder werk zitten, kunnen dus meteen aanspraak maken op bijstand. Let wel, het gaat om ‘maatwerk’. Gemeenten hoeven dus niet af te wijken van de verplichte zoekperiode.
Daarmee zijn de zorgen over het lot van ontslagen flexwerkers niet weggenomen. Het aantal aanvragen voor de bijstand explodeert. In Rotterdam ging het om drie keer zoveel aanvragen als normaal. Wethouder Richard Moti pleit er daarom voor om NOW-regeling, waarmee ondernemers de lonen tot 90% vergoed krijgen, door te trekken naar flexwerkers die al ontslagen zijn. Ook zij verdienen immers inkomenszekerheid. Te meer, omdat er aan de bijstand allerlei aanvullende voorwaarden als de partner- en vermogenstoets zijn gekoppeld en er daardoor veel ontslagen flexwerkers en oproepkrachten niet voor in aanmerking komen.
Tijdelijke wet digitale besluitvorming
Raden, Staten en waterschappen waren de laatste weken zoekende hoe om te gaan met de situatie. Bepaalde onderwerpen konden makkelijk uitgesteld worden, maar op andere punten was besluitvorming noodzakelijk. En daarvoor is altijd een fysieke vergadering nodig. Hoe ga je daarmee om, terwijl het verzoek is thuis te blijven en sociale contacten te vermijden?
De gemeente Heemstede besloot de vergaderingen voorlopig op te schorten. In Venlo werd bij een eerste vergadering het quorum bewust niet gehaald, zodat tijdens een tweede uitgeschreven vergadering de besluiten – allemaal hamerstukken – met aanwezigheid van slechts één raadslid afgetikt konden worden. In Asten wordt gewoon vergaderd. In plaats van de raadszaal, wordt de hal gebruikt, waar meer afstand gehouden kan worden. Publiek kan de vergadering via een livestream volgen.
Met de tijdelijke wet digitale besluitvorming zijn bovenstaande creatieve oplossingen niet meer nodig. De spoedwet maakt digitale besluitvorming in gemeenteraden, Provinciale Staten, waterschappen en de eilandraden van Bonaire, Sint Eustatius en Saba tijdelijk mogelijk. De behandeling van de wet is met duizelingwekkende snelheid in gang gezet.
Vrijdag 27 maart stemde de ministerraad met het voorstel in en ging de wet naar de Raad van State voor advies. Op enkele kleine opmerkingen na, was dat advies positief en ging de wet door naar de Tweede Kamer, die op woensdag 1 april met algemene stemmen de wet aannam. Naar verwachting wordt de wet volgende week dinsdag in de Eerste Kamer behandeld. Direct daarna treedt de wet in werking. De wet blijft van kracht tot 1 september en kan, indien noodzakelijk, telkens met twee maanden verlengd worden.
De noodwet geldt tot 1 september
Wat wordt er precies met de wet geregeld? Zoals gezegd, maakt de wet digitale besluitvorming mogelijk door tijdelijk af te wijken van onder andere de Gemeentewet, Provinciewet en Waterschapswet. Daar zijn echter wel wat voorwaarden aan verbonden. Een digitale besluitvormende vergadering is rechtsgeldig als meer dan de helft van de leden aanwezig is. Bovendien moeten de leden op zo’n manier zichtbaar en hoorbaar zijn, dat hun identiteit kan worden vastgesteld. Daarnaast moet elk lid afzonderlijk toegang hebben tot de beraadslagingen en de stemming. Tot slot kan de vergadering alleen doorgaan als de voorzitter in staat is de orde te handhaven.
De besluitvorming voor onderwerpen waar geen geheime stemming voor nodig is, kan tijdens de digitale vergadering plaatsvinden. Is een geheime stemming noodzakelijk, dan kan er gestemd worden met stembriefjes. Deze worden na afloop van de digitale vergadering door leden persoonlijk ingeleverd bij de griffie, dan wel opgehaald door de koerier. De voorzitter van de vergadering controleert de echtheid van de stem. Digitale besluitvorming is geen verplichting. Zijn raden, Staten of waterschappen van mening dat zij op een veilige manier fysiek kunnen vergaderen, dan mag dat.
Griffies zijn hard op zoek naar de beste tool om digitaal te vergaderen en digitale stemming mogelijk te maken. Mogelijkheden zijn er te over: bijvoorbeeld Google Hangout, Zoom – dat echter deze week in opspraak kwam -, Microsoft Teams en Jitsi Meet. Ook over het vormgeven van de inspraak van burgers wordt hard nagedacht.
Digitaal vergaderen zal voor veel raden, Staten en waterschappen wennen worden. De dynamiek tijdens een digitale vergadering is immers heel anders, even snel overleggen met elkaar tijdens een schorsing of toch nog even die ene inspreker aanspreken, gaat lastiger. Ideaal is digitaal vergaderen wellicht niet, maar het is een middel om noodzakelijke besluitvorming mogelijk te maken. De wet is niet voor niets nadrukkelijk een tijdelijke wet.
Kadernota
De kadernota komt er weer aan: het moment waarop je als volksvertegenwoordiger politiek kan bijsturen voor de begroting. Met de druk op het sociaal domein, is de kadernota in veel gemeenten al een grote puzzel. De onzekerheid neemt door de coronacrisis echter alleen maar toe, de financiële gevolgen zijn nog niet te overzien. Bovendien verandert de situatie elke dag.
Gemeenten beraden zich er over wat te doen met de kadernota. De gemeente Eindhoven heeft besloten geen kadernota uit te brengen, evenals Apeldoorn. Andere gemeenten overwegen een beleidsarme nota, waarin alleen de autonome ontwikkelingen zijn opgenomen, of stellen de kadernota uit.
Kortom, het gaat allemaal net even anders dan anders. Daarom organiseert het CLB binnenkort een online sessie over de kadernota. Welke opties voor de kadernota zijn er en welke politieke keuzes kan je maken? Meer informatie over de sessie volgt binnenkort.
Uitstel
De coronacrisis gooit veel door de war, ook nieuwe wetgeving wordt uitgesteld door de crisis. Zo is de invoering van het nieuwe inburgeringsstelsel een half jaar vertraagd. In plaats van 1 januari 2021, wordt de ingangsdatum 1 juli 2021. Ook de invoering van de Omgevingswet, gepland op 1 januari 2021, vraagt extra tijd. Geheel onverwacht is dit niet. Een nieuwe datum voor de inwerkingtreding is nog niet bekend.
Tot slot staat de deadline voor de concept-RES’en – 1 juni 2020 – op de tocht. VNG, IPO en de Unie van Waterschappen overleggen of de datum haalbaar is. Rond 6 april is er meer duidelijkheid of de datum al dan niet gehandhaafd wordt.
De afgelopen weken verscheen er elke zeven dagen een update over de lokale maatregelen en aandachtspunten. Die vind je hier en hier. Voor haast alles geldt: steeds opnieuw het wiel uitvinden is contraproductief en van elkaars ervaringen kunnen we leren. Het CLB brengt je daarom graag in contact met je PvdA-collega’s door heel het land en organiseert de komende periode digitale bijeenkomsten over de verschillende uitdagingen van de coronacrisis.
