Voorlopig is de coronawet in de ijskast gezet. Gezien de harde en breed gedeelde kritiek geen verrassing. Toch zijn er voorstanders en blijft de behoefte aan een noodwet groot.
Er moet sowieso een coronawet komen
Jeroen Recourt
Eerste Kamerlid
Is de coronawet eigenlijk wel nodig?
‘Vooropgesteld: de wet van De Jonge was niet goed. Wat ik straks voor me hoop te krijgen is een wetsvoorstel dat wel rekening houdt met onze democratische rechtsstaat. Maar een wet is wel nodig. De huidige coronamaatregelen zijn gebaseerd op een hele dunne wettelijke basis die soms zelfs in het geheel ontbreekt. Als Eerste Kamer zijn we daar al snel vragen over gaan stellen, want het is onze taak om grondrechten te toetsen. Het kabinet geeft helaas maar slecht antwoord op die vragen, terwijl wij gewoon willen weten waar de maatregelen op straat en in de zorg op gebaseerd zijn.’
In welk geval lijkt er bijvoorbeeld helemaal geen wettelijke basis te zijn?
‘Het feit dat je maar één bezoeker mag ontvangen in een verpleeghuis kan bijvoorbeeld verstandig zijn, maar de wettelijke grondslag lijkt te ontbreken. Ik vind het mijn taak – los van de vraag of zo’n maatregel nodig is of niet – dat het legaliteitsbeginsel, met het oog op het inperken van vrijheid, wel op orde is.’
Je acht het dus onvoldoende om alleen met noodverordeningen te werken?
‘Ja, want die zijn voor de korte termijn, hebben een beperkte omvang en zijn lokaal bedoeld. De feitelijke beslismacht neerleggen bij de voorzitter van de veiligheidsregio is daarbij buiten iedere democratische controle, dus daar zit een groot probleem. Het buitenspel zetten van de democratie moet je tot een minimum beperken. De juridische grondslag zal dus op een betere manier moeten worden geregeld. Kortom: is de democratische controle in die nieuwe wet wel op orde? We willen geen dictatuur van een ministerie.’
Meer waarborgen dus?
‘Ja, ook over de vraag of de tijdelijkheid van de maatregelen voldoende is geborgd en of de inbreuken op onze vrijheid proportioneel zijn. Hoe is de democratische controle geregeld en hoe kun je je recht halen als het niet goed wordt toegepast? Het ingetrokken wetsvoorstel voldoet nog niet aan onze eisen.’
We kunnen niet nog drie maanden door debatteren
Jop Fackeldey
Gedeputeerde in Flevoland
Ben je blij dat de coronawet van De Jonge in de ijskast is beland?
‘Nee. Dit betekent, dat we nog drie maanden lang een situatie hebben waarin Staten, raden en colleges buitenspel staan. Ik wil zo snel mogelijk terug naar normaal. Je kunt de redenering ook omdraaien: neem deze coronawet aan en als roep de minister ter verantwoording wanneer deze misbruik maakt van zijn bevoegdheden. Er komt een zomer aan waarin burgemeesters maatwerk willen bieden met het oog op toerisme en recreatie. Landelijke aanwijzingen verhinderen nu vaak dat soort oplossingen.’
Waar ligt het grootste pijnpunt?
‘Momenteel heeft de voorzitter van de Veiligheidsregio gewoon heel veel bevoegdheden van lokale burgemeesters overgenomen. Gemeenteraden zijn buitenspel gezet. Allerlei besluiten over je gemeente kun je nu niet nemen. Dat is ook goed nu, omdat de coronacrisis ook echt een crisis is.
Tegelijkertijd is crisiswetgeving nooit bedacht voor een lange periode. Aan de ene kant willen we nu dus terug naar een normale situatie, maar aan de andere kant moet je dan wel kunnen ingrijpen als de crisis weer oplaait. De wet, die nu is teruggetrokken, voorzag daar in. Er had ook een ander scenario kunnen komen, waarin de Veiligheidsregio leidend zou zijn.’
Maar was de kritiek dan niet terecht?
‘Het ingewikkelde is dat veel afhangt van de vraag of de minister terughoudend omgaat met de bevoegdheden. Achteraf legt de minister daar pas verantwoording over af.’
Moet je die bevoegdheden dan niet nú al goed regelen?
‘Ik denk van niet. Ik hoor tot de categorie die zegt dat we in deze ingewikkelde situatie moeten kunnen ingrijpen omwille van de volksgezondheid in den brede. We kunnen daar niet nog drie maanden over gaan debatteren. Als ik zie hoe de Kamer zich gedraagt over corona dan denk ik: zo moeten we het niet doen.’
Dus gewoon uit de ijskast halen die wet?
‘Ja. En ik zou willen oproepen om de crisis nu even niet te politiseren. Ik mis het besef dat we voor dit moment het virus onder controle hebben, maar dat echt alleen voor dit moment is. We moeten zo goed mogelijk uit de crisis komen en daar past snelheid bij.’
Liever geen wet dan een slechte wet
Wim Derksen
Emeritus hoogleraar bestuurskunde
Hoe denk je over de laatste ontwikkelingen rond de coronawet?
‘Ik vind dat het kabinet de coronacrisis aanvankelijk goed heeft aangepakt. Maar op een gegeven moment zijn ze in alle haast de reflectie een beetje kwijtgeraakt. Dat zag je al met de corona-app en nu met de coronawet, die inderdaad veel te ver ging. De wet greep veel te veel structureel in, terwijl we van deze uitzonderlijke situatie natuurlijk helemaal niet het nieuwe normaal moeten maken.’
Je vindt dus niet dat er überhaupt een wet moet komen?
‘Inderdaad. Ik snap wel dat de democratische verantwoording goed geregeld moet zijn, maar ik heb liever helemaal geen wet dan een wet die toch weer vrijheden wegneemt bij mensen. Als corona straks weer weg is, heeft de overheid een wet die ze altijd weer in kunnen zetten. Je moet dit soort wetten maken in normale tijden en de overheid niet zomaar in één keer extra bevoegdheden geven, hoe netjes dat ook georganiseerd is.’
Maar je kan ministers toch altijd achteraf tot de orde roepen?
‘In het voorstel van De Jonge werden al veel bevoegdheden gegeven die je helemaal niet aan de overheid moet willen geven. Ik ben altijd heel erg op mijn hoede als politici een specifieke situatie aangrijpen om in één keer grote stappen te kunnen zetten. Het recht wordt door veel politici en bestuurders gezien om extra dingen te mogen. Maar burgers beschermen tegen de overheid is een van de meest fundamentele rechten. Daar moeten we verstandig mee omgaan en dus niet te snel ingrijpende maatregelen wettelijk vastleggen.’
Noodverordeningen zijn in een crisis als deze echt onvoldoende
Ahmed Marcouch
Burgemeester van Arnhem
Hoe zit jij er in?
‘De crisis gaat heel lang duren en de noodverordening is niet bedoeld voor een crisis zoals deze. Tegelijkertijd denk ik dat er terecht kritiek is op het gebrek aan waarborgen voor grondrechten in de coronawet van De Jonge. Als die kritiek ter harte wordt genomen door de wetgever, ben ik absoluut voor een nieuwe wet.’
Blijvend werken met noodverordeningen is voldoende?
‘Nee, voor een crisis zoals deze is dat echt onvoldoende. In de praktijk is het lastig om eenduidig om te gaan met bijvoorbeeld demonstraties, manifestaties en kerkdiensten. Dat moet goed geregeld worden. Hetzelfde geldt voor de democratische verantwoording en de transparantie. Democratische principes moeten goed geborgd zijn, omdat het nog lang gaat duren.’
Ben je niet bang dat als de crisis voorbij de wet nog gebruikt blijft worden?
‘Het kan misschien wel een paar jaar duren, dus het is geen “crisis-crisis” meer waarbij bloedspoed vóór alles gaat. Natuurlijk moet je wél alle kritiek, die er nu is meenemen, want het lijkt mij dat de noodwet wel beter moet functioneren dan een noodverordening. De kwaliteit van de wet moet leidend zijn.’
Wat moet in ieder geval in de wet komen wat jou betreft?
‘De crisis is nationaal, maar de noodverordeningen zijn regionaal. Het voorkomen van rechtsongelijkheid is dan moeilijk. Dat je in de ene regio wel mag demonstreren en in de andere niet of op andere wijze, is lastig uit te leggen. Dus we hebben landelijke wettelijke waarborgen nodig. Er moet nu democratische controle komen vanuit de Tweede Kamer. Vervolgens kan dan met regionaal maatwerk bepaald worden hoe je met de uitvoeringsvrijheid en de handhaving omgaat. Zoals het hoort, dus met de democratische controle door de raadsleden als volksvertegenwoordigers.’
Afbeelding: Robin Utrecht
