Wie aan racisme denkt, ziet meteen skinheads en witte puntmutsen voor zich. Maar onderhuids racisme en de daaruit volgende sociaaleconomische achterstand is minstens een even groot probleem: niet uitgenodigd worden op een sollicitatiegesprek omdat je een anders klinkende achternaam hebt of door een beveiliger gevolgd worden in een winkel, omdat je een donkere huidskleur hebt. En daar houdt het helaas niet op: ook de overheid discrimineert op basis van vooroordelen. Wat kan je lokaal doen aan dit institutionele racisme?
In de afgelopen jaren werd Ammar Selman, fractievoorzitter in Nijmegen, steeds gecontroleerd door de Belastingdienst. ‘En dit jaar opeens niet, nadat die toeslagenaffaire in de openbaarheid kwam. Dat zette mij aan het denken: waarom ben ik zo lang gecontroleerd en nu niet meer? Heeft dat dan toch met mijn achternaam te maken? Institutioneel racisme is een sluipmoordenaar. Het maakt je onzeker en tast mijn burgerschap aan. Ik wil mijn steentje bijdragen aan de samenleving, en dan gebeurt er dit. Het is dus goed dat het nu steeds benoemd wordt. Want als je er niet steeds op wijst, dan sluipt dat racisme er toch in.’
Selman: ‘Het maakt je onzeker en tast mijn burgerschap aan’
Collega-fractievoorzitter uit Eindhoven, Hafid Bouteibi, praat liever niet over de term institutioneel racisme. Hij vindt ‘m verwarrend en weinig inclusief. ‘De term leidt voor mij af. We moeten dan ook oppassen dat we als partij alleen mensen aan ons binden die dit soort termen begrijpt. We hebben het in dit debat steeds over uitsluiten en discrimineren. Ik wil juist oproepen dat we voor de saamhorigheid gaan. Nederland is een bijzonder mooi land op bijna alle gebieden. Ons ergste probleem is dat we onze welvaart te danken hebben aan buitengewoon veel armoede in de wereld; we misbruiken veel landen voor onze eigen economie.’
Hakan, Piet en Anita
Bouteibi wil de discussie breder voeren dan alleen over etniciteit. Het probleem ligt volgens hem bij de sociaaleconomische klasse van mensen. ‘We moeten over de scheidslijnen van de etniciteit heen stappen en het hebben over opwaartse mobiliteit. Opkomen voor alle leden van de samenleving, dus ook de witte onderklasse. Voor Hakan, Piet en Anita. Hoe gaan we ervoor zorgen dat die niet met elkaar concurreren? We moeten af van die tegenstellingen en niet meer denken in wit en zwart.’
Bouteibi: ‘We moeten over de scheidslijnen van etniciteit heen stappen’
Het raadslid uit Eindhoven vindt dat er voor de overheid een schone taak ligt om het aantal mensen uit die lagere sociaaleconomische klasse aan het werk te krijgen: ‘De overheid is de allergrootste werkgever. Er is al beleid voor het aannemen van mensen met een arbeidsbeperking en voor vrouwen. Daar voegen we er nog een aan toe: lagere sociale klasse. Vervolgens moet je dat serieus aanpakken. Als bedrijven bijvoorbeeld mee willen doen aan een aanbesteding, dan moeten ze voldoen aan de voorwaarden. Er moet een nieuw speelveld komen. De sollicitatieprocedure moet wellicht helemaal anders. En hoe dan? Dat mogen ondernemers zelf bedenken. Er moet een collectief lef ontstaan om dit in te voeren.’
Leefbaarometer
Yara Hümmels, fractievoorzitter Enschede, zegt dat er in haar gemeente gewerkt wordt met de Leefbaarometer: een instrument van de Rijksoverheid waarmee de leefbaarheid in wijken, buurten en straten in Nederland gemonitord kan worden. ‘Het zou je als gemeente moeten helpen om bijvoorbeeld kwetsbare groepen te huisvesten in wijken die nog draagkracht hebben. Er staan echter ook kleine vinkjes in voor slechte en goede wijken, onder andere op basis van de afkomst van bewoners. Als er ergens meer mensen met een niet-Westerse achtergrond wonen, dan is het vaker een slechte wijk. Hoewel ik snap dat het een hulpmiddel is, kun je wel vraagtekens zetten bij het gebruik ervan. Laat het ministerie nakijken hoe ze dit kunnen aanpassen.’
Hümmels: Ook in de raad is er sprake van openlijke racisme
In de Enschedese gemeenteraad is er lang niet alleen sprake van onbewust institutioneel racisme: ‘Bij ons zit de PVV ook met twee zetels in de raad, die steken hun mening over mensen met een andere culturele achtergrond niet onder stoelen of banken. Dat is voor mij openlijk racisme en discriminatie. Ik spreek me daartegen uit. Je mag daar best activistisch in zijn en het aankaarten. Zeker in onze functie als raadslid.’
Anoniem solliciteren
In de gemeente Arnhem is er een proef gedaan met anoniem solliciteren, vertelt raadslid Ria de Vries, woordvoerder inclusie. ‘Er kwam uit dat er niet heel veel verschil is tussen de normaal en anoniem solliciteren. Dat is heel fijn om te constateren, want daardoor weet je ook echt dat het om kwaliteit gaat als mensen worden uitgekozen. Voor ons is het anoniem solliciteren geen doel, maar een middel om erachter te komen of het gebeurde. Het zou goed zijn als de FNV landelijk ook een steekproef doet. Het moet normaal worden dat je mensen van allerlei soorten en maten tegenkomt. Daarom zijn we ook druk bezig met een initiatief om geen uitzendbureaus meer in te zetten die discrimineren.’
De Vries: Het verschil tussen normaal en anoniem solliciteren is in Arnhem niet zo groot
Enschede kent 160 nationaliteiten, vertelt Hümmels. ‘Als stad zijn we heel divers, maar in de gemeentelijke organisatie met meer dan duizend medewerkers zie je dat niet terug. Voor mij lijkt de tijd rijp om ook een proef te doen met anoniem solliciteren binnen de gemeente. Dan heb je lokaal “bewijs” in handen. Daarbij zou ik willen oproepen dat men niet bang moet zijn om het te onderzoeken. Als er onbewust wordt gediscrimineerd, dan kunnen we er iets tegen doen. En als het niet gebeurt, is het alleen maar mooi.’
Selman is juist tegen anoniem solliciteren en quota. ‘We weten dat het voorkomt en dat het de realiteit is. Dat moeten we aanpakken. Dat bereik je niet met quota, want die worden toch weer vaak afgeschaft als ze niet worden bereikt. Je moet afdwingen binnen alle sectoren dat er een evenredige afspiegeling van de samenleving binnen je organisatie moet komen. Dat kan alleen als de besturen en de toplagen van organisaties dit thema omarmen.’
‘Ik heb geen tenen’
Culturele sensitiviteit kan dan ook alleen bereikt worden volgens Selman door meer mensen met een andere etnische achtergrond aan te nemen: ‘Dan alleen kan er sprake zijn van kennisoverdracht. Er was bijvoorbeeld een hulpverlener die aan mij vroeg waarom kinderen uit landen als Syrië niet op tijd naar bed gingen, maar pas rond twaalf uur ’s nachts. Ik kon hem uitleggen dat ze een siësta hebben, omdat het daar overdag zo warm is in de zomer. Dat betekent niet direct dat er sprake is van een slechte opvoeding. Je moet ze alleen vertellen dat het hier anders gaat. Daarom is het zo belangrijk dat er mensen van andere etnische achtergronden in organisaties werken. Ik kom zelf oorspronkelijk uit Bagdad en ik ben bicultureel; ik kies het beste uit twee werelden. Het is dan ook belangrijk dat mensen met elkaar het gesprek met elkaar aangaan, en dat mag best kritisch zijn. “Ik heb geen tenen”, zeg ik altijd tegen mensen. Ik ben dus niet op mijn teentjes getrapt en ik bepaal zelf wel of ik antwoord wil geven op een vraag. Het belangrijkste is dat we elkaar beter leren kennen.’
De Vries stelt dat er na de massale demonstraties van afgelopen tijd geen stilte moet vallen: ‘Arnhem moet actief de dialoog gaan bevorderen. Ik ga het college oproepen om dat goed te faciliteren. Naast het gesprek aangaan, moet je ook actie ondernemen: wij hebben nu een motie ingediend tegen zwarte piet en die gaat het ook redden. Deze discussie voeren we in Arnhem al sinds 2013 en vorig jaar was de piet alsnog bruin. Daarom hebben we nu alvast deze motie ingediend.’
Ook Hümmels gaat voor de dialoog over institutioneel racisme. Voor het gesprek waarin mensen begrip voor elkaar tonen en niet alleen luisteren om te reageren. Want, zo zegt ze: ‘Als iemand oprecht last van jou heeft door jouw uitspraken, dan luister je daar toch naar? Dan pas je je toch aan?’
Steeds meer gemeenten doen Zwarte Piet in de ban en voeren de Roetveegpiet in. Wil je dat jouw gemeente ook volgt? Dat kan met deze voorbeeldmotie.
Afbeelding: Koen van Weel | Hollandse Hoogte
