Woningen bouwen onder het NAP. In Nederland doen we het al eeuwen en er ligt een plan klaar voor een heel nieuw dorp in de gemeente Zuidplas. Ruim zes meter onder de zeespiegel. Onverantwoord met de stijgende zeespiegel en de klimaatverandering, zegt hoogleraar Jan Rotmans. ‘Het kan prima,’ zegt dijkgraaf en hoogleraar Co Verdaas.
Is de woningnood in Nederland zo nijpend dat bestuurders geneigd zijn om toch te bouwen op onverantwoorde plekken? En komt het nieuwe dorp in Zuidplas door deze ‘onverantwoorde’ bouwdrift straks onder water te staan? Gedeputeerde Anne Koning van de Provincie Zuid-Holland is het met Jan Rotmans eens, dat bouwen van woningen op deze plek begint met het nadenken over de bodem en het water. ‘Dat moet het vertrekpunt zijn voor de planvorming. Het goede nieuws is: dat is al nadrukkelijk gedaan in het Masterplan voor het Middengebied van de Zuidplaspolder. De gemeente Zuidplas heeft dit laten opstellen door architectenbureau Kuiper.’
Tetteroo: ‘Het bouwen gaat echt niet meer zoals in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Een hoop zand erop en maar bouwen’
‘Het lijkt wel een gelegenheidsargument, dat mensen zich ineens afvragen of we nog wel in de polder kunnen bouwen,’ stelt wethouder Rogier Tetteroo van Gouda. ‘Het is een redenering, die erg kort door de bocht is. We redden het niet met alleen maar het inbreiden van woningbouw in bestaande steden en dorpen. Natuurlijk kijken we ook naar industrieterreinen en leegstaande kantoorpanden maar gezien de hoeveelheid woningen waar behoefte aan is en juist ook aan sociale woningbouw dan moet je vindingrijk zijn.’
‘En dat zijn we in Nederland,’ gaat Tetteroo verder. ‘In Gouda bouwen we ook in de polder, de wijk Westergouwe. Maar dat gaat echt niet meer, zoals in de jaren zeventig. Toen werd er gewoon een laag zand gestort, heipalen erin en bouwen maar. Ja, dan zakt de bodem zo’n drie centimeter per jaar. Tegenwoordig besteden we bijna meer geld en aandacht aan de bodem dan aan de bouw. Door middel van irrigatie en allerlei moderne technieken zakt de bodem een stuk minder snel. Daarnaast houden we rekening met de natuurkrachten. Waar de kweldruk erg groot is, komt een plas en bouwen we dus niet.’
Het Vijfde Dorp
Arjen Hazelebach is bestuurder bij Waterschap Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Tien jaar geleden was hij wethouder in de gemeente Zuidplas en ook betrokken bij het Masterplan van het Vijfde Dorp. Hij heeft gezien dat het plan in de loop der jaren aangepast is aan de omstandigheden. ‘Zuidplas is op eigen initiatief één nieuwe gemeente geworden om dit te realiseren. Het idee om hier te bouwen speelt al vanaf halverwege de jaren negentig. Een van de eerste ideeën was dat er 35.000 woningen zouden komen.’
Met de wetenschap van nu is dat veel te veel, zegt Hazelebach. ‘Het gaat nu om maximaal achtduizend woningen en die staan er echt niet ineens, straks worden er zo’n 400 tot 800 woningen per jaar opgeleverd. Er moet gebouwd worden, dat vind ik als PvdA’er belangrijk. En dat niet alleen: er moeten woningen komen voor de middengroep en ook sociale huurwoningen.’
Hazelebach: ‘Jaren geleden hebben we gezocht naar een goede plek, dat is deze plek geworden’
‘Jaren geleden hebben we gezocht naar een goede plek,’ gaat Hazelebach verder. ‘Dat is deze plek geworden. Feitelijk was het nooit een probleem om te bouwen onder NAP in Nederland. Ja, het is risicovol en daarom kost het meer. Maar er is in dit plan veel aandacht voor waterberging, er komen goede systemen en de biodiversiteit in het gebied wordt bevorderd. En we gaan de nieuwe bewoners voorlichten over de voordelen van groene tuinen, sedumdaken en bijvoorbeeld water doorlaatbare tegels. Dat draagt allemaal bij aan de bodemkwaliteit. De kans op het inklinken van de bodem is met mooie tuintjes en groenstroken kleiner dan met de huidige landbouw in dat stuk.’
Je kan de nieuwe bewoners alleen niet verplichten om hun tuin groen te maken. Tetteroo probeert de inwoners van Westergouwe te verleiden om meer groen aan te leggen, door bijvoorbeeld woningen op te leveren met zwarte grond. ‘De kans dat mensen daar gebruik van maken en gaan beplanten is dan groter. Ik wil geen graspolitie inzetten, mensen die per se tegels willen, zullen dat doen. Maar ook wij geven voorlichting en planten zelf ook veel groenstroken en zorgen voor biodiversiteit door stromend water in de wijk te laten.’
In Westergouwe komt nu de zeldzame vogelsoort de roerdomp voor, dat is een mooi voorbeeld van hoe het ook kan, vindt Tetteroo. ‘Zo zit het ook met het Vijfde Dorp, dat gaat niet ten koste van mooi en waardevol natuurgebied. Het gaat om een stuk land met agrarische bestemming waar echt iets moet gebeuren. Het vee staat bij wijze van spreken met de hoeven in het water.’
Niets doen geen optie
Gedeputeerde Koning bevestigt dat: ‘Niets doen in dit gebied is geen optie, omdat de problemen met betrekking tot de bodemdaling en het waterpeil dan groter en groter worden. Met de ontwikkeling van het gebied wordt juist ook ruimte gemaakt om de uitdagingen met water en bodem aan te pakken.’
Dat gebeurt door de woningbouw te concentreren op de zogenaamde kreekrug die door het gebied loopt, legt Koning uit. ‘De kreekrug is niet alleen hoger gelegen, het heeft ook een steviger bodem om op te bouwen. In de delen die kwetsbaarder zijn voor bodemdaling wordt gezocht naar functies en vormen van landbouw die goed te combineren zijn met het fixeren of zelfs met het verhogen van het waterpeil.’
Koning: ‘Natuurlijk speelt de urgentie van woningbouw op dit moment een rol bij de totstandkoming van dit plan’
Volgens Koning is er geen keuze tussen óf wonen óf klimaatverandering, maar gaat het om en-en. ‘Natuurlijk speelt de urgentie van woningbouw op dit moment een rol bij de totstandkoming van dit plan. Maar we zouden niet aan dit plan beginnen als het onverantwoord zou zijn vanuit klimaatverandering. Een betaalbaar huis is voor veel mensen helaas iets om van te dromen. Daarom zetten we er vooral op in om alle bestaande plannen, die er in onze provincie zijn, snel tot uitvoering te krijgen. Rekening houdend met de klimaatverandering. Zuid-Holland heeft daarom ook het convenant klimaatadaptief bouwen ondertekend.’
Maar daar hangt wel een kostenplaatje aan. ‘Het klopt dat er in dit plan terecht heel veel rekening gehouden wordt met zowel de bodem als ook de stijgende zeespiegel en dat daar stevige kosten bij komen kijken,’ geeft Koning aan. ‘De gemeente Zuidplas heeft de regie op het plan en op de uitvoering. De gemeente heeft aangegeven dat er sprake is van een robuust financieel kader, mede door de afspraken met de overige overheidspartijen over bijvoorbeeld verkoop van gronden en inzet van geld. Ook investeert de provincie in de ontwikkeling van het gebied. We hebben bijvoorbeeld meebetaald aan de Moordrechtboog.’
Meer dan alleen huizen
En het levert meer op dan alleen huizen, denkt wethouder Tetteroo. ‘De kennis, die we nu opdoen, betekent veel voor de werkgelegenheid. En heel gechargeerd: we hoeven nu niet drie-en-een-half miljoen mensen te verhuizen naar de Utrechtse Heuvelrug.’
Pessimisten gaan ervan uit dat die volksverhuizing onvermijdelijk is wanneer de zeespiegel sterk stijgt. ‘Maar zo werkt het niet, we gaan niet toekijken,’ benadrukt Tetteroo. ‘Wij passen ons aan, dat hebben we in Nederland jarenlang gedaan en dat doen we nu weer met deze hele andere manier van bouwen. Mogelijk krijgt Gouda ook een nationaal kenniscentrum bodemdaling. Bundeling van kennis en know-how is essentieel om de toekomst aan te kunnen.’
Tetteroo: ‘We gaan niet toekijken’
‘Vroeger hadden we de deltawerken tegen acute overstromingen. Nederland is daarmee wereldwijd een voorbeeld,’ vertelt Tetteroo. ‘Waar we nu mee bezig zijn – de innovatie op het gebied van bodemdaling en verantwoord bouwen onder de zeespiegel – is in mijn ogen de nieuwe vorm van deltawerken. Het kost veel meer voorbereiding en onderzoek, maar uiteindelijk levert het woonwijken op waar veel anderen nog een puntje aan kunnen zuigen. En in het geval van Zuidplas een heel nieuw dorp in de polder.’
Koning heeft er vertrouwen in dat niet alleen het nieuwe dorp, maar het hele Middengebied van de Zuidplaspolder een inspirerend voorbeeld zal worden. ‘Ik vind het mooi dat de gemeente Zuidplas dit niet beschouwd als alleen het bouwen van een nieuw dorp. Naast bodem, water, natuur en recreatie wordt er ook naar energie en circulariteit gekeken. In het Masterplan worden al zaadjes geplant voor innovatieve aanpakken en bouwmethoden en ik vertrouw erop dat de gemeente die in de komende jaren verder gaat uitwerken en in de praktijk zal brengen.’
Afbeelding: Arie Kieviet | ANP
