Het vertrouwen van Groningers in de overheid is weer gedaald, kopten de kranten onlangs. De aanleiding was de uitkomst van het onderzoek van Gronings Perspectief. Met de kanttekening dat de laatste beving, de wachtrijen en chaos rondom het subsidieloket niet eens zijn meegenomen in dit onderzoek.
Een blunder noemde Premier Mark Rutte het. ‘Vernederend,’ zegt Tweede Kamerlid Henk Nijboer. ‘Ik heb honderden mails gekregen van mensen hierover, zelfs een vrouw van tachtig heeft voor niks in de rij gestaan, omdat de mensen, die online waren ingelogd voorrang kregen. Rutte kan het een blunder noemen, maar deze blunder was te voorkomen.’
Nijboer: Het kabinet heeft willens en wetens veel te weinig geld vrijgemaakt
Het Kamerlid waarschuwde afgelopen najaar al dat het subsidiebedrag te laag was. ‘Willens en wetens hebben ze het er op aan laten komen. Het is dan heel makkelijk om achteraf te spreken over een blunder en excuses aan te bieden, die excuses heeft Groningen al eerder gehad. Daar kopen ze hier niks voor.’
Randstedelijk kabinet
Een van de redenen van deze opeenstapeling van fouten is dat Groningen heel ver weg lijkt van Den Haag, zegt Nijboer. ‘We hebben een Randstedelijk kabinet en kleine dingen in Amsterdam worden groot gemaakt en de situatie in Groningen steeds weggeschoven.’
Oud-hoogleraar Bestuurskunde Wim Derksen bevestigt dat. ‘We hebben niet alleen een Randstedelijk kabinet, maar ook een Randstedelijke Tweede Kamer. Henk Nijboer is een uitzondering. Dat zie je in bijvoorbeeld de behandeling van de Noord-Zuidlijn, vergeleken met Groningen was dat peanuts, maar het werd destijds grootser aangepakt.’
Derksen schreef samen met Mariëlle Gebben het boek Groningen en de bevingen. ‘De toestand in Groningen is geen ramp in de traditionele zin van het woord. Er zijn nog geen doden gevallen. Maar het is in Groningen nooit voorbij, er is altijd die dreiging en er is zoveel onzekerheid bij de mensen in het aardbevingsgebied. Eerst die permanente dreiging van de aardbevingen en dan krijgen ze jarenlang te horen dat de bevingen niet het gevolg zijn van de gaswinning. Dat vreet aan mensen.’
Derksen: ‘Geld wordt weggesmeten aan bureaucratie en organisaties’
Het probleem in Groningen is verergerd door bestuurlijk onvermogen denkt Derksen. ‘Er is vijfhonderd miljard uit de grond gehaald en dat is verdwenen in Den Haag en naar de NAM. Daar is nog niks voor teruggekomen. Ja, nu is er geld beschikbaar voor schade, maar de versterking komt maar niet op gang. Ik heb ingenieurs horen zeggen dat ze er weliswaar rijk van worden, maar dat het waanzin is om bijvoorbeeld twee keer hetzelfde soort huis door te rekenen. Geld wordt weggesmeten aan bureaucratie en organisaties.’
Ook volgens Nijboer is de bureaucratie rondom de schade slopend. ‘Mensen krijgen nu brieven dat het nog vijftien maanden gaat duren voordat ze gecompenseerd worden. In Den Haag vertrouwen ze Groningen niet, terwijl de Groningers daar geen enkele aanleiding toe gegeven hebben. Nu wordt de bewijslast omgedraaid en moeten bewoners aantonen dat de schade door de bevingen komt.’
Het zijn niet alleen de aardbevingen, zegt Nijboer. ‘Ze laten Groningen zitten. Het kabinet heeft er gewoon geen belangstelling voor. Zie ook de sluiting van het kinderhartcentrum. De randgebieden van Nederland tellen niet mee. In Zeeland zie je het bijvoorbeeld ook.’
Grenzen bereikt
Lijsttrekker en wethouder in gemeente Het Hogeland Mariëtte de Visser ziet dat in Groningen de grenzen zijn bereikt. ‘Mensen reageerden hier relatief heel lang best rustig, vind ik. Maar de grens is al even bereikt bij de individuele bewoners, die schade hebben. En nu zie je dat Groningers ook als collectief optreden.’
‘Het is ook meer dan schrijnend om zo lang te moeten wachten, terwijl je in een dixie in de schuur naar het toilet moet,’ zegt De Visser. ‘Er wordt nu wel veel georganiseerd, maar het is moeilijk om met zoveel organisaties afstemming te vinden. We zitten als gemeente met het versterkingsproject aan tafel met Nationaal Coördinator Groningen, met woningcorporaties en noem maar op. Het is een precair proces.’
De Visser: ‘Vertrouwen komt niet voor niks te voet en gaat te paard’
Als dan in een week tijd ook nog de gaskraan verder opengaat en het debacle met de subsidies voorbij komt, wordt het al helemaal moeilijk om het vertrouwen weer terug te winnen, denkt De Visser. ‘Vertrouwen komt niet voor niks te voet en gaat te paard. Die rijen voor de loketten waren surreëel. Ik voelde me daarin machteloos, je ziet het gebeuren. Ook als regio hebben we destijds het bedrag onderschat, maar dat dat op deze manier tot uiting kwam, was bizar.’
‘De helft van het bedrag dat Groningen krijgt, gaat niet naar bewoners, maar naar procedures en advocaten,’ zegt Nijboer. ‘Het systeem hangt van wantrouwen aan elkaar. Als je mensen vertrouwt dan hoef je niet alles te checken en is het een stuk goedkoper.’ In Krewerd geven ze het goede voorbeeld, bewoners hebben aangegeven het zelf wel te doen. ‘Mensen moeten zelf zeggenschap krijgen over hun huis, hun school, hun dorp. Geef het geld aan de mensen en vertrouw erop dat het goedkomt, dat is waarschijnlijk goedkoper en een stuk sneller. Ik probeer dat in elk debat aan te kaarten en blijf met voorstellen komen, maar het is lastig als de coalitie steeds tegenstemt.’
Gaskraan zo maar weer opengedraaid
‘Het extra opendraaien van de gaskraan is onnodig en zorgt voor extra frustratie,’ zegt Nijboer. ‘Waarom moeten wij in Groningen ervoor opdraaien dat andere landen niet voldoende verduurzamen?’
Ook De Visser vindt het ‘een slecht signaal naar bewoners van dit gebied.’ Niet alleen omdat het compleet uit de lucht kwam vallen, maar juist door de beloften vooraf. ‘Ik was al verbaasd toen gezegd werd dat de gasopbrengst dit jaar naar nul zou gaan. Nu krabbelen ze even makkelijk weer terug, terwijl ze ook Duitsland veel meer onder druk hadden moeten zetten en duidelijk hadden moeten maken dat dit niet zomaar kan.’
Roemers: Minister Blok treuzelt, wij zitten met de gebakken peren
Statenlid Pascal Roemers sluit daarbij aan: ‘De gaskraan moet volgens ons naar nul. Die afspraak is gemaakt met Groningen. Het is minister Blok geweest, die te laat is gestart met de bouw van de stikstoffabriek die geïmporteerd gas kan omvormen. De contracten met andere landen waren in Groningen niet bekend.’
Belofte maakt schuld
Op zich ziet Roemers licht aan het eind van de tunnel. ‘De nieuwe staatsecretaris kan dit oplossen, maar dat kost geld. Wij vinden dat hij dit geld er voor over moet hebben. Uiteindelijk heeft de minister altijd geroepen dat alleen bij zeer koud winters weer er gebruik kan worden gemaakt van het gas uit Groningen. Het was deze week veertien graden….’
‘Continu beloftes maken en dan weer een excuus verzinnen om onder die beloftes uit te komen,’ is eerder regel dan uitzondering in het dossier Groningen en daar moet een einde aan komen, vindt Henk Nijboer. ‘Als je beloftes maakt, houd je er dan ook aan!’ Tevens een advies voor de nieuwe staatssecretaris Vijlbrief. ‘In Groningen denken ze: dit is de zoveelste uit Den Haag. Hij staat met 3-0 achter en moet zichzelf bewijzen. Dat kan door gelijk vierkant achter de Groningers te gaan staan door zijn hand in het vuur te steken voor Groningen. Niet alleen het aardbevingsgebied, maar ook het Kinderhartcentrum van het UMCG.’
Nijboer: Het is nu erop of eronder voor Vijlbrief
Statenlid Roemers geeft Vijlbrief het voordeel van de twijfel. ‘Pas over vier jaar weten we of hij de juiste man op de juiste plek is. Maar het is wel een feit, dat hij in zeer kort tijdsbestek de subsidiepot heeft aangevuld, zodat iedereen die recht heeft op een bijdrage voor de verbetering en verduurzaming van Groningen, dat ook krijgt. Dat is een eerste goede stap.’
‘Maar we zijn er nog lang niet,’ gaat Roemers verder. ‘Wiebes begon ook goed in Groningen, maar dat heeft niet zo lang geduurd. Bij ons is afspraak is afspraak en daar zullen wij de staatssecretaris steeds aan gaan houden. Het is een opeenstapeling van besluiten in Den Haag dat ervoor zorgt dat het vertrouwen in de overheid steeds verder afneemt: de SNN-regeling, de open gaskraan en het sluiten van het kinderhartcentrum.’
Vooral een goede ambtenaar
Derksen is sceptischer. ‘Vijlbrief is een aardige en verstandige man, maar hij was vooral een goede ambtenaar.’ En dat is precies waar Groningen op stukloopt volgens Derksen. ‘Als de politiek ergens genoeg druk geeft, dan kan er veel snel geregeld worden. Dat zie je aan de coronamaatregelen. Maar is die druk er niet, dan wordt het bureaucratie. Zo gaat dat nou eenmaal en dat is ook wat ambtenaren doen. Als ze hier gelijk hadden gezegd: “Ja, de bevingen zorgen voor schade. Wij lossen dat voor jullie op en jullie krijgen gratis gas!” Dan was deze hele situatie voorkomen en goedkoper opgelost.’
Derksen: De gemeenten en provincies moeten een ultimatum stellen
Ik heb sommige Groningers zelfs horen zeggen, dat ze die gaswinning prima hadden gevonden met herstel van schade en levenslang gratis gas,’ zegt Derksen. ‘De tenenkrommende bureaucratie en de onzekerheid zorgen voor meer klachten dan de bevingsschade alleen.’
Toch vindt Derksen ook dat de Groningse bestuurders nog niet hard genoeg van zich hebben laten horen. De oplossing is volgens hem een ultimatum. ‘Geen stommiteiten meer accepteren en als provincie en gemeenten zeggen: “We doen niets meer voor Den Haag tot er op onze voorwaarden wordt gehandeld!” En dan ook echt met een concreet, simpel en uitvoerbaar plan komen. Er zijn 26.000 woningen, die regelen zelf een aannemer en een architect en dat wordt uitgevoerd en betaald door de overheid. Zonder dat te toetsen, want dan zijn we weer vijf jaar verder!’
Afbeelding: Sander Smit | ANP
