Er zijn veel steunmaatregelen om burgers en bedrijven die in financiële nood komen door de coronacrisis tegemoet te komen. Eén van die regelingen is de Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK), onderdeel van de bijzondere bijstand in de participatiewet. TONK wordt verstrekt door gemeenten, die zelf mogen bepalen hoe hoog de uitkering is en wie er voor in aanmerking komt. Maar werkt dat wel goed uit in de praktijk?
‘De verschillen tussen gemeenten zijn groot’
Pieter Paul Slikker
Fractievoorzitter in Den Bosch
Is de TONK-regeling in Den Bosch vergelijkbaar met buurgemeenten?
‘De verschillen tussen gemeenten zijn groot’
‘In Den Bosch gaat het om een eenmalige uitkering van € 1800. In Zaltbommel is het minder: € 1000. Maar in Breda is het juist weer veel meer: € 6000. De verschillen zijn groot dus.’
Vind je het goed dat gemeenten maatwerk mogen bieden?
‘Als je ziet dat NOW en TOZO toch nog gaten in de dekking opleveren en je wilt met TONK maatwerk bieden om daar iets aan te doen, dan moet het wel echt maatwerk zijn. Het moet gebaseerd op de kostprijs van noodzakelijke voorzieningen in de regio en op de individuele situatie van mensen. Maar dat laatste kan nou net weer niet, want dan heb je het weer over partnertoetsen, waarbij mensen alsnog buiten deze regeling vallen.’
De grote hoeveelheid administratieve eisen helpt ook niet echt?
‘Dat is bij alle regelingen het probleem geweest. In Den Bosch werd streng gekeken bij de toekenning van de TOZO en NOW. In eerste instantie vonden we dat als PvdA vervelend: je wilt natuurlijk liefst dat een aanvraag snel en zonder veel gedoe kan. Maar ja, dan krijg je weer dat mensen ineens geld terug moeten betalen, omdat ze niet door de juiste hoepels zijn gesprongen. Op zich doen we in Nederland iets goed, want het aantal faillissementen is laag, maar er is wel steeds meer gedoe en dat maakt moedeloos.’
Hoe verklaar je dat het aantal aanvragen voor TOZO landelijk achterblijft?
‘We scheppen nog steeds regelingen, waarbij er te veel eisen worden gesteld. TOZO is bedoeld als tijdelijke regeling, dan moet je de drempels laag houden. Je moet echt ruimhartig zijn. Anders heb je straks veel mensen die net niet in aanmerking komen voor steun, maar daardoor straks alsnog in de problemen komen.’
Hoeveel mensen in Den Bosch hebben nu al problemen?
‘Eén op de tien inwoners leeft bij ons sowieso al in armoede. Dat was voor corona al zo. Daar komen nu enkele duizenden mensen bij die inkomensverlies hebben door corona. Een deel daarvan moet dan ook nog geld terug betalen, dat maakt het nog vervelender.’
Hebben jullie ook buiten het Rijk om eigen regelingen voor inwoners en bedrijven?
‘Beperkt. Bedrijven en inwoners kunnen zich melden bij de gemeente voor inkomensondersteuning. We overleggen dan bijvoorbeeld met verhuurders of er geen regeling getroffen kan worden. Maar er zijn geen specifieke inkomensvoorzieningen beschikbaar, er zijn alleen wat stroppenpotjes.’
Wat is het grootste probleem van TONK?
‘Het gebrek aan maatwerk is ook hier het grootste pijnpunt. Gemeenten hebben nauwelijks beleidsvrijheid bij structurele regelingen, zoals de uitvoering van de bijstand en de participatiewet. Bij de TONK gooien we nu de remmen los op de hoogte van de uitkering, terwijl aan de voorkant met bijvoorbeeld de partnertoets teveel mensen worden afgewezen. Daardoor komen inwoners in de knel.’
‘Het gaat om het handelen in de geest van de wet’
Joop Brink
Wethouder in Coevorden
Hoe populair is de TONK-regeling in Coevorden?
‘Er worden niet heel veel aanvragen gedaan. We hebben rond de TOZO een goede relatie opgebouwd met de doelgroep. Ongeveer de helft daarvan vraagt ook TONK aan, dat gaat dan over 32 huishoudens. We zijn natuurlijk maar een kleine gemeente.’
Wat is de rode draad bij die 32 huishoudens?
‘Het is een behoorlijk generieke regeling. Er zitten veel zzp’ers bij, die net begonnen zijn en geen buffer hebben. Of zzp’ers die hun bedrijfsvoering niet op orde hebben en misschien sowieso een slecht toekomstperspectief zouden hebben.’
Denk je dat er nog veel verborgen financieel leed zit in de gemeente?
‘Ik weet het wel zeker. Niet iedereen meldt zich en veel mensen draaien nog op het inkomen van de partner. Er zijn misschien ook mensen die de TONK niet kennen, er uit schaamte geen gebruik van durven te maken of bang zijn om het naderhand te moeten terugbetalen. Het lastige is dat ik daar geen signalen over binnen krijg.’
Hoe ruimhartig is de regeling in Coevorden?
‘Je kunt hier € 1000 per maand krijgen, dus € 6000 in totaal. Bij het bepalen van wie wat krijgt proberen we in de geest van de wet te handelen. In de vorige bestuursperiode ben ik twee keer op het matje geroepen door Jetta Klijnsma, omdat we hier de randen op zochten over wat mocht. Ik heb toen bijvoorbeeld geld uitgegeven aan mensen die nog verzekerd waren in de ww. Die mensen kregen dus nog geld van het UWV, maar ze dreigden door te zakken naar de bijstand. Dat wilden we voorkomen door vroegtijdig een extra steuntje te geven. Dat werkte: ze kwamen niet in de bijstand.’
Betekent dat nu ook dat je ruimhartig bent in het toekennen van de TONK?
‘Ja, want het gaat echt om maatwerk en om het handelen in de géést van de wet. We kijken naar de beschikbare financiële middelen, tot en met cryptovaluta aan toe. De terugvalgrens is 30%, maar als het net geen 30% is, dan geven we ook. Het is immers niet de bedoeling om die grens aan te houden, maar om mensen uit de narigheid te houden.’
Hebben jullie ook eigen potjes om inwoners nog mee te ondersteunen?
‘We hebben hier de “doe mee pas”. Kinderen van ouders, die tot 110% van het minimum verdienen, kunnen daardoor meedoen aan sport en cultuur. Die passen kunnen we makkelijk uitdelen, daar hebben we beleidsruimte in. Daarnaast is er geld gereserveerd om ondernemers te helpen om straks weer een goede start te maken. Hopelijk is “straks” in of direct na de zomer.’
Help ondernemers met het compenseren van hun schulden
Gijs van Dijk
Lid Tweede Kamer
Hoe kijk je vanuit de Kamer naar de TONK-regeling?
‘We hebben in debatten geprobeerd om de partnertoets uit de TOZO-regeling te halen, om zo drempels te verlagen. In plaats daarvan is de TONK er gekomen. Een regeling waarmee je met een omweg hetzelfde bereikt.’
Dat klinkt wat cynisch?
‘Ja misschien, maar het klopt wel. Minister Koolmees gaf gemeenten een handleiding mee waarin stond hoe ze met de regeling om moesten gaan. Doe het ruimhartig, zei hij. Veel gemeenten doen dat, maar bijvoorbeeld in Leiden wordt dan tóch weer een partnertoets gedaan, terwijl het nou juist bedoeld was om die te omzeilen. Dat levert rechtsongelijkheid op.’
Hoe verklaar je het relatief geringe gebruik van de regeling?
‘De toegang tot TONK is ingewikkeld. Mensen denken wellicht dat ze er toch geen recht op hebben. Een andere reden kan zijn dat er niet veel meer mensen in de problemen zitten. Maar dat is vrijwel zeker niet de praktijk: we krijgen veel mails binnen van mensen, die juist wel financieel in de knel komen.’
Zijn mensen niet ook bang dat ze het weer terug moeten betalen in een later stadium?
‘Dat zou zeker ook goed kunnen. De toeslagenaffaire heeft mensen ook wel bang gemaakt daarvoor.’
Voorstanders van de gemeentelijke beleidsvrijheid zeggen dat maatwerk nodig is. Hoe kijk je daar tegenaan?
‘Dat Koolmees alleen met een handreiking kwam en gemeenten het vooral zelf liet invullen vond ik te vrijblijvend. Geef gewoon aan hoe het moet, zodat je die rechtsongelijkheid niet hebt. Maatwerk is in dit geval alleen nuttig als je al ruimhartige vaste regels hebt en dat gemeenten eventueel nóg ruimhartiger kunnen zijn in wat ze geven. Nu is het andersom.’
Is er nog veel verborgen financieel coronaleed in Nederland?
‘Ja, ik kwam net toevallig hier een kroegeigenaar tegen die nu zo’n tien maanden dicht is. Die heeft geen reserves meer en klust nu noodgedwongen bij in de bouw. Ondernemers die zich door de crisis hebben gesleept hebben nu een grote schuld opgebouwd bij de belastingdienst én al hun reserves zijn op.’
Wat gaat er met hen gebeuren als de maatschappij weer open gaat?
‘We moeten ondernemers echt gaan helpen met het compenseren van hun schulden, zowel privaat als bij de belastingdienst. Stop dat in een groot schuldenfonds, waarbij je à la DUO tegen een lage rente over een periode van tien tot twintig jaar terugbetaalt. Als je het geld niet hebt, wordt het uiteindelijk kwijtgescholden. Ook net als bij DUO. Als je zoiets niet doet, dan hebben ondernemers straks geen cashflow om hun onderneming te kunnen runnen. Je móet die schulden dus op de lange termijn wegzetten.’
Dit gaat over ondernemers, hoe zit dat met particulieren?
‘Gelukkig zijn er relatief weinig mensen echt hun baan kwijtgeraakt, de werkloosheidscijfers dalen ook alweer een tijdje. Dankzij de NOW en dergelijke houden bedrijven mensen in dienst. Maar je moet wel voorkomen dat er straks een enorme ontslaggolf komt als bedrijven door die schuldenlasten alsnog moeten bezuinigen of krimpen. En de armoede neemt toe, dus we moeten het minimumloon en uitkeringen flink verhogen juist nu we uit de crisis komen.’
Afbeelding: Robin Utrecht | ANP
